BÀI 18: BƯỚC NGOẶT LỊCH SỬ ĐẦU THẾ KỈ X

KHỞI ĐỘNG

Nhìn vào bức tranh dưới đây, em có biết cuối cùng ai là người đã hoàn thành trọn vẹn được ước nguyện độc lập thiêng liêng cho dân tộc ra không?

Những cuộc khởi nghĩa từ Hai Bà Trưng đến Phùng Hưng lần lượt nổ ra và thất bại. Đầu thế kỉ X, một bước ngoặt lịch sử quan trọng đã xảy ra, biến khát khao thiêng liêng của dân tộc trở thành hiện thực.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. HỌ KHÚC VÀ HỌ DƯƠNG GIÀNH QUYỀN TỰ CHỦ
2. Cuộc nổi dậy của Khúc Thừa Dụ và cải cách của Khúc Hạo

• Khúc Thừa Dụ là một hào trưởng lớn ở vùng đất Hồng Châu (nay là làng Cúc Bồ, xã Kiến Quốc, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương).
• Tương truyền, ông có tính khoan hoà, thương người, được dân chúng nể phục.

Bối cảnh Khúc Thừa Dụ dựng quyền tự chủ

+ Từ cuối thế kỉ IX, nhà Đường suy yếu nên khó kiểm soát được tình hình An Nam

+ Viên Tiết độ sứ cai trị nước ta bị giáng chức

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Việc nhà Đường công nhận chức Tiết độ sứ cho Khúc Thừa Dụ thể hiện điều gì?

Nhà Đường suy yếu

Thực hiện một cuộc cướp chính quyền một cách khéo léo, đẩy nhà Đường vào thế đã rồi - buộc phải công nhận chính quyền tự chủ của người Việt.

Năm 907, Khúc Thừa Dụ qua đời, con trai là Khúc Hạo lên thay. Trong 10 năm (907-917), chính quyến Khúc Hạo đã tiến hành nhiều cải cách tiến bộ.

Quan sát Sơ đồ cải cách của Khúc Hạo

Em hãy cho biết ý nghĩa những việc làm của cha con Khúc Thừa Dụ, Khúc Hạo

Ý nghĩa những việc làm của cha con Khúc Thừa Dụ và Khúc Hạo

Xây dựng chính quyền tự chủ, độc lập với phong kiến phương Bắc cho người Việt, chính quyền của riêng người Việt - do người Việt nắm giữ.

Để tưởng nhớ công ơn của họ Khúc, nhân dân đã lập đến thờ Khúc Thừa Dụ tại quê nhà (huyện Ninh Giang, Hải Dương). Đền thờ đã được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia.

1. Dương Đình Nghệ chống quân Nam Hán củng cố nền tự chủ

Phong kiến phương Bắc tuy đã suy yếu nhưng vẫn chưa từ bỏ ý định thống trị nước ta. Do vậy, nhà Nam Hán vẫn tiến sang đánh nước ta vào mùa thu năm 930. Dương Đình Nghệ - một vị tướng của Khúc Hạo, lãnh đạo nhân dân ta tiếp tục đấu tranh chống Nam Hán.

Dương Đình Nghệ quê ở Thanh Hoá. Ông vốn là một tướng cũ có công lớn giúp Khúc Thừa Dụ giành tự chủ (năm 905). Tại Ái Châu có lúc Dương Đình Nghệ nuôi tới 3 000 “con nuôi” trong vùng, họ đều mang họ Dương.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Hãy trình bày ngắn gọn về diễn biến, kết quả cuộc kháng chiến chống quân Nam Hán của Dương Đình Nghệ.

Diễn biến cuộc khởi nghĩa

1. Kế hoạch đánh giặc

• Ngô Quyền (898-944), người Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội).
• Ông là người “khôi ngô, mắt sáng như chớp, dáng đi thong thả như hổ, có trí dũng, sức có thể nâng được vạc”; làm nha tướng của Dương Đình Nghệ.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

• Ngô Quyền kéo quân ra Bắc để làm gì?
• Mục đích xâm lược lần thứ hai của quân Nam Hán là gì?
• Ngô Quyền đã chuẩn bị kế hoạch cho trận thủy chiến chặn giặc như thế nào?
• Theo em, trận địa cọc Bạch Đằng sẽ gây khó khăn gì cho quân giặc?
• Ngô Quyền kéo quân ra Bắc để đánh giặc Nam Hán.
• Mục đích xâm lược lần thứ hai của quân Nam Hán: mưu đồ trả thù lần thất bại trước đó và dã tâm bành trướng, mở rộng lãnh thổ của nhà Nam Hán.

