Giáo án lịch sử 7 kết nối bài 18: Vương quốc Chăm- Pa và vùng đất Nam Bộ từ đầu thế kỉ X đến đầu thế kỉ XVI

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN – HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS quan sát lược đồ Hình 2, đọc thông tin mục 1a SGK tr.91 và thực hiện nhiệm vụ: Giới thiệu những diễn biến chính về chính trị của Vương quốc Chăm-pa từ thế kỉ X đến thế kỉ XI.

- GV giải thích cho HS:

+ Tình hình Giay-a-vác-man VII của Vương quốc Cam-pu-chia trong thời đỉnh cao - thời kì Ăng-co (trị vì từ năm 1181 đến năm 1219) đã tập hợp một đội quân, đánh đuổi quân Chăm-pa và giành lại kinh đô Ya-sô-dha-ra-pu-ra. Năm 1181, ông lên ngôi và tiếp tục chiến tranh với Chăm-pa trong suốt 22 năm cho đến khi đánh bại nước này vào năm 1203 và xâm chiếm phần lớn lãnh thổ của Chăm-pa. Vua In-đra-vác-man II kế vị, Cam-pu-chia có sự ổn định chính trị trong nước. Tuy nhiên, sức chi phối đối với các vùng đất xa bắt đầu giảm đi. Kết quả, Chăm-pa đã giành lại độc lập.

+ Nhiều vùng đất tách khỏi quyền kiểm soát chính quyền trung ương hoặc được sáp nhập vào lãnh thổ Đại Việt trong khoảng từ giữa thế kỉ XIV đến đầu thế kỉ XVI thông qua con đường hôn nhân như giữa vua Chế Mân với Công chúa Huyền Trân,...

- GV mở rộng kiến thức cho HS và yêu cầu HS thực hiện nhiệm vụ: Quan sát lược đồ, đọc thông tin và trình bày hiểu biết của em về kinh đô Vi-giay-a.

+ GV cho HS chỉ trên lược đồ kinh đô Vi-giay-a và biết được vị trí ngày nay thuộc tỉnh nào của Việt Nam.

(Dấu ấn còn lại kinh đô này (Vi-giay-a còn gọi là Đồ Bàn (Chà Bản), nay thuộc địa phận xã Nhơn Hậu, Thị xã An Nhơn (tỉnh Bình Định) là tên kinh đô của Chăm-pa trong suốt năm thế kỉ (từ năm 999 đến 1471). Trong khoảng thời gian này, các triều vua Chăm cho xây dựng rất nhiều công trình ở kinh đô, tạo nên một phong cách riêng - phong cách Bình Định, hiện nay còn lại là tám ngôi tháp, trong đó có tháp Cánh Tiên).

- GV yêu cầu HS thảo luận theo cặp đôi, đọc thông tin mục 1b – Tình hình kinh tế, quan sát Hình 3 SGK Tr.92 và trả lời câu hỏi:

+ Nêu những hoạt động kinh tế chủ yếu của Vương quốc Chăm-pa.

+ Hoạt động nào khiến em ấn tượng nhất? Vì sao?

- GV hướng dẫn HS quan sát Hình 3: Đây là một hiện vật gốm của Chăm-pa (thế kỉ XV) được khai quật trên con tàu cổ ở Cù Lao Chàm những năm 1997 - 1999, Bình gốm này cùng với rất nhiều hiện vật khác thời Lê sơ đang trên đường xuất khẩu sang nhiều nước khác. Với chất men gốm mịn và đẹp, hình dáng bình gốm thanh thoát,... chiếc bình là hiện thân của đôi bàn tay tài hoa, kĩ thuật chế tác gốm điêu luyện của người Chăm xưa.

- GV chia HS thành các nhóm, yêu cầu HS đọc thông tin mục 1b – Tình hình văn hóa, quan sát Hình 4, 5 SGK tr.92, 93 và thực hiện nhiệm vụ vào Phiếu học tập số 1: Trình bày những nét chính về văn hóa ở Chăm-pa từ thế kỉ X đến thế kỉ XVI.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

- GV hướng dẫn HS quan sát Hình 4, 5:

+ Hình 4: Theo truyền thuyết của người Chăm, tháp Pô-klong Ga-rai được Chế Mân cho xây dựng để thờ Pô-klong Ga-rai - vị vua có nhiều công trạng đối với người Chăm trong việc chống giặc ngoại xâm, khai mương, đắp đập làm cho ruộng đồng tươi tốt. Ông được người Chăm coi như một vị vua - tối thượng thần (Shi-va) và được thờ phụng trong tháp đến nay. Với những giá trị đặc biệt tiêu biểu, di tích kiến trúc nghệ thuật này được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt năm 2016.

