Giáo án bồi dưỡng học sinh giỏi Công dân 9

Câu 1: Em hãy tìm một vài câu ca dao, tục ngữ nói về sự khoan dung.

Trả lời:

- Một số câu tục ngữ, thành ngữ nói về sự khoan dung là: 

+ Thương nhau chín bỏ làm mười.

+ Yêu con người, mát con ta.

+ Yêu con cậu mới đậu con mình.

+ Một sự nhịn là chín sự lành.

+ Đánh kẻ chạy đi, không ai đánh người chạy lại.

+ Giơ cao đánh khẽ.

+ Thương người như thể thương thân.

+ Bàn tay có ngón ngắn ngón dài.

+ Đất có chỗ bồi chỗ lở, ngựa có con dở con hay.

+ Một cây có cành bổng cành la.

+ Mía có đốt sâu đốt lành.

- Một số câu ca dao nói về sự khoan dung là: 

+ Nhiễu điều phủ lấy giá gương 

Người trong một nước phải thương nhau cùng.

+ Một miếng khi đói bằng một gói khi no, 

Của tuy tơ tóc nghĩa so nghìn trùng.

+ Bầu ơi thương lấy bí cùng, 

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn.

Câu 2: Hãy kể những việc em đã làm thể hiện sự khoan dung trong cuộc sống.

Trả lời:

Những việc em đã làm thể hiện sự khoan dung trong cuộc sống:  

- Khi bạn thân của em vô tình làm hỏng quyển sách yêu thích của em, thay vì giận dữ, em đã chọn cách tha thứ và cùng bạn tìm cách sửa chữa.

- Trong một lần tranh luận, có người nói điều không đúng về em. Dù lúc đó em cảm thấy khó chịu, nhưng em đã bình tĩnh và hiểu rằng họ không cố ý, nên không để bụng.

- Một lần, em đã giúp một bạn trong lớp làm bài tập nhóm, dù trước đó bạn ấy từng không thân thiện với em. Em nghĩ rằng việc giúp đỡ sẽ làm mối quan hệ tốt hơn.

- Khi em thấy hai người bạn trong lớp cãi nhau, em đã đứng ra khuyên cả hai bình tĩnh, hiểu nhau hơn thay vì trách móc hay đổ lỗi.

- Có lần mẹ quên mua món đồ em dặn, em không giận mà hiểu rằng mẹ bận rộn với nhiều việc, nên nhẹ nhàng nhắc nhở và cảm thông.

Câu 3: Tại sao trong cuộc sống cần có lòng khoan dung?

Trả lời:

Trong cuộc sống phải có lòng khoan dung vì khoan dung không chỉ là đức tính tốt đẹp ở mỗi người mà còn có ý nghĩa to lớn đối với cuộc sống của chúng ta và những người xung quanh. Người có tấm lòng khoan dung, vị tha luôn cảm thấy cuộc sống nhẹ nhàng, thanh thản, hạnh phúc và tốt đẹp. Vì vậy, họ thường nhận được sự yêu mến và kính trọng của mọi người, cũng như sự tin tưởng và yêu mến của người khác. Nhờ có lòng khoan dung mà cuộc sống của con người trở nên lành mạnh và văn minh hơn. Bởi nhờ có lòng khoan dung mà mối quan hệ giữa con người với con người ngày càng mật thiết.

Câu 4: Để rèn luyện tính khoan dung, em cần làm gì?

Trả lời:

Để rèn luyện tính khoan dung, em cần:

- Luôn cởi mở với mọi người xung quanh, duy trì mối quan hệ thân thiết, gần gũi. 

- Cư xử lương thiện, không vụ lợi, dùng tấm lòng vị tha, độ lượng để đền đáp mọi người. 

- Tôn trọng người khác, tôn trọng ý kiến cá nhân của mọi người. Học cách trân trọng và coi trọng sự khác biệt. 

- Có thái độ khoan dung với những người lầm lỗi, giúp họ nhận ra lỗi lầm và sửa chữa. 

- Khoan dung với bản thân, chấp nhận khuyết điểm của bản thân, cố gắng trưởng thành và thay đổi để tốt hơn. 

