Giáo án điện tử ngữ văn 9 tiết: Nghĩa tường minh và hàm ý (tiếp)

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC NGÀY HÔM NAY!

KHỞI ĐỘNG

Em hiểu thế nào là nghĩa tường minh ? thế nào là hàm ý? Cho ví dụ minh họa ?

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TIẾP)

NỘI DUNG BÀI HỌC

1. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
2. LUYỆN TẬP

a
1. Điều kiện sử dụng hàm ý
2. Ví dụ

THẢO LUẬN NHÓM

• Nêu hàm ý của từng câu?
• Vì sao chị Dậu không nói thẳng với con mà phải dùng hàm ý ?
• Trong hai câu nói đó, hàm ý của câu nào rõ hơn? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy?
• Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý trong câu nói của mẹ?

1. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa.

• Hàm ý: Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa.
• Đây là điều đau lòng (chị Dậu tránh nói thẳng ra).

1. Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.

• Hàm ý: Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
• Tí đã hiểu ý mẹ (Sự “giẫy nảy” và câu nói trong tiếng khóc).

2. Kết luận

Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây:

• Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
• Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.

BÀI TẬP 1

Đọc yêu cầu bài và trả lời câu hỏi SGK/tr91

1. Người nói: Anh thanh niên.

- Người nghe: Ông hoạ sĩ và cô gái.

• Hàm ý: Mời cô, mời bác vào uống nước.

- Hai người nghe đã hiểu hàm ý (Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà… ngồi xuống ghế).

1. Người nói: Anh Tấn.

- Người nghe: Chị hàng đậu (ngày trước).

• Hàm ý: Chúng tôi không thể cho được.

- Người nghe hiểu hàm ý (Câu nói cuối cùng: Thật là càng giàu có càng… càng giàu có).

1. Người nói: Thuý Kiều.

- Người nghe: Hoạn Thư.

• Hàm ý ở câu 1: mát mẻ, giễu cợt: quyền quý như tiểu thư cũng có lúc phải đến trước “Hoa nô” này ư ?
• Hàm ý ở câu 2: Hãy chuẩn bị sự báo oán thích đáng.

- Hoạn Thư đã hiểu hàm ý (hồn lạc phách siêu, khấu đầu… kêu ca).

BÀI TẬP 2

            Hàm ý của câu in đậm là gì? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không?Vì sao? (SGK/tr92)

• Hàm ý: Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão.
• Bé Thu dùng hàm ý vì đã có lần (trước đó) nói thẳng rồi mà không có hiệu quả vì vậy mà bực mình. Vả lại lần nói thứ hai này có thêm yếu tố thời gian bức bách (tránh để lâu nhão cơm).
• Việc sử dụng hàm ý không thành công bởi người nghe không cộng tác, vờ như không nghe, không hiểu.

BÀI TẬP 3
        Hãy điền vào lượt lời B trong đoạn hội thoại sau đây có hàm ý từ chối.

A: Mai về với mình đi!

B: /.../

A: Đành vậy.

• Câu chứa hàm ý "từ chối" như : "Tôi bận ôn thi", "Tôi phải đi thăm người ốm"...

BÀI TẬP 4

      Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh  “hi vọng” với “con đường” trong các câu sau:

Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.

Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi.

• Qua sự so sánh của Lỗ Tấn có thể nhận ra hàm ý: Hy vọng không ai chắc chắn, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.