HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu chung về thể loại, tác giả, tác phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV tổ chức cho HS thảo luận theo nhóm 4 người: Vẽ sơ đồ khái quát những kiến thức về thể loại hịch.

- GV cho HS xem video về tiểu sử Trần Quốc Tuấn, đồng thời HS đọc lại thông tin trong SGK, kết hợp hiểu biết của bản thân nêu hiểu biết về tác giả Trần Quốc Tuấn.

- GV nêu câu hỏi: Em hãy trình bày hoàn cảnh sáng tác và bố cục của tác phẩm “Hịch tướng sĩ”.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thảo luận nhóm, vẽ sơ đồ.

- HS xem video, trả lời các câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV bổ sung kiến thức bên ngoài:

+ Trần Quốc Tuấn là một vị anh hùng dân tộc văn võ song toàn, có công lớn với nước trong 3 lần kháng chiến chống quân Nguyên Mông. Ông là người yêu nước thương dân, biết đặt lợi ích quốc gia lên trên hiềm khích gia đình, đoàn kết tôn thất, tướng lĩnh, mến trọng người có tài, có đức, phò vua đánh giặc cứu nước.

+ Theo biên niên lịch sử cổ trung đại Việt Nam thì bài “Hịch tướng sĩ” được công bố vào tháng 9 năm 1284. Trong 3 cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông thì cuộc kháng chiến lần 2 là gay go, quyết liệt nhất. Giặc cậy thế mạnh ngang ngược, hống hách, một số tướng sĩ có tư tưởng cầu hoà, dao động. Để cuộc chiến đấu giành được thắng lợi, điều quan trọng là phải đánh bạt đựơc tư tưởng dao động, bàng quan, giành thế áp đảo. Vì vậy, Trần Quốc Tuấn đã viết bài hịch này để nhằm nêu cao tinh thần quyết chiến, quyết thắng.

I. Tìm hiểu chung

1. Thể loại

2. Tác giả

- Tên: Trần Quốc Tuấn

- Năm sinh – năm mất: 1231?- 1300

- Ông là một danh tướng kiệt xuất của dân tộc Việt Nam.

- Là người có nhân phẩm cao đẹp, văn võ song toàn, là người đã làm nên những chiến thắng vẻ vang trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên của dân tộc ta.

3. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

Tác phẩm được công bố vào tháng 9/1284 tại cuộc duyệt binh ở bế Đông Bộ Đầu (Thăng Long) trước cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên lần thứ 2.

b. Bố cục bài thơ

- Bài hịch được chia làm 4 phần chính:

+ Phần 1: Từ đầu đến …lưu tiếng tốt:  Nêu gương sáng trong sách sử.

+ Phần 2: Tiếp theo đến …cũng vui lòng: Tố cáo sự ngang ngược của kẻ thù và nói lên lòng căm thù giặc

+ Phần 3: Tiếp theo đến …có được không: Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai

+ Phần 4: Còn lại: nhiệm vụ cấp bách, khích lệ tinh thần chiến đấu.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: HS phân tích được văn bản Hịch tướng sĩ.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV nêu nhiệm vụ học tập: Hãy lập dàn ý phân tích văn bản Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận nhóm đôi để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hướng dẫn và hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

- Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

GV gọi các nhóm HS trả lời từng phần theo yêu cầu (MB, từng luận điểm trong TB, KB), các nhóm HS còn lại nghe và nhận xét.

- Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV gợi ý đáp án.

Dàn ý phân tích tác phẩm Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn.

I. Mở bài

- Giới thiệu về tác giả Trần Quốc Tuấn: Là người có nhân phẩm cao đẹp, văn võ song toàn, là người đã làm nên những chiến thắng vẻ vang trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên của dân tộc ta.

- Giới thiệu chung về tác phẩm Hịch tướng sĩ: Tác phẩm Hịch tướng sĩ là một trong những tác phẩm tiêu biểu và xuất sắc cho văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm là biểu hiện chân thành và sâu sắc nhất cho lòng yêu nước cũng như nỗi lo cho vận mệnh quốc gia của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn.

- Dẫn dắt vào vấn đề: Bài hịch được coi là lời kêu gọi toàn quân kiên trì, kiên cường chiến đấu để giành lại bờ cõi dân tộc trước quân giặc xâm lược hùng mạnh nhất thời bấy giờ là quân Nguyên Mông.

II. Thân bài

1. Khái quát đầu

- Nêu hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm: Tác phẩm được công bố vào tháng 9/1284 tại cuộc duyệt binh ở bế Đông Bộ Đầu (Thăng Long) trước cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên lần thứ 2.

- Mạch lập luận của văn bản: bố cục văn bản gồm 4 phần.

2. Phân tích

a. Nêu gương sáng trong sử sách

Trong phần này Trần Quốc Tuấn đã nêu gương các nhân vật anh hùng trong sử sách:

- Tướng: Kỉ Tín, Do Vũ, Cảo Khanh, Kính Đức, Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang.