- Hãy nuôi dưỡng tâm hồn của chính mình để chúng ta có thể mở rộng trái tim và yêu thương những người xung quanh.

Câu 5: Ca dao Việt Nam có câu: 

Bầu ơi thương lấy bí cùng

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn

Em hãy chia sẻ về ý nghĩa của câu ca dao trên.

Trả lời:

- Câu ca dao dùng hình ảnh gần gũi của bầu và bí – hai loại cây khác nhau nhưng chung một giàn để ẩn dụ về con người trong cùng một cộng đồng, dòng tộc, quê hương, hay dân tộc. Dù mỗi người có sự khác biệt về tính cách, xuất thân, hay hoàn cảnh, nhưng đều cùng sống chung trong một môi trường, nên cần phải biết yêu thương, gắn bó và giúp đỡ lẫn nhau.

- Câu ca dao nhắc nhở rằng trong cuộc sống, không ai có thể sống một mình mà không cần đến sự hỗ trợ của người khác. Việc thấu hiểu, sẻ chia sẽ giúp xây dựng một xã hội hài hòa và tốt đẹp hơn.

- Tình yêu thương giữa con người không nên dựa trên sự giống nhau hay khác biệt, mà cần được xây dựng trên nền tảng của sự đồng cảm, sẻ chia và tinh thần khoan dung.

- Câu ca dao có giá trị nhân văn sâu sắc, dạy con người sống hòa thuận, biết quan tâm đến nhau, đặc biệt trong xã hội hiện đại – nơi dễ xảy ra sự chia rẽ bởi những khác biệt. Khi mọi người sống với tinh thần đoàn kết, tương trợ, cộng đồng sẽ trở nên bền vững và hạnh phúc hơn.

Câu 6: Trong truyện ngắn “Đời thừa” Nam Cao từng viết: “Kẻ mạnh không phải là kẻ giẫm lên vai kẻ khác để thoả mãn lòng ích kỉ. Kẻ mạnh chính là kẻ giúp đỡ kẻ khác trên đôi vai của chính mình”. Em hiểu thế nào về câu nói trên?

Trả lời:

- Nam Cao khẳng định rằng kẻ chỉ biết dùng quyền lực hoặc lợi thế để đè nén, lợi dụng người khác nhằm đạt được lợi ích cá nhân không phải là “kẻ mạnh” thực sự. Những hành động như vậy chỉ thể hiện sự yếu đuối về đạo đức và thiếu tình người.

- Kẻ mạnh thực sự là người dùng năng lực, tài năng và sức mạnh của mình để giúp đỡ những người xung quanh. Họ sẵn sàng gánh vác trách nhiệm, nâng đỡ người khác bằng sự hy sinh và lòng nhân ái.

- Câu nói nhấn mạnh rằng sức mạnh chân chính không nằm ở việc chiếm đoạt hay chèn ép, mà ở sự sẻ chia, đồng cảm và khả năng lan tỏa những điều tốt đẹp đến người khác. Đây chính là biểu hiện của sự cao cả trong tâm hồn.

- Bài học rút ra từ câu nói:

+ Hãy là người mạnh mẽ theo đúng nghĩa – không chỉ sống cho riêng mình mà còn biết giúp đỡ, nâng đỡ người khác vượt qua khó khăn.

+ Sức mạnh thực sự không phải là sự giàu có, quyền lực, mà là lòng nhân hậu và khả năng tạo ra những giá trị tốt đẹp cho cộng đồng.

- Liên hệ thực tế: Những tấm gương như các nhà lãnh đạo nhân ái, các nhà thiện nguyện hay những người hy sinh bản thân vì lợi ích chung đều minh chứng rõ ràng rằng kẻ mạnh thực sự là người sống vì mọi người, chứ không phải chỉ vì bản thân mình.

