Giáo án PowerPoint Lịch sử 6 Kết nối tri thức bài 6: Sự chuyển biến và phân hóa của xã hội nguyên thủy

BÀI 6: SỰ CHUYỂN BIẾN VÀ PHÂN HÓA CỦA XÃ HỘI NGUYÊN THỦY

KHỞI ĐỘNG

Kiểm tra bài cũ

Theo em, lao động có vai trò như thế nào đối với bản thân, gia đình và xã hội ngày nay?

• Trong đời sống thường ngày, chúng ta sử dụng rất nhiều các vật dụng được làm từ đồng và sắt, bởi các nguyên liệu này đã trở nên rất quen thuộc và cần thiết đối với con người từ rất lâu đời.
• Em hãy kể tên một số vật dụng đó. Em có biết các nguyên liệu đồng và sắt được phát hiện như thế nào, từ bao giờ và chúng đã làm thay đổi đời sống xã hội ra sao?

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. SỰ PHÁT HIỆN RA KIM LOẠI VÀ BƯỚC TIẾN CỦA XÃ HỘI NGUYÊN THỦY
2. Sự phát hiện ra kim loại và những chuyển biến trong đời sống vật chất

Trước khi xuất hiện công cụ lao động bằng kim loại, người nguyên thủy sử dụng đá làm công cụ lao động.

Đọc mục Em có biết  và quan sát Hình (SGK trang 24)

Theo em, kim loại được phát hiện ra như thế nào?

Quá trình phát hiện ra kim loại:

Phát hiện ra đồng ngẫu nhiên

• Từ nham thạch do núi lửa phun trào, sau những vụ cháy rừng.
• Nhặt được những khối đồng nguyên chất (đồng đỏ) bị nóng chẩy vả vón cục lại.

Chế tác công cu bằng đồng đỏ, sắt

• Từ khoảng thiên niên kỉ IV TCN, con người phát hiện và chế tác công cụ lao động bằng đồng đỏ, tiếp đó là đồng thau.
• Đến khoảng cuối thiên niên kỉ II - đầu thiên niên kỉ I TCN, con người đã biết chế tác công cụ lao động bằng sắt.

Mở rộng:

Dùng đồng đỏ vào việc chế tạo các đồ trang sức như vòng tay, hoa tai,... =nung nóng=> Đồng mềm hơn nấu chảy đồng => Pha đồng với thiếc chỉ=> Đồng thau => Nấu quặng hoặc rèn, đập cho hết tạp chất => Sắt

Một số hình ảnh công cụ bằng kim loại của người nguyên thủy

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Công cụ và vật dụng bằng kim loại có điểm gì khác biệt về hình dáng, chủng loại so với công cụ bằng đá?

Công cụ và vật dụng bằng kim loại phong phú, đa dạng, hiệu quả hơn nhiều so với công cụ và vật dụng bằng đá (rìu tay, rìu mài lưỡi có tra cán, mũi tên bằng cây, lưỡi cày bằng gỗ.

      Vai trò của kim loại

Em hãy cho biết những thay đổi trong đời sống xã hội

khi công cụ bằng kim loại xuất hiện.

+ Công cụ lao động:

• Đã thay thế hoàn toàn cho các công cụ bằng đá.
• Chế tạo ra các loại cồng cụ, vũ khí cứng hơn, sắc, nhọn hơn. Dụng cụ đựng, đồ trang sức đẹp và hiệu quả hơn nhiều.

+ Nhiều ngành sản xuất mới

• Nông nghiệp: dùng cày với việc sử dụng sức kéo của động vật, chăn nuôi súc vật.
• Nghề luyện kim, dệt vải, làm gốm, đồ mộc,...
• Trao đổi, buôn bán (thương nghiệp).

+ Của cải dư thừa

• Sản phẩm không chỉ đủ ăn mà còn dư thừa thường xuyên trong xã hội, đủ lương thực, thực phẩm để sinh sống.

1. Sự thay đổi trong xã hội

Công cụ lao động bằng kim loại được sử dụng phổ biến không chỉ tác động đến những chuyển biến về đời sống vật chất mà còn dẫn đến sự chuyển biến trong đời sống xã hội.

Nguyên nhân dẫn đến  sự phân hóa giữa kẻ giàu và người nghèo:

Công cụ lao động bằng kim loại xuất hiện=> Con người đã làm ra một lượng sản phẩm dư thừa và thuộc về một số người => Xã hội có sự phân hóa kẻ giàu, người nghèo=> Xã hội nguyên thủy tan rã

Quan sát Hình 2

• Trong xã hội nguyên thuỷ: Công bằng và bình đẳng là “nguyên tắc vàng".
• Trong xã hội có sự phân hóa giàu nghèo: Quan hệ bình đẳng trong cộng đồng bị phá vỡ. Gia đình cũng thay đổi theo: đàn ông làm các việc nặng nhọc như cày bừa, làm thuỷ lợi,... nên có vai trò trụ cột và trở thành chủ trong gia đình. Con cái lấy theo họ cha, đó là các gia định phụ hệ.

Quá trình phân hóa xã hội và tan rã của xã hội nguyên thủy trên thế giới không giống nhau, diễn ra không đồng đều ở những khu vực khác nhau.

Thời gian

+ Có nơi sớm hơn, có nơi muộn hơn.

