Nội dung chính Sinh học 12 kết nối Bài 22: Tiến hoá lớn và quá trình phát sinh chủng loại

BÀI 22: TIẾN HÓA LỚN VÀ QUÁ TRÌNH PHÁT SINH CHỦNG LOẠI

I. TIẾN HÓA LỚN

- Là quá trình hình thành các đơn vị trên loài như chi, họ, bộ, lớp, ngành.

- Quy mô rộng lớn, thời gian địa chất rất dài.

- Thường nghiên cứu gián tiếp qua các bằng chứng.

- Hình thành các nhóm phân loại trên loài.

II. QUÁ TRÌNH PHÁT SINH SỰ SỐNG TRÊN TRÁI ĐẤT

1. Tiến hóa hóa học

a) Giả thuyết súp tiền sinh học

- Oparin và Haldane đã đề xuất học thuyết: Các hợp chất hữu cơ đơn giản (đường đơn, nucleotide base, amino acid) có thể hình thành một cách tự phát từ các chất vô cơ trên bề mặt Trái Đất (trong đại dương nước nông) với nguồn năng lượng từ sấm sét, núi lửa phun trào, bức xạ tử ngoại từ Mặt Trời.

- Stanley Miller và Harold Urey đã làm thí nghiệm kiểm chứng sự hình thành các chất hữu cơ đơn giản trong bầu khí quyển nguyên thủy.

Kết quả: Từ các chất vô cơ hình thành các phân tử hữu cơ phức tạp có kích thước lớn, khối lượng lớn.

b) Giả thuyết hợp chất hữu cơ đến từ vũ trụ

- Hợp chất hữu cơ đầu tiên trên Trái Đất có thể đến từ vũ trụ bởi các thiên thạch.

2. Tiến hóa tiền sinh học

- Giai đoạn hình thành nên các tế bào sơ khai (protocell).

- Giả thuyết: Phospholipid ở trong nước tạo nên lớp màng bao bọc các phân tử hữu cơ → hình thành nên protobiont hay các siêu giọt (microsphere). Qua CLTN, những giọt chứa đồng thời nucleic acid và protein có tiềm năng trở thành tế bào sơ khai.

3. Tiến hóa sinh học

- Hình thành tế bào nhân thực (1,8 tỉ năm):

+ Màng gấp nếp → màng nhân, lưới nội chất.

+ Thực bào: vi khuẩn hiếu khí → ti thể; vi khuẩn lam → lục lạp.

- Hình thành sinh vật đa bào: theo quy luật sinh học.

III. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SINH VẬT QUA CÁC ĐẠI ĐỊA CHẤT

- Sự xuất hiện của các nhóm sinh vật (tiến hoá lớn) → Sự đa dạng, phong phú về hệ thống phân loại: sự gia tăng về số lượng và chủng loại sinh vật trong mỗi đại địa chất, so với các đại địa chất trước đó. 

- Tổ chức cơ thể ngày càng phức tạp và hoàn thiện: Sinh vật xuất hiện sau có tổ chức cơ thể hoàn thiện hơn và thích nghi tốt hơn sinh vật xuất hiện trước đó.

- Sự tuyệt chủng hàng loạt: do sự thay đổi điều kiện địa chất, khí hậu → sinh giới được chọn lọc tiến hoá theo hướng đa dạng hơn.

IV. SƠ ĐỒ CÂY SỰ SỐNG

- Sơ đồ cây sự sống là một sơ đồ hình cây phân nhánh thể hiện sự phát sinh của các loài trong quá trình tiến hoá. 

- Từ một gốc chung → các cành → các nhánh. 

- Dựa vào các bằng chứng tiến hoá → toàn bộ sinh giới ngày nay được tiến hoá từ một tổ tiên chung qua quá trình được gọi là phát sinh chủng loại. 

- Dựa trên các bằng chứng phân tử → chia thế giới sống hiện nay thành ba lãnh giới hay miền (domain) có tổ tiên chung từ nhiều quần thể các tế bào tổ tiên: Archaea; vi khuẩn; sinh vật nhân thực.

V. QUÁ TRÌNH PHÁT SINH LOÀI NGƯỜI

Quá trình phát sinh loài người trải qua ba giai đoạn:

- Người vượn Ardipithecus: Ardipithecus ramidus (phát hiện năm 1994, tại Ethiopia, sống cách đây khoảng 4,4 triệu năm) là loài tổ tiên cổ nhất trong nhánh tiến hoá người, ăn tạp, có dáng đi thẳng, leo trèo giỏi, có ngón cái linh hoạt có thể cầm nắm đồ vật. 

- Người vượn Australopithecus: (phát hiện tại châu Phi, sống cách đây 4 – 2,5 triệu năm) có dáng đi thẳng.

- Giai đoạn chi Homo: (sống cách đây 2,5 triệu năm đến 500 000 năm) nhiều loài có kích thước cơ thể và não lớn hơn, biết sử dụng công cụ bằng đá, răng nhỏ, hộp sọ lớn, hàm nhẹ và ít nhô ra phía trước → Homo sapiens (sống cách đây 550 000 – 760 000 năm).