Câu 7: Đọc đoạn văn sau:

“[...] Tình yêu thương của Thị Nở đã làm thay đổi hoàn toàn con người Chí Phèo. Chí Phèo khao khát được làm người lương thiện, được sống một cuộc sống bình thường như bao người khác. Hắn muốn có một mái ấm gia đình, có vợ, có con, có những bữa cơm đầm ấm. Tuy nhiên, xã hội tàn nhẫn đã không cho Chí Phèo cơ hội làm lại cuộc đời. Hắn bị Bá Kiến và những người trong làng xua đuổi, khinh miệt. Thị Nở cũng quay lưng lại với Chí Phèo vì những lời đồn đại ác ý. Trong nỗi tuyệt vọng cùng cực, Chí Phèo đã tìm đến cái chết như một sự giải thoát. Cái chết của Chí Phèo là một kết cục bi thảm, nhưng nó cũng là một minh chứng cho sức mạnh cảm hóa của tình yêu thương. Dù chỉ trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, tình yêu thương của Thị Nở đã đánh thức bản chất lương thiện trong Chí Phèo, giúp hắn nhận ra giá trị của cuộc sống và khao khát được làm người [...]”.

Em hãy cho biết sự khoan dung của Thị Nở đã tác động như thế nào đến con người và tâm hồn Chí Phèo. Bên cạnh đó, hành động tự sát của Chí Phèo thể hiện điều gì về sự khát khao được khoan dung và chấp nhận của nhân vật?

Trả lời:

- Bát cháo hành là biểu tượng của lòng khoan dung, sự chấp nhận sự thay đổi và cơ hội làm lại cuộc đời cho Chí Phèo. Thị Nở thể hiện rằng con người có thể thay đổi nếu nhận được sự yêu thương và giúp đỡ đúng cách. Hành động của Thị là một nỗ lực để kéo Chí Phèo ra khỏi con đường tội lỗi và dẫn anh trở lại cuộc sống bình thường, đầy tình người. 

- Trong khi xã hội làng Vũ Đại từ chối Chí Phèo và nhìn anh như một kẻ không thể cứu vãn, thì Thị Nở lại thể hiện một khía cạnh hoàn toàn khác của sự khoan dung. Cô là một cá nhân duy nhất trong làng Vũ Đại thể hiện lòng nhân ái với Chí, nhắc nhở rằng sự khoan dung và cảm thông có thể mở ra cơ hội mới cho những ai muốn thay đổi.

- Hành động nấu cháo hành cũng có thể được coi là biểu tượng của tình yêu và hy vọng. Dù tình cảm của Thị Nở có thể không đúng nghĩa như một tình yêu nam nữ, nhưng nó lại chứa đầy sự hy vọng vào một tương lai tốt đẹp hơn cho Chí Phèo.

- Hành động tự sát của Chí Phèo là một bi kịch sâu sắc, phản ánh sự tuyệt vọng và nỗi đau của anh khi không thể tìm thấy lối thoát cho cuộc đời mình. Nó thể hiện rõ ràng về sự khát khao được khoan dung và chấp nhận của Chí Phèo. Dù anh muốn thay đổi, nhưng xã hội vẫn từ chối, không cho anh cơ hội làm lại cuộc đời. Cái chết của Chí Phèo không chỉ là sự giải thoát cho sự đau khổ của bản thân mà còn là biểu tượng của sự tuyệt vọng khi không còn lối thoát. Nó nhấn mạnh rằng không có sự khoan dung và cảm thông từ xã hội, những người như Chí Phèo sẽ tiếp tục bị đẩy vào vòng luẩn quẩn của tha hóa và tuyệt vọng.

- Bài học: Tác phẩm “Chí Phèo” không chỉ là một câu chuyện về sự tha hóa mà còn là một lời cảnh tỉnh về sự cần thiết của lòng khoan dung, cảm thông và sự công bằng trong xã hội. Nó khẳng định rằng ai cũng đều xứng đáng được yêu thương và tôn trọng, ngay cả khi họ lầm lỡ.

Câu 8: Trong lịch sử dân tộc, khoan dung là truyền thống văn hóa cao đẹp của dân tộc Việt Nam ta. Em hãy dẫn chứng điều đó bằng một tác phẩm văn học mà em biết.

Trả lời:

- Truyền thống khoan dung là một giá trị văn hóa cao đẹp của dân tộc Việt Nam, và điều này được thể hiện rõ trong nhiều tác phẩm văn học. Một tác phẩm tiêu biểu minh chứng cho tinh thần khoan dung là “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ. 

