Giáo án PowerPoint Lịch sử 6 Kết nối tri thức bài 10: Hy Lạp và La Mã cổ đại

BÀI 10: HY LẠP VÀ LA MÃ CỔ ĐẠI

Kiểm tra bài cũ

Trong vai hướng dẫn viên du lịch, em hãy giới thiệu thành tựu văn hóa Vạn Lí Trường Thành của Trung Quốc.

Em đã từng nhìn thấy các công trình này ở đâu chưa? Theo em các công trình này nằm ở quốc gia nào?

• Ở Hy Lạp cổ đại, ngôi đền Pác-tê-nông trên thành cổ Ác-rô-pô-lit ở A-ten được coi là biểu tượng của nền dân chủ A-ten và cái nôi của nền văn minh phương Tây.
• Còn ở La Mã, “Mọi con đường đều đồ về Roma”.
• “Vinh quang thuộc về Hy Lạp và sự vĩ đại thuộc về La Mã”.

NỘI DUNG BÀI HỌC

1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN
2. Hy Lạp cổ đại

Em hãy chỉ ra trên lược đồ giới hạn lãnh thổ của Hy Lạp cổ đại và so sánh với lãnh thổ Hy Lạp hiện nay.

Lãnh thổ Hy Lạp cổ đại lớn hơn ngày nay rất nhiều.

Em hãy nêu ra những điểm nổi bật về vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên của Hy Lạp thời cổ đại

Lãnh thổ rộng, gồm miền lục địa Hy Lạp (nam bán đảo Ban-căng), miền đất ven bờ Tiểu Á và những đảo thuộc biển Ê-giê.

Địa hình bị chia cắt thành vùng đồng bằng nhỏ hẹp bởi các dãy núi thấp chạy dài ra biển, đất đai canh tác ít, không màu mỡ.

Đường bờ biển gồ ghề, có nhiều vũng, vịnh.

Nhiều khoáng sản như đồng, vàng, bạc.

• Theo em, những điều kiện tự nhiên này có ảnh hương như thế nào đến sự phát triển của Hy Lạp cổ đaị?

+ Không thuận lợi cho nông nghiệp trồng cây lương thực, thích hợp trồng nho, ô liu.

+ Lập những hải cảng buôn bán, xuất nhập khẩu hàng hóa và nô lệ.

+ Thủ công nghiệp, khai thác khoáng sản, luyện kim rất phát triển.

Mở rộng

• Ô liu là cây trồng phổ biến nhất ở Hy Lạp. Dầu ô liu để chế biến thức ăn, làm đẹp. Cành lá ô liu tượng trưng cho vinh quang, chiến thắng và hoà bình. Các cây ô liu cổ thụ mọc hoang được coi là linh thiêng.
• Ngày nay, số lượng cây ô liu ở Hy Lạp rất lớn, bình quân 7 cây ô liu/một người dân. Hy Lạp là một trong các quốc gia xuất khẩu dầu ô liu hàng đầu thế giới.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Hoạt động kinh tế ở Hy Lạp rất phát triển, đặc biệt là ở cảng Pi-rê. Ở đây xuất khẩu những mặt hàng là ưu thế của điều kiện tự nhiên, và nhập khẩu những mặt hàng mà không được vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên ưu đãi.

Đoạn tư liệu trên cho em biết điều gì về hoạt động kinh tế của Hy Lạp cổ đại?

Mở rộng

• Sự phát triển mạnh mẽ của các ngành kinh tế công thương nghiệp đã dẫn tới việc hình thành một bộ phận nhỏ dân cư là những chủ xưởng, chủ các thuyền buôn hay trang trại rất giàu có.
• Đa số tù binh bị bắt rồi đem ra chợ bán như súc vật, trở thành nô lệ. Họ là lực lượng sản xuất chính trong mọi lĩnh vực và được xem là những “công cụ biết nói”, là tài sản riêng, chủ nô được phép mua bán, kể cả giết nô lệ.

1. La Mã cổ đại

Quan sát Hình 4, Em hãy cho biết vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên nổi bật của La Mã cổ đại.

+ Được hình thành trên bán đảo I-ta-li-a (ở Nam Âu) sau được mở rộng ra trên phần lãnh thổ của cả ba châu lục Âu, Á, Phi.

+ Đường bờ biển phía nam có nhiều vịnh, hải cảng.

+ Nhiều đồng bằng và đồng cỏ rộng lớn, nhiều khoáng sản.

Câu hỏi: Em hãy cho biết điều kiện tự nhiên có tác động như thế nào đến sự hình thành và phát triển của văn minh La Mã?

• Trồng trọt, chăn nuôi phát triển
• Nghề luyện kim phát triển
• Thuận tiện cho tàu bè ra vào, đậu trú

Thảo luận và trả lời câu hỏi:

• Điều kiện tự nhiên của La Mã cổ đại có điểm gì giống và khác so với Hy Lạp cổ đại?

