Giáo án ppt Ngữ văn 7 chân trời Bài 1: Lời của cây - v1

BÀI 1 – VĂN BẢN 1: LỜI CỦA CÂY

I. Tri thức ngữ văn

1. Thơ bốn chữ, năm chữ

• Thơ bốn chữ: mỗi dòng thơ có 4 tiếng (4 chữ)

• Thơ năm chữ: mỗi dòng thơ có 5 tiếng (5 chữ)

• Những bài thơ này thường ngắn gọn, hàm súc, dễ nhớ, dễ cảm.

2. Hình ảnh trong thơ

• Hình ảnh trong thơ là các chi tiết cụ thể, dễ hình dung, có khả năng gợi cảm giác, gợi liên tưởng.

• Hình ảnh thơ thường mang tính biểu tượng, biểu cảm hơn là chỉ mô tả thực tế.

• Qua hình ảnh thơ, người làm thơ thể hiện cảm xúc, tư tưởng, tạo sự kết nối với người đọc.

• Việc lựa chọn hình ảnh phù hợp, mới mẻ sẽ làm thơ giàu sức sống hơn.

3. Vần, nhịp và vai trò của vần, nhịp trong thơ

• Vần:

+ Vần là tiếng cuối của mỗi dòng thơ (vần chân).

+ Có thể gieo vần theo cách “vần liền” (liền dòng), “vần cách” (cách dòng), hoặc “vần hỗn hợp”.

+ Vần tạo âm hưởng, nối kết các dòng thơ, giúp thơ có tính nhạc, dễ nhớ.

• Nhịp:

+ Nhịp thơ là cách ngắt, chia nhịp trong mỗi dòng (ví dụ 2/2, 3/2, v.v.).

+ Nhịp linh hoạt, hợp với cảm xúc của nội dung thơ.

+ Nhịp giúp thơ diễn tả được trạng thái cảm xúc — lúc dồn, lúc nhẹ, lúc căng, lúc lắng.

• Vai trò của vần & nhịp:

+ Tạo âm điệu, nhạc tính cho thơ, khiến thơ dễ nghe, dễ nhớ.

+ Góp phần liên kết ý thơ, tạo mạch cảm xúc giữa các dòng.

+ Hỗ trợ truyền tải cảm xúc: vần & nhịp tốt giúp cảm xúc thơ đến người đọc mạnh mẽ hơn.

4. Thông điệp

• Thông điệp là ý nghĩa tư tưởng, tình cảm mà người làm thơ muốn gửi gắm qua bài thơ.

• Bài thơ bốn chữ / năm chữ tuy ngắn, nhưng vẫn có thể truyền tải thông điệp mạnh mẽ nếu sử dụng hình ảnh, từ ngữ và cách biểu đạt phù hợp.

• Khi làm thơ, người viết cần xác định rõ thông điệp muốn nói (yêu thương, trân trọng, nhớ ơn, khát vọng, v.v.) và làm sao để thơ chạm được vào cảm xúc người đọc.

5. Phó từ

• Phó từ là từ đi kèm với động từ, tính từ hoặc trạng từ để bổ sung, làm rõ ý nghĩa của từ đó: chỉ mức độ, thời gian, cách thức, tần suất, trạng thái.

• Các loại phó từ

+ Phó từ chỉ tần suất: hay, luôn… 

+ Phó từ chỉ thời gian: khi, lúc, đã, sẽ… 

+ Phó từ chỉ cách thức: chậm chạp, khẽ... (một số trường hợp) 

+ Phó từ chỉ mức độ: rất, hơi, quá… 

+ Phó từ chỉ trạng thái / ý nghĩa: đang, rồi, thật vậy…

II. Văn bản 1 “Lời của cây” – Trần Hữu Thung

1. Tác giả, tác phẩm

• Tác giả: Trần Hữu Thung (1923 – 1999), quê Diễn Châu, Nghệ An. Ông là nhà thơ có phong cách giản dị, mộc mạc, gần gũi với thiên nhiên, với con người nông thôn. 

• Văn bản:

+ Lời của cây được in trong tuyển tập Những bài thơ yêu em (tuyển chọn). 

+ Thể thơ: thơ bốn chữ 

+ Phương thức biểu đạt chính: biểu cảm, kết hợp miêu tả và tự sự để “cây” nói lên tiếng lòng của mình.

2. Bố cục

Phần 1 (5 khổ thơ đầu): miêu tả quá trình hạt mầm từ khi còn “nằm im”, cho đến khi nhú lên và phát triển; thể hiện tình cảm của tác giả dành cho cây, sự quan sát, trân trọng sự sống non yếu. 

Phần 2 (khổ thơ cuối): tiếng nói của cây – mong ước nhỏ nhoi khi lớn lên: được góp phần làm xanh đất trời, làm đẹp cho cuộc đời.

3. Nội dung chính

• Lời của cây diễn tả hành trình từ hạt mầm đến cây non – qua các giai đoạn: nằm im, nảy mầm, lớn lên, nghe, cảm nhận thiên nhiên.

• Tiếng “lời” của cây – dù nhỏ bé – gửi gắm ước vọng: cây khi lớn sẽ góp phần làm xanh bầu trời, làm đẹp cuộc đời.

• Tác giả muốn khơi dậy cho người đọc thái độ trân trọng, yêu thương những sự sống nhỏ bé, nhận ra mỗi vật – dù bé nhỏ – cũng có tiếng nói riêng, có quyền sống và đóng góp.

4. Giá trị nội dung – thông điệp

• Nội dung:

+ Ca ngợi thiên nhiên, trân trọng những mầm sống non yếu.

+ Gợi ý cách nhìn với sự sống, dù nhỏ bé: mỗi cây, hạt mầm đều có giá trị, đều đáng được lắng nghe.

+ Thúc giục thái độ bảo vệ thiên nhiên, sống vì cái đẹp, vì môi trường sống chung.

• Thông điệp:

+ Hãy lắng nghe “lời của cây”, những tiếng nói nhỏ bé nhưng ẩn chứa khát vọng sống và mong muốn cống hiến.

+ Mỗi sự vật, mỗi chúng sinh dù bé nhỏ đều có giá trị và đều có thể góp phần làm đẹp cho cuộc đời nếu được nuôi dưỡng, được lắng nghe.

5. Nghệ thuật

• Thơ bốn chữ: sự ngắn gọn, hàm súc, dễ đọc, dễ cảm.

• Ngôn từ giản dị, mộc mạc: từ ngữ bình dị, gần gũi với thiên nhiên và cảm nhận hàng ngày. 

• Hình thức nhân hóa / nói thay cây: cây được “nói lên” bằng lời thơ, có suy nghĩ, cảm xúc – làm cho thiên nhiên như có linh hồn. 

• Hình ảnh gợi cảm, gợi hình: “nhú lên giọt sữa”, “lặng thinh”, “góp xanh đất trời” - những hình ảnh giản dị mà sâu sắc. 

• Nhịp, vần được sử dụng hợp lý để tạo âm hưởng nhẹ nhàng, linh hoạt cho bài thơ nhỏ.