- Trong tác phẩm, nhân vật Vũ Nương là người phụ nữ đức hạnh, hiền thục nhưng lại chịu oan khuất vì lời nghi ngờ của chồng. Dù bị Vũ Nương ép đến mức phải gieo mình xuống sông tự vẫn để giữ gìn danh dự, nhưng khi nhìn thấy Trương Sinh ăn năn hối lỗi, cô không hề oán hận chồng. Trước khi rời xa trần thế, Vũ Nương vẫn gửi lại lời từ biệt đầy khoan dung, mong muốn chồng sống tốt và chăm sóc con nhỏ.

- Tấm lòng khoan dung của Vũ Nương không chỉ thể hiện phẩm chất tốt đẹp của nhân vật mà còn phản ánh truyền thống nhân văn sâu sắc của dân tộc Việt Nam: luôn thấu hiểu, khoan dung, và sẵn sàng tha thứ dù gặp phải những đau khổ, bất công. Tác phẩm khẳng định rằng khoan dung không chỉ là phẩm chất cá nhân mà còn là một giá trị đạo đức cốt lõi của cộng đồng.

Câu 9: Em hãy xác định biểu hiện và ý nghĩa của khoan dung trong đoạn thông tin sau:

Trong “Tuyên ngôn Độc lập” của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Trước ngày 9 tháng 3, biết bao lần Việt Minh đã kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật. Bọn thực dân Pháp đã không đáp ứng, lại thẳng tay khủng bố Việt Minh hơn nữa. Thậm chí đến khi thua chạy, chúng còn nhẫn tâm giết nốt số đông tù chính trị ở Yên Bái và Cao Bằng. Tuy vậy, đối với người Pháp, đồng bào ta vẫn giữ một thái độ khoan hồng và nhân đạo. Sau cuộc biến động ngày 9 tháng 3, Việt Minh đã giúp cho nhiều người Pháp chạy qua biên thuỳ, lại cứu cho nhiều người Pháp ra khỏi nhà giam Nhật và bảo vệ tính mạng và tài sản cho họ”. 

(Theo Hồ Chí Minh toàn tập, Tập 4 (2000), 

NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, trang 10-11) 

Trả lời:

- Biểu hiện của khoan dung trong đoạn thông tin:

+ Việt Minh kêu gọi người Pháp liên minh để chống Nhật dù trước đó Pháp đã thẳng tay khủng bố Việt Minh.

+ Việt Minh giúp nhiều người Pháp chạy qua biên giới, cứu nhiều người Pháp ra khỏi nhà giam Nhật và bảo vệ tính mạng, tài sản cho họ sau cuộc biến động ngày 9 tháng 3.

- Ý nghĩa của khoan dung trong đoạn thông tin:

+ Thể hiện tinh thần của những việc làm đó.

+ Tạo nền tảng hòa bình, ổn định lâu dài.

+ Tôn trọng nhân phẩm và quyền sống của con người.

Câu 10: Cho tình huống: Một nhóm bạn thân lâu năm tổ chức buổi gặp mặt sau một thời gian dài không gặp. Trong bữa tiệc, bạn A kể lại rằng anh ta đã thay đổi nghề nghiệp và hiện đang làm một công việc không được coi trọng trong xã hội. Thay vì chia sẻ niềm vui và động viên, bạn B và bạn C tỏ thái độ khinh thường và chế giễu công việc của anh ấy. Họ không chỉ tỏ ra coi thường mà còn gắn việc thay đổi nghề nghiệp của anh ấy với sự thất bại cá nhân.

- Em có đồng tình với việc làm của bạn B và bạn C không? Vì sao?

- Nếu em là bạn B/ bạn C em sẽ làm gì?

Trả lời: 

- Em không đồng tình với việc làm của bạn B và bạn C vì:

+ Thái độ của họ là không tôn trọng sự lựa chọn cá nhân của người khác. 

+ Việc chế giễu và coi thường công việc của bạn A không chỉ làm tổn thương cảm xúc của bạn ấy mà còn thể hiện sự thiếu khoan dung và đồng cảm. 