Giống nhau:

+ Xung quanh đều được biển bao bọc

+ Lòng đất có khoáng sản nên thuận lợi phát triển luyện kim

+ Bờ biển nhiều vịnh, thuận lợi phát triển đường biển

Khác nhau

Hi Lạp: bị chia cắt thành nhiều đồng bằng nhỏ hẹp, không thuận lợi cho phát triển nông nghiệp trổng cây lương thực.

La Mã: có nhiều đồng bằng rộng lớn nên trồng trọt và chăn nuôi có điều kiện phát triển.

2. NHÀ NƯỚC THÀNH BANG VÀ NỀN DÂN CHỦ CỔ ĐẠI

• Từ khoảng TK VIII – TK VI TCN, ở Hy Lạp đã hình thành hàng trăm nhà nước nhỏ được gọi là nhà nước thành bang (hay thị quốc)
• Đó là những thành thị có phố xá, lâu đài, đền thờ, sân vận động, nhà hát và quan trọng nhất là bến cảng.
• A-ten là thành bang quan trọng nhất, tiêu biểu cho chế độ dân chủ ở Hy Lạp cổ đại.

Khái niệm thành bang:

• Là những nhà nước nhỏ, có một thành thị là trung tâm, xung quanh là vùng đất trồng trọt.
• Trong mỗi thành bang có phố xá, lâu đài, đến thờ, sân vận động, nhà hát, bến cảng. Mỗi thành bang có bộ máy quyền lực riêng, luật pháp riêng và tài chính riêng.

Quan sát Hình 5, 6

Em hãy trình bày những nét chính về tổ chức nhà nước thành bang ở Hy Lạp.

Tổ chức nhà nước thành bang ở Hy Lạp

• Cơ quan quyền lực cao nhất là Đại hội nhân dân gồm công dân nam từ 18 tuổi trở lên, có quyền thảo luận và biểu quyết tất cả những vấn đế hệ trọng của đất nước.
• Đại hội nhân dân bầu ra Hội đồng 500 người là cơ quan thường trực giải quyết các vấn đề thường xuyên của nhà nước, Toà án gồm 6 000 thẩm phán có quyền lực ngang nhau để giảm tính độc đoán khi xét xử, Hội đổng 10 tư lệnh.
• Điều này cho thấy tính dân chủ thể hiện rất rõ nét trong bộ máy quyền lực của Nhà nước A-ten.

Đọc mục Em có biết SGK trang 47

Tại sao nói A-ten là điển hình mẫu mực của nền dân chủ trong thế giới cổ đại?

TL:

• Đây là bước tiến lớn so với chế độ chuyên chế ở các nước phương Đông, chính quyền ở A-ten thuộc về các công dân A-ten.
• Công dân có quyền thảo luận và biểu quyết tất cả những vấn đề hệ trọng của đất nước, bầu ra những viên chức của bộ máy nhà nước.

 Thảo luận và trả lời câu hỏi

Theo em, hạn chế của nền dân chủ ở A-ten cổ đại là gì?

+ Nền dân chủ này chỉ dành cho một bộ phận dân cư

+ Nền dân chủ dựa trên cơ sở là sự bóc lột nô lệ - lực lượng đông đảo trong xã hội.

3. NHÀ NƯỚC ĐẾ CHẾ LA MÃ CỔ ĐẠI

• Từ một nhà nước thành bang nhỏ bé ở miền Trung bán đảo I-ta-li-a, Nhà nước La Mã đã mở dần lãnh thổ, trở thành đế chế rộng lớn vào thế kỉ I TCN.
• Năm 27 TCN, Ốc-ta-vi-út được tôn lên thành Đấng tối cao, có quyền lực như hoàng đế, mở đầu thời kì đế chế.

Quan sát Hình 7, 8

Trình bày tổ chức nhà nước đế chế ở La Mã.

• Quyền lực tập trung vào trong tay hoàng đế. Viện Nguyên lão vẫn được duy trì, nhưng chỉ mang tính hình thức.
• Cơ quan Đại hội nhân dân không còn quyền biểu quyết những vấn đề hệ trọng của đất nước như trước đây nữa.

Em hãy nêu điểm khác biệt giữa hai mô hình nhà nước  thành bang A-ten và nhà nước đế chế La Mã.

Nhà nước thành bang A-ten

• Cơ quan quyền lực cao nhất: Đại hội nhân dân.
• Tiêu biểu cho chế độ dân chủ cổ đại

Nhà nước đế chế La Mã

• Cơ quan quyền lực cao nhất: Hoàng đế.
• Có xu hướng độc quyền.

Tại sao Nhà nước La Mã lại phát triển thành một Nhà nước đế chế, trong khi các nhà nước thành bang ở Hy Lạp lại không có xu hướng như vậy?

Hy Lạp:

Chủ yếu phát triển kinh tế công thương nghiệp, buôn bán bằng đường biển ở các hải cảng sầm uất.

La Mã

Lãnh thổ rộng lớn bao trùm nhiều phần của cả ba châu lục (Âu, Á, Phi), cần một bộ máy nhà nước trong đó quyền lực tập trung vào trong tay một người, đó là hoàng đế.