Chuẩn bị kế hoạch cho trận thủy chiến chặn giặc:

• Ngô Quyền sai người đem cọc vạt nhọn đầu bịt sắt đóng ngầm trước ở cửa biển.
• Thuyền của quân địch theo nước triều lên vào trong hàng cọc ta dễ bề chế ngự, không cho chiếc nào ra thoát.

=> Quân địch sẽ bị động, bất ngờ, không kịp trở tay.

1. Trừ ngoại xâm, dậy sóng Bạch Đằng

Quan sát Lược đồ Hình 7 và đoạn tư liệu 2

Thảo luận và trả lời câu hỏi

• Tóm tắt diễn biến trận Bạch Đằng năm 938.
• Nét độc đáo trong nghệ thuật đánh giặc của Ngô Quyền được thể hiện qua những điểm nào?
• Nêu ý nghĩa lịch sử của chiến thắng Bạch Đằng năm 938.

Diễn biến trận Bạch Đằng năm 938

Cuối năm 938, Lưu Hoằng Tháo dẫn quân tiến vào khu vực cửa biển Bạch Đằng. Ngô Quyền cho một toán thuyền nhẹ ra đánh nhử quân địch vào sông Bạch Đằng lúc nước triều đang lên.

Ngô Quyền hạ lệnh dốc toàn lực lượng đánh quật trở lại. Quân Nam Hán chống cự không nổi phải rút chạy ra biển

Lưu Hoằng Tháo bị chết. Nam Hán bại trận. Trận Bạch Đằng của Ngô Quyền đã kết thúc thắng lợi.

Nét độc đáo trong cách đánh giặc

• Phân tích được thế mạnh - yếu của quân giặc: quân đông, có lợi thế về chiến thuyền; không nắm vững địa hình cụ thể, kéo quân từ xa đến mệt mỏi lại.
• Chủ động bày trận địa phục kích, tận lợi dụng lợi thế của sông Bạch Đằng.

Ý nghĩa lịch sử của chiến thắng Bạch Đằng

• Thể hiện ý chí quyết tâm đấu tranh chống xâm lược của dân tộc ta.
• Bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.
• Đánh dấu sự trưởng thành của dân tộc và kết thúc hoàn toàn thời kì đấu tranh giành lại độc lập hàng chục thế kỉ, đưa dân tộc ta bước sang một kỉ nguyên mới.

LUYỆN TẬP

Ai là người đã tự xưng tiết độ sứ năm 905?

1. Khúc Hạo
2. Khúc Thừa Dụ
3. Dương Đình Nghệ
4. Ngô Quyền

Đáp án B

Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 đã chấm dứt thời Bắc thuộc, mở ra thời kì:

1. Tự do, tự chủ lâu dài của dân tộc
2. Độc lập, tự chủ trong thời gian ngắn
3. Đấu tranh giành quyền độc lập, tự chủ
4. Độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc

Đáp án D

Trong các sự kiện lịch sử: Khúc Thừa Dụ giành quyền tự chủ năm 905; Dương Đình Nghệ đánh tan quân Nam Hán năm 931; chiến thắng Bạch Đằng năm 938, sự kiện nào đã tạo nền bước ngoặt của lịch sử dân tộc đầu thề kỉ X?

Sự kiện chiến thắng Bạch Đằng năm 938

• Thể hiện ý chí quyết tâm đấu tranh chống xâm lược của dân tộc ta.
• Bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc và mở ra thời đại độc lập đối với dân tộc ta.

VẬN DỤNG

Em hãy tra cứu thông tin để biết hiện nay có những con đường, trường học, làng xã hay di tích lịch sử nào mang tên các vị anh hùng dân tộc trong thời Bắc thuộc ở nơi em đang sinh sống.