+ Mỗi người có quyền chọn công việc phù hợp với khả năng và mong muốn cá nhân của mình, và không nên đánh giá thấp công việc của người khác chỉ vì nó không được coi trọng trong xã hội.

- Nếu em là bạn B/ bạn C em sẽ:

+ Thay đổi thái độ của mình và cố gắng hiểu và tôn trọng quyết định của bạn A. 

+ Thay vì chế giễu, em sẽ lắng nghe, tìm hiểu lý do mà bạn A chọn công việc đó và chia sẻ những niềm vui, sự hỗ trợ của mình. 

+ Động viên và giúp bạn A nhìn thấy giá trị của lựa chọn này và cố gắng hỗ trợ bạn ấy trong công việc mới. 

Câu 11: Cho tình huống: Gia đình bà A luôn không tuân thủ các quy định chung của tập thể, hay to tiếng với mọi người trong khu phố. Mặc dù tổ trưởng dân phố đã nhắc nhở nhiều lần nhưng gia đình bà A vẫn không thay đổi. Qua thời gian, bà A nhận thấy hàng xóm lạnh nhạt, xa lánh thì cảm thấy ngượng ngùng và hối lỗi. Trong cuộc họp của tổ dân phó, bà A đã có lời xin lỗi với bà con tổ dân phố và hứa sẽ sửa đổi.

Nếu là hàng xóm của bà A, em sẽ ứng xử như thế nào?

Trả lời:

Nếu là hàng xóm của bà A, em sẽ: 

- Chấp nhận lời xin lỗi của bà A; đồng thời khuyên nhủ các gia đình khác trong tổ dân phố bỏ qua những thiếu sót của gia đình bà A trong thời gian qua. 

- Thường xuyên động viên và giúp đỡ, hướng dân gia đình bà A thực hiện đúng các quy định chung của tổ dân phố.

Câu 12: Đọc đoạn thông tin sau:

“Lão Hạc là một ông lão đã lớn tuổi, vợ mất sớm, con lão vì không thấy được vợ nên bỏ đi đồn điền cao su bẵng mấy năm không thấy về. Vì quyết để lại mảnh vườn cho con sau này về có tiền làm ăn, cưới vợ nên lão nhịn ăn nhịn uống, sống lay lắt qua ngày. Ban đầu lão phải bán con chó Vàng lão hết mực yêu quý, rồi cuối cùng vì không muốn phạm đến mảnh vườn của con mà lão ăn bả chó tự vẫn”.

Trong tác phẩm “Lão Hạc” của nhà văn Nam Cao, sự khoan dung được thể hiện rõ qua tính cách và hành động của nhân vật Lão Hạc. Trình bày cảm nhận của em về hành động đó. Từ đó, rút ra bài học trong cuộc sống.

Trả lời:

Sự khoan dung của Lão Hạc trong tác phẩm: 

- Dù con trai Lão Hạc đã bỏ đi, để lại ông với nỗi cô đơn và nghèo khổ, Lão vẫn dành cho con mình sự khoan dung và yêu thương sâu sắc. Ông không chỉ mong con mình được hạnh phúc mà còn giữ lại mảnh vườn như một tài sản để con có thể trở về khi cần. Đây là biểu hiện của sự khoan dung và lòng nhân hậu trong một hoàn cảnh đầy thử thách. 

- Dù phải sống trong cảnh nghèo đói, Lão Hạc không oán hận hay đổ lỗi cho hoàn cảnh. Ông chấp nhận cuộc sống khổ cực với lòng can đảm và kiên nhẫn. Sự khoan dung của Lão thể hiện qua cách ông không tìm cách trốn tránh thực tại mà đón nhận số phận của mình với lòng thanh thản. Điều này cũng phản ánh phẩm chất của người nông dân Việt Nam: chịu đựng, nhẫn nại và không hẹp hòi. 

- Đỉnh cao sự khoan dung của Lão Hạc là khi ông quyết định bán con chó vàng của mình để có tiền lo cho cái chết của mình và cho con một số vốn nhỏ khi trở về. Mặc dù đau đớn, Lão Hạc hiểu rằng đây là hành động cần thiết để bảo vệ con mình khỏi sự khó khăn và khổ sở. Quyết định này thể hiện sự cao cả, sự hy sinh không chỉ vì bản thân mà còn vì những người ông yêu thương. 