+ Hình 5: Phù điêu có niên đại thế kỉ XI, được phát hiện vào năm 1988 tại phế tích tháp Châu Thành (nay thuộc khu vực Châu Thành, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định) trong quá trình người dân khai thác đất tại đây. Hiện nay, phù điêu được trưng bày ở Bảo tàng tỉnh Bình Định và đã được công nhận Bảo vật quốc gia năm 2020. Phù điêu thể hiện trình độ kiến trúc - chạm khắc tinh xảo và đời sống tinh thần phong phú của người Chăm xưa.

- GV cho HS quan sát thêm một số hình ảnh về thành tựu văn hóa của cư dân Chăm-pa:

Văn bản chữ Chăm truyền thống

Đền tháp Dương Long (Bình Định)

Kèn Sa-ra-na

Múa Áp-sa-ra

https://www.youtube.com/watch?v=1WR_f7ACXDo

- GV mơ rộng kiến thức, yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Em đã được tìm hiểu về thành tựu văn hoá Chăm-pa tử thế kỉ II đến thế kỉ X, em có nhận xét gì về thành tựu văn hoá giữa hai thời kì?

Bước 2 : HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc thông tin mục 1a, 1b, quan sát Hình 1-5, thảo luận theo nhóm và hoàn thành nhiệm vụ vào Phiếu học tập số 1.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3 : Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày:

+ Diễn biến chính về chính trị của Vương quốc Chăm-pa.

+ Những hoạt động kinh tế chủ yếu của Vương quốc Chăm-pa về nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương nghiệp.

+ Những nét chính về văn hóa của Vương quốc Chăm-pa.

- GV mời đại diện HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4 : Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức và chuyển sang nội dung mới.

1. Vương quốc Chăm-pa từ thế kỉ X đến đầu thế kỉ XVI

a) Diễn biến cơ bản về chính trị

- Năm 988, một quý tộc người Chăm đã lập ra Vương triều Vi-giay-a, mở ra một thời kì phát triển mới của Vương quốc Chăm-pa. Kinh đô được chuyển về Vi-giay-a.

- Từ năm 988 đến năm 1220:

+ Tình hình Chăm-pa gặp nhiều khó khăn ở trong nước, phải tiến hành các cuộc chiến tranh với Chân Lạp cũng như giải quyết xung đột với Đại Việt ở phía bác.

+ Năm 1069, vua Chăm-pa cắt ba châu là Bố Chính, Địa Lý (Quảng Bình) và Ma Linh (phía bắc tỉnh Quảng Trị) cho Đại Việt.

+ “Cuộc chiến tranh Một trăm năm” khiến Chăm-pa hai lần bị Chân Lạp chiếm đóng.

- Từ năm 1220 đến năm 1353: thời kì thịnh đạt nhất của Vương triểu Vi-giay-a. Chăm-pa thoát khỏi ách đô hộ của Chân Lạp, củng cố chính quyền, mở rộng và thống nhất lãnh thổ,.

- Từ cuối thế kỉ XIV đến năm 1471: Vương triều Vi-giay-a lâm vào khủng hoảng, suy yếu rồi sụp đổ.

- Từ năm 1471 đến đầu thế kỉ XVI: Lãnh thổ Chăm-pa bị thu hẹp nhiều phần và chia thành nhiều tiểu quốc khác nhau.

b) Tình hình kinh tế, văn hóa

* Tình hình kinh tế

- Sản xuất nông nghiệp vẫn giữ vai trò chủ yếu trong hoạt động kinh tế, tiếp tục phát triển các kĩ thuật đào kênh, đáp đập thuỷ lợi.

- Khai thác và trao đổi, buôn bán nhiều loại lâm thổ sản quý như: trầm hương, long não, sừng tê giác, ngà voi, hồ tiêu,... Đánh bắt hải sản được phát triển từ trước, đến thời kì này vẫn là một nghề quan trọng của cư dân Chăm-pa.

- Thương mại đường biển ở Vương quốc Chăm-pa vẫn được phát triển mạnh mẽ với nhiều hải cảng được mở rộng như Đại Chiêm (Quảng Nam) hoặc xây dựng mới như: Tân Châu (Thị Nại ở Bình Định),...

- Các nghề thủ công tiếp tục phát triển, nhất là sản xuất gốm, dệt vải, chế tác đổ trang sức, đóng thuyền. Xuất hiện nhiều lò gốm nổi tiếng như: Gò Sành, Trường Cửu, Gò Cây Me (Bình Định),...

* Tình hình văn hóa

Đính kèm bảng kết quả Phiếu học tập số 1 bên dưới hoạt động.

à Thành tựu văn hoá Chăm-pa thời kì này có sự phát triển trên cơ sở nền tảng của những giá trị được tạo dựng được từ thời kì trước. Tuy nhiên, vẫn có những nét đặc trưng riêng mang dấu ấn lịch sử riêng của thời kì.