4. MỘT SỐ THÀNH TỰU VĂN HÓA TIÊU BIỂU CỦA HY LY LẠP VÀ LA MÃ

Chữ cái, chữ số

• Sáng tạo ra hệ chữ cái La-tinh (A, B, C,…).
• Chữ số La Mã ngày nay chúng ta đang sử dụng.

Văn học

• Hai bộ sử thi I-li-át và Ô-đi-xê của Hô-me được lưu lại cho đời sau, góp phần đặt nền móng cho văn học phương Tây.
• Nhiều vở kịch của tác giả Ê-sin, Xô-phốc-clo, Ơ-ri-pít đến nay vẫn được trình diễn, dựng thành phim.

Khoa học tự nhiên:

• Hi Lạp: Là quê hương của nhiều nhà khoa học nổi tiếng: Tailét, Pi-ta-go, Ơ-clít, Ác-si-mét;...Những thành tựu của các nhà khoa học đã đặt nền móng cho khoa học phương Tây nói riêng và thế giới nói chung.
• La Mã: Tiếp thu những thành tựu trước của người Hy Lạp với các nhà khoa học nổi tiếng như: Pto-lê-mê, Xi-xê-rô,...

Lịch pháp:

Người Hy Lạp và La Mã dựa vào chuyển động của Trái Đất quay quanh Mặt Trời làm ra lịch, đó là dương lịch.

     Sử học

• Ở Hy Lạp: được coi là cội nguồn của sử học phương Tây, tiêu biểu là nhà sử học Hê-rê-đốt.
• Ở La Mã: nổi tiếng nhất là nhà sử học Pô-li-biu-xơ.

 Điêu khắc, kiến trúc

• Hy Lạp: đền Pác-tê-nông, đền A-tê-na, nhà hát Đi-ô-n-xốt của A-ten, tượng thần Dớt, tượng nữ thần A-tê-na, tượng Vệ nữ thành Mi-lô, tượng lực sĩ ném đĩa...
• La Mã: Đấu trường Cô-li-dê,...

Mở rộng: Một số thành tựu văn hóa tiêu biểu của  Hy Lạp còn được bảo tồn đến ngày nay

• Toán học, vật lí, triết học, y học vẫn được dạy trong các nhà trường hiện nay (định lí tam giác đồng dạng của Ta-lét; định lí tam giác vuông của Pi-ta-go; đòn bẩy,....
• Thế vận hội Olympia vẫn được tổ chức 4 năm một lần như người Hy Lạp từng tổ chức. Ở Việt Nam, gần đây các cuộc thi chạy Ma-ra-ton đã trở nên phong phú.

Một số thành tựu văn hóa tiêu biểu của La Mã còn được bảo tồn đến ngày nay

• Người La Mã đã sáng tạo ra loại bê tông siêu bền từ cao su, vôi sống, cát, tro bụi núi lửa.
• Trên mặt đường, họ ốp những phiến đá lớn, có các rãnh để thoát nước khi trời mưa. Dọc tuyến đường đều có đánh số km kể từ km số 0 ở Quảng trường La Mã toả đến các tỉnh trong đế chế. Câu thành ngữ: “Mọi con đường đều đổ về Roma” là vì thế).

Luyện tập – trả lời câu hỏi trắc nghiệm

Ai không phải là nhà khoa học nổi tiếng ở Hy Lạp cổ đại?

1. Ta-lét
2. Pi-ta-go
3. Ác-si-mét
4. Ô-gu-xtu-xơ

Đáp án D

Điều kiện tự nhiên nào tác động lớn nhất đến sự hình thành và phát triển của nền văn minh Hi Lạp và La Mã?

1. Có nhiều vịnh, hải cảng
2. Có nhiều đồng bằng rộng lớn
3. Hệ động, thực vật
4. Khí hậu khô nóng

Đáp án A

Luyện tập mở rộng

Quan sát logo của Tổ chức Văn hoá, Khoa học và Giáo dục của Liên hợp quốc (UNESCO), em hãy cho biết: Logô đó lấy ý tưởng từ công trình kiến trúc nổi tiếng nào của Hy Lạp cổ đại?

=> Logo lấy ý tưởng từ công trình kiến trúc nổi tiếng đền Pác-tê-nông của Hy Lạp cổ đại.

Trình bày một vài hiểu biết của em về công trình kiến trúc Đấu trường Cô-li-dê (La Mã)

• Là một đấu trường lớn ở thành phố Roma. Được sử dụng cho các võ sĩ giác đấu và nô lệ có nguồn gốc tù binh chiến tranh thi đấu, trình diễn công chúng. Sau này được sử dụng làm nhà ở, cửa hàng, nhà thờ,…
• Dù hiện nay bị hoang phế nhiều do động đất và nạn cướp đá, đấu trường từ lâu vẫn được xem là biểu tượng của Đế chế La Mã và là một trong những mẫu kiến trúc La Mã đẹp nhất còn sót lại.

Hướng dẫn về nhà

• Trả lời câu hỏi 1,2,3,4 SGK trang 49.
• Đọc trước Bài 11 – Các quốc gia sơ kì ở Đông Nam Á, SGK trang 51.