- Bài học trong cuộc sống: Từ hành động của Lão Hạc, ta có thể rút ra nhiều bài học quý giá trong cuộc sống. Đầu tiên, đó là sự khoan dung và khả năng chấp nhận những điều khó khăn của cuộc sống mà không than vãn hay tìm cách thoái lui. Thứ hai, sự hy sinh vì người thân, không chỉ là một đức tính quý báu mà còn là nền tảng của lòng nhân ái và tình thương. Và cuối cùng, bài học về lòng khoan dung, đó là sự cao thượng và nhẫn nại trong việc đối mặt với số phận. Những bài học này giúp ta sống chân thật, nhân ái hơn và biết trân trọng những giá trị đích thực của cuộc sống.

Câu 13: Có ý kiến cho rằng “Ngày nay, phần lớn giới trẻ đang đánh mất lòng khoan dung với mọi người, với cộng đồng, với xã hội”, em có đồng tình với ý kiến trên không? Vì sao?

Trả lời:

- Em không đồng tình với ý kiến cho rằng giới trẻ đang đánh mất lòng khoan dung. Vì:

+ Giới trẻ vẫn giữ gìn và phát huy lòng khoan dung trong nhiều tình huống:

• Trên mạng xã hội, nhiều bạn trẻ bày tỏ sự cảm thông, chia sẻ và hỗ trợ những người yếu thế thông qua các chiến dịch thiện nguyện, gây quỹ hoặc lan tỏa thông điệp tích cực. 

• Trong cuộc sống, nhiều bạn trẻ biết cách bỏ qua mâu thuẫn, sẵn sàng xin lỗi hoặc tha thứ khi xảy ra tranh chấp, thể hiện lòng khoan dung. 

+ Tuy nhiên, vẫn có một số biểu hiện đáng lo ngại:

• Một bộ phận giới trẻ thiếu kiên nhẫn, dễ nổi nóng hoặc phản ứng tiêu cực khi gặp mâu thuẫn, đặc biệt trong môi trường mạng xã hội.

• Tác động từ lối sống hiện đại, áp lực cạnh tranh, và ảnh hưởng của các trào lưu cá nhân hóa đôi khi khiến một số người trẻ trở nên ích kỷ hơn, ít quan tâm đến người khác. 

- Nguyên nhân và giải pháp:

+ Môi trường sống hiện đại: áp lực công việc, học tập, và tác động của công nghệ. 

+ Để khắc phục, cần giáo dục giới trẻ về giá trị của lòng khoan dung qua gia đình, nhà trường, và xã hội. Việc xây dựng môi trường sống lành mạnh, tôn trọng lẫn nhau sẽ giúp lòng khoan dung được phát huy tốt hơn. 

Câu 14: Em hãy nêu những biểu hiện của khoan dung?

Trả lời:

- Biết tha thứ cho chính mình và cho người khác khi họ biết hối hận và sửa chữa lỗi lầm.

- Lắng nghe và tôn trọng sự khác biệt của người khác.

- Không cố chấp, hẹp hòi, định kiến.

- Sẵn lòng tha thứ và không giữ lại sự oán trách về lỗi lầm của người khác.

- Hiểu và chấp nhận rằng mọi người đều có thể mắc lỗi và có những khuyết điểm riêng.  

- Có khả năng đặt mình vào vị trí của người khác, hiểu được lý do và nguyên nhân đằng sau hành vi của họ.

- Không quá phê phán hoặc phán xét người khác mà thay vào đó tìm cách hiểu và hỗ trợ họ.

- Tôn trọng quyền lợi và quyết định của người khác, bao gồm cả quyền được sai lầm và học hỏi từ sai lầm đó.

- Hành động tích cực để giúp người khác học hỏi từ sai lầm của họ và phát triển bản thân.

- Giữ bình tĩnh và kiểm soát cảm xúc, tránh phản ứng quá mức khi gặp phải hành vi không mong muốn từ người khác.