BÀI 19: VƯƠNG QUỐC CHĂM-PA TỪ THẾ KỈ II ĐẾN THẾ KỈ X

KHỞI ĐỘNG

Dưới đây là đài thờ Trà Kiệu, một kiệt tác điêu khắc Chăm-pa (thế kỉ IX). Hình ảnh này gợi cho em suy nghĩ gì về trình độ kĩ thuật cũng như đời sống văn hoá của cư dân Chăm-pa xưa?

• Chịu ảnh hưởng của điêu khắc Ấn Độ nhưng điêu khắc Chăm-pa vẫn có những tính độc đáo riêng. Nhấn mạnh hình tượng tiên nữ đang múa.
• Nghệ thuật điêu khắc mang tính ấn tượng nhiều hơn là tả thực, tạo nên vẻ đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khắc của Chăm-pa.

Trên vùng miền Trung, đã từng tồn tại vương quốc cổ Chăm-pa mà những di tích văn hoá vẫn được bảo tồn đến ngày nay, trong đó nổi tiếng nhất là thánh địa Mỹ Sơn và Bảo tàng Chăm Đà Nẵng.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ BƯỚC ĐẦU PHÁT TRIỂN CỦA

VƯƠNG QUỐC CHĂM-PA

Quan sát  Lược đồ

Em hãy nêu một số điều kiện tự nhiên nổi bật của vùng miền Trung nước ta.

Điều kiện tự nhiên nổi bật của vùng miền Trung nước ta

• Dải đất dài và hẹp, khí hậu khô nóng, ít mưa, đất đai không màu mỡ nhưng lại có bờ biển dài với nhiều vịnh kín gió, nhiều rừng nhiệt đới.
• Tạo điều kiện cho nghề đi biển trong cư dân và các hoạt động giao thương kinh tế biển phát triển.

Cội nguồn bản địa của cư dân Chăm-pa trên dải đất miền Trung là: người Sa Huỳnh trên nền văn hóa Sa Huỳnh thuộc thời đại đồ sắt.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Tượng Lâm là tên địa danh nằm ở đâu? Em hãy cho biết vì sao nhân dân Tượng Lâm nổi dậy khởi nghĩa?

Em hãy so sánh thời gian và hoàn cảnh ra đời của Vương quốc Chăm-pa với Nhà nước Văn Lang.

TL:

• Tượng Lâm là huyện xa nhất thuộc quận Nhật Nam.
• Nhân dân Tượng Lâm nổi dậy khởi nghĩa vì: Chính sách đô hộ và vơ vét tàn bạo, tham vọng bành trướng lãnh thổ về phía nam của các triều đại phong kiến phương Bắc.
• Dưới sự lãnh đạo của Khu Liên, đã lật đổ ách thống trị của nhà Hán, lập nên nước Lâm Ấp - tên gọi ban đầu của Nhà nước Chăm-pa.
• Nhà nước Văn Lang ra đời sớm hơn, không gắn với cuộc đấu tranh chống lại ách đô hộ của người Hán như Lâm Ấp

1. Chặng đường mười thế kỉ đầu tiên

Quan sát Lược đồ Hình 2:

• Xác định không gian sinh tồn của cư dân Chăm-pa.
• Xác định các giai đoạn phát triển của Vương quốc này từ thế kỉ II đến thế kỉ X

=> Trước thế kỉ VIII: Người Chăm phát triển vương quốc hùng mạnh ở ven sông Thu Bồn, với kinh đô Sư Tử (Sin-ha-pu-ra) ở Trà Kiệu, thương cảng quốc tế ở Hội An (đều thuộc tỉnh Quảng Nam ngày nay).

=> Thế kỉ VIII: Trung tâm quyền lực của Chăm-pa dịch chuyển về phía nam với kinh đô Vi-ra-pu-ra ở vùng đất Phan Rang ngày nay.

=> Thế kỉ VIII: Người Chăm lại chuyển kinh đô về Đồng Dương (Quảng Nam ngày nay), mang tên mới là In-đra-pu-ra.

2. HOẠT ĐỘNG KINH TẾ VÀ TỔ CHỨC XÃ HỘI
3. Hoạt động kinh tế

Nêu những hoạt động kinh tế của cư dân Chăm-pa.

Những hoạt động kinh tế của cư dân Chăm-pa

Nông nghiệp: trồng lúa, chăn nuôi gia súc, sản xuất các mặt hàng thủ công. 