- Quan nho: Thân Khoái

- Gia thần: Dự Nhượng

à Lòng trung quân ái quốc giống như một luận cứ để làm cơ sở cho lập luận.

b. Lời tố cáo tội ác của giặc và lời tâm sự của tác giả

b.1. Lời tố cáo tội ác của giặc

- Tác giả đã lột trần tội ác tày trời của giặc thông qua hình ảnh: Sứ giặc đi lại nghênh ngang, uốn lưỡi củ diều mà sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó bắt nạt, đòi ngọc lụa, thỏa lòng tham, thu bạc vàng để vét của kho…

à Tác giả sử dụng nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa vạch trần bản chất tham lam, tàn bạo, hống hách của giặc.

- Tác giả đã sử dụng những lập luận để khích lệ lòng căm thù giặc và khơi gợi nỗi nhục mất nước: “Thật khác nào: Đem thịt mà nuôi hổ đói… sao cho khỏi tai vạ về sau”.

b.2. Tâm sự của tác giả

- Ta thường đến bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa…

à Nhịp dồn dập, ngắn gọn, ngôn ngữ ước lệ giàu hình ảnh có giá trị biểu cảm.

- Tác giả sử dụng nhiều thành ngữ mạnh “xả thịt lột da…nuốt gan uống máu quân thù”, “dẫu cho trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa”…

à Lòng căm thù giặc sâu sắc, lòng yêu nước tinh thần sẵn sàng hi sinh vì nghĩa lớn.

c. Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai

- Nhắc đến mối thân tình giữa chủ và tướng

+ Các ngươi không có mặc – ta cho áo

+ Không có ăn – ta cho cơm

+ Quan nhỏ – ta thăng chức

+ Lương ít – ta cấp bổng

+ Đi thủy – ta cho thuyền

+ Đi bộ - ta cho ngựa

+ Cùng sống chết, cùng vui cười

à Cách đối xử chu đáo, hậu hĩnh, tạo nên mối quan hệ khăng khít, gắn bó.

- Phê phán những biểu hiện sai trái của một số thành phần:

+ Thấy chủ nhục – không biết lo

+ Thấy nước nhục – không biết thẹn

+ Hầu quân giặc – không biết tức

+ Nghe nhạc thái thường đãi yến – không biết căm

+ Chỉ biết đâm đầu vào những thứ trò chơi vô bổ…

à Phê phán thái độ bàng quan, thờ ơ, chỉ lo vun vén cá nhân mà quên hết danh dự. bổn phận, mất cảnh giác, lối sống cầu an hưởng lạc.

- Hậu quả và thảm hại tất yếu:

+ Ham chơi cựa gà trống – không thể đâm thủng áo giáp giặc

+ Mẹo cờ bạc – không thể dùng làm mưu lược nhà binh

+ Ruộng lắm vườn nhiều – không có ích gì cho việc quân

+ Tiền của nhiều – không mua được đầu giặc

+ Chó săn khỏe – không đuổi được quân thù

+ Chén rượu ngon – không làm cho giặc say chết

+ Tiếng hát hay – không làm cho giặc điếc tai

à Hậu quả nghiêm trọng: nước mất nhà tan, chịu khổ nhục, tiếng dơ muôn đời

d. Nhiệm vụ cấp bách cần làm

- Lời kêu gọi cũng là mệnh lệnh

+ Học tập binh thư yếu lược

+ Vạch ra hai con đường sống chết, vinh nhục

+ Để tướng sĩ thấy rõ và chỉ có thể lựa chọn một con đường: địch hoặc ta

à Lập luận sắc bén, rõ ràng; thái độ cương quyết.

- Kết quả:

+ Thái ấp vững bền, bổng lộc được hưởng thụ

+ Gia quyến đầm ấm, vợ con bách niên giai lão

+ Tổ tiên được tế lễ, thờ cúng

+ Trăm năm sau còn lưu tiếng thái bình

à Vẽ nên bức tranh đất nước thái bình như một lời khích lệ, động viên đến mức cao nhất ý chí, quyết tâm chiến đấu của binh sĩ.

3. Khái quát cuối

- Nghệ thuật:

+ Là một áng văn chính luận xuất sắc

+ Lập luận chặt chẽ, lĩ lẽ rõ ràng, giàu hình ảnh, có sức thuyết phục cao

+ Kết hợp hài hoà giữa lí trí và tình cảm

+ Lời văn giàu hình ảnh nhạc điệu

III. Kết bài

- Khẳng định ý nghĩa, vị trí tác phẩm: Hịch tướng sĩ là áng “thiên cổ hùng văn” của dân tộc, là sự kết tinh sâu sắc của truyền thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm, là kết tinh của ý chí và sức mạnh quật cường của dân tộc qua mấy trăm năm lịch sử. Qua bài hịch, Trần Quốc Tuấn đã thể hiện mạnh mẽ lòng yêu nước thiết tha và căm thù giặc sâu sắc của vị chủ tướng một lòng vì nước vì dân.

- Liên hệ bản thân:

+ Lòng yêu nước, niềm tự hào về truyền thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân tộc cũng như về lịch sử hào hùng của ông cha.

+ Ý thức bảo vệ, phát huy, xây dựng đất nước trong thời bình.