Giáo án và PPT Sinh học 10 cánh diều Bài 1: Giới thiệu Chương trình môn Sinh học. Sinh học và sự phát triển bền vững

PHẦN 1. GIỚI THIỆU CHƯƠNG TRÌNH MÔN SINH HỌC VÀ CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG

CHỦ ĐỀ 1: GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT CHƯƠNG TRÌNH MÔN SINH HỌC

BÀI 1: GIỚI THIỆU CHƯƠNG TRÌNH MÔN SINH HỌC. SINH HỌC VÀ SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Sinh học là gì?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. ĐỐI TƯỢNG, LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU VÀ MỤC TIÊU MÔN SINH HỌC

Hoạt động 1. Đối tượng và lĩnh vực nghiên cứu môn Sinh học.

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Nêu đối tượng của sinh học? Ngành sinh học bao gồm những lĩnh vực nghiên cứu nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Đối tượng nghiên cứu của sinh học là các sinh vật sống và các cấp độ tổ chức khác của thế giới sống, hay nói cách khác đây là ngành tập trung nghiên cứu về các cá thể sống cũng như mối quan hệ giữa các cá thể sống với nhau và với môi trường.

- Ngành sinh học bao gồm nhiều lĩnh vực nghiên cứu như:

+ Di truyền học

+ Sinh học tế bào

+ Vi sinh vật học

+ Giải phẫu học

+ Động vật học

+ Sinh thái học và môi trường

+ Công nghệ sinh học

Hoạt động 2. Mục tiêu học tập môn Sinh học

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Nêu mục tiêu của sinh học?

Sản phẩm dự kiến:

- Giúp chúng ta hiểu rõ được sự hình thành và phát triển của thế giới sống, các quy luật của tự nhiên để từ đó giữ gìn và bảo vệ sức khoẻ; 

- Biết yêu và tự hào về thiên nhiên, quê hương, đất nước; 

- Có thái độ tôn trọng, giữ gìn và bảo vệ thiên nhiên; 

- Ứng xử với thiên nhiên phù hợp với sự phát triển bền vững. 

- Giúp hình thành và phát triển năng lực sinh học, gồm các thành phần năng lực như: nhận thức sinh học; tìm hiểu thế giới sống; vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học vào thực tiễn.

- Giúp rèn luyện thế giới quan khoa học, tinh thần trách nhiệm, trung thực và nhiều năng lực cần thiết.

Hoạt động 3. Vai trò của Sinh học trong cuộc sống

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Vai trò của sinh học là gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Đối với con người: 

+ Góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội, làm thay đổi mạnh mẽ nền công nghiệp, nông nghiệp, y học,...

+ Tăng chất lượng, hiệu quả, an toàn và thân thiện với môi trường.

+ Góp phần thay đổi cuộc sống hằng ngày, giúp con người giảm bệnh tật, đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng, nâng cao điều kiện chăm sóc sức khoẻ và điều trị bệnh, gia tăng tuổi thọ.

- Đối với môi trường: giúp đánh giá các vấn đề xã hội như sự nóng lên toàn cầu, mức độ ô nhiễm môi trường, sự thủng tầng ozone, suy kiệt các nguồn tài nguyên thiên nhiên,... từ đó đưa ra các biện pháp hợp lí hướng đến sự phát triển bền vững.

Hoạt động 4. Sinh học trong tương lai

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hãy cho biết ngành Sinh học đã giải quyết các vấn đề trên như thế nào? Sự kết hợp giữa sinh học và tin học mang lại những triển vọng gì trong tương lai? Em hãy tìm hiểu về nhóm ngành sinh học cơ bản và nhóm ngành ứng dụng sinh học?

Sản phẩm dự kiến:

- Ứng dụng công nghệ sinh học góp phần tạo ra các sản phẩm sạch, an toàn cho người tiêu dùng.

- Việc tạo ra nhiều loài sinh vật biến đổi gene mang những đặc tính tốt, có khả năng chịu được môi trường khắc nghiệt vẫn đang được đẩy mạnh. 

- Các loại thuốc mới và thực phẩm chức năng được sản xuất để ứng dụng trong việc điều trị bệnh ở người.