Khoáng sản: khai thác vàng, bạc, hồ phách.

Lâm sản: khai thác ngà voi, sừng tê giác, trầm hương.

Thủy sản: đánh cá và trao đổi sản vật với thuyền buôn đến từ nước ngoài.

Câu thành ngữ “xa rừng, nhạt biển” chỉ đúng khi nói về cư dân Việt cổ ở khu vực Bắc Bộ, có đúng với Chăm-pa không?

+ Chăm -pa là một thế lực biển hùng mạnh, trung tâm buôn bán quốc tế lớn, kết nối với Trung Hoa, Ấn Độ và các nước Ả Rập

+ Cư dân bản địa Chăm -pa là những người đầu tiên góp phần khai phá, xác lập chủ quyền ở vùng biển miền Trung nước ta.

1. Tổ chức xã hội

Em hãy cho biết:

• Nhà nước Chăm-pa được tổ chức như thế nào?
• Hãy vẽ sơ đồ mô tả các thành phần trong xã hội Chăm-pa và nêu nhận xét.

Tổ chức nhà nước Chăm-pa

Chăm-pa là nhà nước quân chủ:

• Đứng đầu là vua được đồng nhất với một vị thần, có quyền lực tối cao.
• Dưới vua là tể tướng và các quan đại thần.
• Dưới đại thần là các quan đứng đầu ba cấp: châu, huyện, làng.

Sơ đồ mô tả các thành phần trong xã hội Chăm-pa

Tầng lớp trên cùng là quý tộc, chiếm số lượng ít hơn nhiều so với dân tự do; dân tự do là tầng lớp đông đảo nhất, làm nhiều nghề khác nhau; nô lệ là tầng lớp chiếm số lượng nhỏ, chủ yếu phục vụ trong gia đình quý tộc.

3. MỘT SỐ THÀNH TỰU VĂN HÓA TIÊU BIỂU

Nhóm 1:

Chữ viết

Nhóm 2:

Tín ngưỡng, tôn giáo

Nhóm 3:

Lễ hội

1. Chữ viết

Sáng tạo ra chữ viết riêng cho dân tộc mình. Sau một thời gian dùng chữ Phạn để ghi chép, từ thế kỉ thứ IV, người Chăm đã cải biên chữ viết của người Ấn Độ để tạo thành hệ thống chữ Chăm cổ.

1. Tín ngưỡng và tôn giáo

• Thờ thần Mặt trời, thần Núi, thần Nước, thần Lúa.
• Sự đa dạng về tín ngưỡng, tôn giáo góp phần tạo những thành tựu đặc sắc về kiến trúc và điêu khắc Chăm-pa: Thánh địa Mỹ Sơn, Phật viện Đồng Dương,…

1. Lễ hội

Mang ý nghĩa nguyện cầu cho cuộc sống tốt đẹp, mùa màng bội thu, xã hội hưng thịnh,...Tiêu biểu nhất là lễ hội Ka-tê.

• Mỹ Sơn là khu thánh địa quan trọng nhất của dân tộc Chăm suốt từ cuối thế kỉ IV đến thế kỉ XV. Được thể hiện ở nghệ thuật điêu khác, chạm nổi trên gạch, trên đá với những hình ảnh sống động về các vị thần, tu sĩ, vũ nữ, hoa lá, muông thú và các vật tế lễ,....
• Thánh địa Mỹ Sơn đã được UNESCO bình chọn là Di sản văn hoá thế giới năm 1999.

LUYỆN TẬP

Vương quốc Chăm-pa ra đời vào khoảng:

1. Cuối thế kỉ II TCN
2. Đầu thế kỉ I
3. Cuối thế kỉ II
4. Đầu thế kỉ III

Đáp án C

Hoạt động kinh tế chủ yếucủa cư dân Chăm-pa là:

1. Du lịch biển
2. Thủ công nghiệp
3. Chế tác kim hoàn
4. Nông nghiệp trồng lúa nước

Đáp án D

Em hãy nêu những hoạt động kinh tế chủ yếu nào ngày nay vẫn được cư dân miền Trung Việt Nam chú trọng?

Nông nghiệp

Đánh cá

VẬN DỤNG

Di tích văn hoá Chăm nào được UNESCO công nhận là di sản văn hoá thế giới?