BÀI 7: THƠ

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

Câu 1: Dựa vào ngữ cảnh, xác định nghĩa của các từ ngữ in đậm trong khổ thơ dưới đây:

Và chúng tôi, một thứ quả trên đời

Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái

Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi

Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?

Trả lời:

- Về nghĩa gốc (nghĩa cụ thể): “quả” vốn biểu thị bộ phận của cây do nhụy hoa phát triển thành, bên trong thường chứa hạt.

- Trong dòng thơ “Và chúng tôi, một thứ quả trên đời”, từ “quả” được dùng với nghĩa chuyển, biểu thị kết quả/ thành quả của công việc nhất định (gồm cả thành quả là con người được nuôi dạy, giáo dục, đào tạo).

- Trong dòng thơ “Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?”, cụm “quả non xanh” biểu thị những người con chưa thực sự trưởng thành, chưa hoàn thiện như sự mong chờ, ước muốn của người mẹ.

Câu 2: Tìm biện pháp tu từ được sử dụng trong các dòng thơ dưới đây. Nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó đối với việc miêu tả sự vật.

Cha lại dắt con đi trên cát mịn

Ánh nắng chảy đầy vai

(Hoàng Trung Thông)

Trả lời:

- Biện pháp tu từ được sử dụng trong các dòng thơ đã cho: ẩn dụ chuyển đổi cảm giác.

- Cảm giác về “ánh nắng” không được miêu tả bằng các từ chỉ trạng thái vốn có (soi, chiếu, tỏa) mà được thể hiện bằng từ “chảy” vốn chỉ cảm giác về trạng thái di chuyển thành dòng của các chất lỏng.

- Tác dụng: ánh nắng được miêu tả một cách cụ thể, sinh động, đầy ấn tượng.

Câu 3: Chỉ ra tác dụng của dấu chấm lửng trong những câu dưới đây:

1. a) Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,.... (Hồ Chí Minh)
2. b) Cha mượn cho con buồm trắng nhé,

    Để con đi...

(Hoàng Trung Thông)

1. c) Về đây mới thấy, sen xứng đáng để... ngợp. (Văn Công Hùng)
2. d) Nhưng... xin lỗi... - Từ đầu dây bên kia có giọng kinh ngạc phản đối - Tôi không thể...! (Brét-bơ-ry)

Trả lời:

Tác dụng của dấu chấm lửng trong các câu là:

1. a) Tỏ ý còn nhiều tấm gương anh hùng chưa được liệt kê hết.
2. b) Thể hiện lời nói bỏ dở, ngập ngừng, ngắt quãng.
3. c) Làm giãn nhịp điệu câu văn, chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị nội dung bất ngờ: ngợp.
4. d) Có ba dấu chấm lửng: hai dấu chấm lửng đầu tiên được dùng để thể hiện lời nói ngập ngừng, ngắt quãng vì người nói bất ngờ và không đồng tình trước mệnh lệnh vô lí của cấp trên; dấu chấm lửng thứ ba thể hiện lời nói bị bỏ dở.

Câu 4: Viết một đoạn văn (khoảng 5 - 7 dòng) giải thích nghĩa của các từ in đậm trong hai dòng thơ dưới đây và cho biết em dựa vào đâu để xác định được nghĩa của mỗi từ đó:

Ngày ngày Mặt Trời đi qua trên lăng

Thấy một Mặt Trời trong lăng rất đỏ.

                                 (Viễn Phương)

Trả lời:

Hai dòng thơ của trong bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương đều xuất hiện từ “Mặt Trời”. Thế nhưng mỗi từ “Mặt Trời” lại có ý nghĩa khác nhau. Ở dòng thứ nhất, “Mặt Trời” ở đây được dùng với nghĩa gốc - chỉ một thiên thể nóng sáng, là nguồn chiếu sáng và sưởi ấm chủ yếu cho Trái Đất. Ngữ cảnh giúp xác định nghĩa của từ “Mặt Trời” này là các từ ngữ đứng trước và sau “ngày ngày”, “đi qua trên lăng”. Ở dòng thơ thứ hai, “Mặt Trời” không còn là từ với nghĩa gốc mà đã trở thành một từ mang nghĩa tạm thời của ngữ cảnh. Không có một Mặt Trời thiên thể nào thực sự ở trong lăng cả! Đó chỉ là cách nói ẩn dụ về Bác Hồ cũng đã soi sáng cho dân tộc Việt Nam và mãi mãi bất tử. Cách nói ấy cho thấy Mặt Trời vĩnh hằng, và Bác Hồ cũng vĩnh hằng như vậy.