Mức độ triệt để

+ Có nơi bị xóa bỏ hoàn toàn, có nơi tàn dư của xã hội nguyên thủy vẫn còn được bảo tồn triệt để mãi đến sau này.

Sự phân hóa không triệt để ở xã hội phương Đông

Em hãy cho biết vì sao xã hội nguyên thủy ở các nước phương Đông (Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Quốc,...) phân hóa nhưng không triệt để?

+ Sinh sống ven các dòng sông lớn, phù sau màu mỡ, dễ canh tác , trồng trọt. Phải liên kết với nhau để đắp đê, đào kênh, mương.

+ Bảo tồn lâu dài các quan hệ dòng máu, họ hàng, quan hệ làng xóm,... theo cách sổng “tối lửa, tắt đèn” có nhau.

+ Vai trò của những người đứng đầu thị tộc vẫn tiếp tục được duy trì, tồn tại trong xã hội lớp người “cha truyền con nối”

2. SỰ TAN RÃ CỦA XÃ HỘI NGUYÊN THỦY Ở VIỆT NAM
3. Sự xuất hiện của kim loại

Kim loại xuất hiện trong xã hội nguyên thủy ở Việt Nam từ khoảng 4 000 năm trước và trải rộng trên địa bàn cả nước.

Quan sát Lược đồ Hình 3, em hãy cho biết: Thời đại đồ đồng ở Việt Nam đã trải qua những nền văn hoá khảo cổ nào? Đặc điểm chung của các nền văn hóa là gì?

• Bắc Bộ: văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun.
• Trung Bộ: văn hóa tiền Sa Huỳnh (Trung Bộ).
• Nam Bộ: văn hóa Đồng Nai.

=> Các hiện vật thuộc đồng thau, là công cụ, vũ khí rất phong phú, đa dạng, kĩ nghệ luyện kim đã đạt tới trình độ cao.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

• Quan sát hình 4: Gò Mun là địa điểm thuộc xã Tứ Xã, huyện Phong Châu, tỉnh Phú Thọ. Tại đây vào năm 1961 các nhà khoa học đã phát hiện di chỉ tiêu biểu thuộc văn hoá Gò Mun, tồn tại vào nửa đầu thiên niên kỉ I
• Em hãy cho biết: Sự xuất hiện đồ kim khí trên lãnh thổ Việt Nam cho em biết điều gì?

+ Đã phát minh ra thuật kim loại

+ Quá trình diễn ra liên tục

+ Địa bàn phân bố rộng khắp cả nước

Quan sát Hình 5.5 - 5.8

Em hãy cho biết kinh tế Việt Nam cuối thời nguyên thủy có chuyển biến như thế nào?

Lich sử

Những tác động của sự xuất hiện công cụ bằng kim loại tới xã hội của người nguyên thuỷ ở Việt Nam là gì?

- Mở rộng địa bàn cư trú: Các di chỉ đồ đồng được phân bố khắp mọi miền, từ trung du xuống đồng bằng và ven biển, hải đảo.

- Tập trung dân cư: Vùng đồng bằng Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, vùng đồng bằng ven biển miền Trung và đồng bằng lưu vực sông Đồng Nai.

- Phát triển nghề nông; Có từ thời văn hoá Hoà Bình, phát triển rộng khắp các vùng miền.

- Phân hóa giàu nghèo: Biểu hiện qua mộ táng (đa số mộ không có đồ chôn theo, một số mộ có chôn theo công cụ và đồ trang sức bằng đồng).

Một số hình ảnh đồ đồng Gò Mun

Một số hình ảnh đồ gốm Phùng Nguyên, tượng đất nung Đồng Đậu

Hình ảnh một số con sông lớn người nguyên thủy đã định cư

MỞ RỘNG

• Cũng giống như xã hội nguyên thủy ở nhiều nước trên thế giới, ở Việt Nam dưới sự xuất hiện của công cụ sản xuất bằng kim loại đã dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo, xã hội nguyên thủy tan rã.
• Đây cũng là cơ sở cho sự xuất hiện các quốc gia sơ kì đầu tiên tại Việt Nam: ở Bắc Bộ (Văn Lang - Âu Lạc), Trung Bộ (Chăm-pa) và Nam Bộ (Vương quốc Phù Nam).

Luyện tập-Trả lời câu hỏi trắc nghiệm

Sự phân hóa không triệt để của xã hội nguyên thủy phương Đông là do:

1. Cư dân sinh sống phân tán ở nhiều khu vực
2. Cư dân sinh sống chủ yếu ở vùng núi
3. Quan hệ giữa con người rất gần gũi
4. Quan hệ giữa con người là bất bình đẳng

Đáp án C

Công cụ lao động bằng kim loại giúp con người thời nguyên thủy:

1. Thu hẹp diện tích canh tác để làm nhà ở
2. Sống quây quần gắn bó với nhau
3. Chống lại các cuộc xung đột từ bên ngoài
4. Tăng năng suất lao động tạo sản phẩm dư thừa

Đáp án D

Luyện tập mở rộng

Em hãy kể tên một số vật dụng bằng kim loại mà con người ngày nay vẫn thừa hưởng từ những phát minh của người nguyên thủy.

TL:

Lưỡi cuốc, dao, rìu chặt cây, xiên thịt nướng

Hướng dẫn về nhà

Trả lời các câu hỏi trong SGK trang 27

Đọc trước Bài 7 – Ai Cập và Lưỡng Hà cổ đại