- Ứng dụng trong lĩnh vực bảo vệ môi trường:

+ Con người đã chủ động dùng vi sinh vật để xử lí nước thải, xử lí dầu tràn trên biển, phân huỷ rác thải để tạo phân bón,...

+ Việc tạo ra xăng sinh học cũng là một trong những phát minh giúp bảo vệ môi trường.

Hoạt động 5. Các ngành nghề liên quan đến sinh học và ứng dụng sinh học

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hãy tìm hiểu về nhóm ngành sinh học cơ bản và nhóm ngành ứng dụng sinh học?

Sản phẩm dự kiến:

Nhóm ngành sinh học cơ bản

- Y học: phát triển các kĩ thuật cấy ghép nội tạng, kĩ thuật hỗ trợ sinh sản, liệu pháp gene, liệu pháp tế bào gốc, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe con người,...

- Dược học: sản xuất nhiều loại vaccine, enzyme, kháng thể, thuốc,... nhằm phòng và chữa trị nhiều bệnh ở người.

- Pháp y: xét nghiệm DNA hoặc dấu vân tay để xác định mối quan

hệ huyết thống, xác định tình trạng sức khoẻ hoặc tình trạng tổn thương trong các vụ tai nạn giao thông, tai nạn lao động,... 

Nhóm ngành ứng dụng sinh học

- Công nghệ thực phẩm: tạo ra các sản phẩm mới phục vụ cho nhiều linh vực như thực phẩm, y học, chăn nuôi,... góp phần nâng cao sức khoẻ con người.

- Khoa học môi trường: đưa ra biện pháp xử lí kịp thời, đồng thời

chế tạo và sản xuất nhiều vật liệu, dụng cụ, thiết bị phục vụ cho việc bảo vệ môi trường,…

- Nông nghiệp: áp dụng các kĩ thuật hiện đại góp phần tăng năng suất, chất lượng các sản phẩm (gạo, trái cây, thuỷ sản,...) và giảm chỉ phí sản xuất, đảm bảo nguồn cung cấp lương thực trong nước và xuất khẩu.

- Lâm nghiệp: phối hợp chặt chẽ giữa việc trồng, bảo vệ và khai thác rừng một cách hợp lí; ban hành nhiều chính sách nhằm hỗ trợ cho việc quản lí và bảo vệ rừng. Nhờ đó, diện tích rừng được khôi phục đáng kể.

- Thủy sản: giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu các ngành kinh tế nông nghiệp và kinh tế biển; bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ vững độc lập, chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

II. SINH HỌC VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

Hoạt động 1. Khái niệm phát triển bền vững

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hãy nêu khái niệm phát triển bền vững?

Sản phẩm dự kiến:

- là sự phát triển nhằm thoả mãn nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến nhu cầu phát triển của các thể hệ tương lai.

- là sự kết hợp hài hoà giữa các hệ thống phụ thuộc lẫn nhau: hệ tự nhiên, hệ xã hội và hệ kinh tế 

=> giải quyết quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với các vấn đề xã hội và bảo vệ môi trường.

Hoạt động 2. Vai trò của sinh học trong phát triển bền vững

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Em hãy trình bày vai trò của sinh học trong phát triển bền vững?

Sản phẩm dự kiến:

- Phát triển kinh tế

+ Cung cấp kiến thức vận dụng vào việc khai thác hợp lí tài nguyên thiên nhiên phục vụ phát triển kinh tế.

+ Tạo ra những giống cây trồng và vật nuôi có năng suất và chất lượng cao; các sản phẩm, chế phẩm sinh học có giá trị. 

- Bảo vệ môi trường

+ Đưa ra các biện pháp bảo tồn, phục hồi và sử dụng bền vững các hệ sinh thái, đặc biệt là bảo vệ đa dạng sinh học nhằm bảo vệ môi trường sống và thích ứng với biến đổi khí hậu.

+ Cung cấp các kiến thức, công nghệ xử lý ô nhiễm, cải tạo môi trường.

- Giải quyết các vấn đề xã hội

+ Đóng góp vào việc xây dựng chính sách môi trường và phát triển kinh tế, xã hội nhằm xoá đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh lương thực.

+ Có vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe người dân, nâng cao chất lượng cuộc sống: đưa ra các biện pháp nhằm kiểm soát sự phát triển dân số cả về chất lượng và số lượng.

- Mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030 của Việt Nam:

chú trọng lấy con người là trung tâm, tạo điều kiện để mọi người và mọi cộng đồng trong xã hội có cơ hội bình đẳng để phát triển, được tiếp cận những nguồn lực chung, tạo ra những nền tảng vật chất, tri thức và văn hoá tốt đẹp cho những thế hệ mai sau.

Hoạt động 3. Mối quan hệ giữa sinh học với những vấn đề xã hội

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Một thí nghiệm như thế nào được cho là vi phạm đạo đức sinh học? Em có đồng ý với việc dùng con người để làm thí nghiệm không? Vì sao? Khi nghiên cứu sinh học cần lưu ý những vấn đề gì để không trái với đạo đức sinh học? Em nghĩ, điều gì sẽ xảy ra nếu nhân bản vô tính được áp dụng thành công đối với con người?

Sản phẩm dự kiến:

a. Tìm hiểu mối quan hệ giữa sinh học và đạo đức sinh học.

- Đạo đức sinh học ra đời với nhiệm vụ đưa ra những quy tắc, các giá trị đạo đức trong khoa học nghiên cứu sự sống cũng như ứng

dụng khoa học vào thực tiễn.

- Việc nghiên cứu và thử nghiệm những phương pháp mới trên người, động vật, thực vật, vi sinh vật cần làm rõ nguồn gốc và tuân thủ những quy định chặt chẽ về đạo đức nghiên cứu của quốc gia và quốc tế nhằm đảm bảo an toàn tối đa cho đối tượng tham gia nghiên cứu.

b. Sinh học và sự phát triển kinh tế, công nghệ.

- Ứng dụng công nghệ sinh học trong các lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, y học,... tạo ra nhiều sản phẩm như các giống cây trồng, vật nuôi có chất lượng tốt, chi phí thấp, góp phần bảo vệ môi trường, đảm bảo an toàn sức khoẻ người tiêu dùng, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.

- Việc nghiên cứu tập tính, hoạt động của động vật, giúp chế tạo hoặc cải tiến các thiết bị, máy móc phục vụ cho đời sống con người.

Ví dụ: chế tạo các robot có cử động và cảm xúc như con người nhằm thay thế con người trong lao động nặng, hướng tới thời đại kĩ thuật cao.

- Việc bảo tồn đa dạng sinh học cũng gắn liền với sự phát triển kinh tế, mục tiêu bảo tồn và quản lí tài nguyên thiên nhiên được lồng ghép vào các dự án phát triển kinh tế như xây dựng các khu du lịch sinh thái. Ngược lại, sự phát triển kinh tế và công nghệ là nền tảng cho sự phát triển của ngành Sinh học.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Ý nào dưới đây là đúng khi nói về vai trò của sinh học trong phát triển kinh tế?​

A. Đưa ra các biện pháp nhằm kiểm soát sự phát triển dân số cả về chất lượng và số lượng.

B. Cung cấp các kiến thức, công nghệ xử lí ô nhiễm và cải tạo môi trường.

C. Tạo ra những giống cây trồng và vật nuôi có năng suất và chất lượng cao.

D. Góp phần xây dựng chính sách môi trường.

Câu 2: Ngành nào dưới đây được đánh giá là "ngành học của tương lai"?​

A. Quản lí tài nguyên rừng.

B. Chăn nuôi.

C. Dược học.

D. Công nghệ sinh học.

Câu 3: Các lĩnh vực nghiên cứu sinh học có thể chia thành hai loại chính là nghiên cứu?

A. Nghiên cứu cơ bản

B. Nghiên cứu ứng dụng

C. Đáp án khác

D. Cả A và B

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: C

Câu 2: D

Câu 3: D

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Nếu trở thành một nhà sinh học, em chọn đối tượng và mục tiêu nghiên cứu là gì?

Câu 2: Hãy cho biết một vài vật dụng mà em dùng hằng ngày là sản phẩm có liên quan trực tiếp đến các ứng dụng sinh học.

Câu 3:  Em cùng gia đình nên sử dụng những loại vật dụng gì để có thể góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường? Tại sao chúng ta cần phân loại rác thải và hạn chế

sử dụng sản phẩm làm phát sinh rác thải nhựa?