Giáo án và PPT Địa lí 8 chân trời Bài 3: Ảnh hưởng của địa hình đối với sự phân hoá tự nhiên và khai thác kinh tế

BÀI 3: ẢNH HƯỞNG CỦA ĐỊA HÌNH ĐỔI VỚI SỰ PHÂN HÓA TỰ NHIÊN VÀ KHAI THÁC KINH TẾ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS quan sát 2 hình ảnh và trả lờ:

Tìm ra sự khác biệt giữa 2 loại rừng này? Giải thích nguyên nhân tại sao có sự khác biệt đó?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. ẢNH HƯỞNG CỦA ĐỊA HÌNH ĐỔI VỚI SỰ PHÂN HÓA LÃNH THỔ TỰ NHIÊN

Hoạt động 1: Đối với khí hậu và sinh vật

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• 3 vòng đai tự nhiên theo độ cao được chia như thế nào? 
• Vì sao ở Việt Nam có thời điểm miền Bắc lạnh nhưng miền Nam vẫn nóng? Cho ví dụ minh hoạ?

Sản phẩm dự kiến:

- 3 đai:

+ Đai nhiệt đới gió mùa: ở độ cao dưới 600 – 700 m (miền Bắc) hoặc dưới 900 – 1 000 m (miền Nam); mùa hạ nóng, sinh vật tiêu biểu là hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh và rừng nhiệt đới gió mùa.

+ Đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi: lên đến độ cao 2.600 m, khí hậu mát mẻ, sinh vật gồm có rừng cận nhiệt lá rộng, rừng lá kim,...

+ Đai ôn đới gió mùa trên núi: ở độ cao trên 2 600 m (chỉ có ở miền Bắc); khí hậu có tính chất ôn đới, sinh vật là các loài thực vật ôn đới (đỗ quyên, lãnh sam, thiết sam,..

- Sự khác biệt về thời tiết giữa miền Bắc và miền Nam Việt Nam là kết quả của sự phân bố khí hậu đặc trưng và ảnh hưởng của nhiều yếu tố địa lý:

+ Vị trí địa lí:

•  Miền Bắc: Nằm gần vĩ tuyến 21-23°N, gần với khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa. Vào mùa đông, miền Bắc bị ảnh hưởng bởi các khối không khí lạnh từ phía Bắc (như từ Trung Quốc và Siberia) tràn xuống, gây ra thời tiết lạnh.
• Miền Nam: Nằm gần vĩ tuyến 10-12°N, gần xích đạo hơn và chủ yếu nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới. Vị trí này giúp miền Nam duy trì nhiệt độ cao hơn quanh năm, không bị ảnh hưởng nhiều bởi khối khí lạnh từ phía Bắc.

+ Ảnh hưởng gió mùa: Gió mùa Đông Bắc vào mùa đông (từ tháng 11 đến tháng 4), gió mùa Đông Bắc từ Trung Quốc tràn xuống miền Bắc, làm giảm nhiệt độ. Miền Nam không bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi gió mùa Đông Bắc, do khoảng cách xa hơn và sự tác động của các yếu tố khác như gió mùa Tây Nam.

+ Ảnh hưởng của địa hình:

• Miền Bắc: Có nhiều vùng núi và đồng bằng thấp, như khu vực đồng bằng sông Hồng, có thể dẫn đến việc nhiệt độ giảm nhanh hơn trong mùa đông.
• Miền Nam: Địa hình chủ yếu là đồng bằng rộng lớn và các vùng ven biển, điều này giúp duy trì nhiệt độ cao và ổn định hơn.

+ Ví dụ về thời điểm miền Bắc lạnh nhưng miền Nam nóng:

• Hà Nội (Miền Bắc): Trong tháng 1, nhiệt độ ở Hà Nội thường giảm xuống khoảng 10-15°C vào ban đêm và có thể xuống thấp hơn trong các đợt không khí lạnh mạnh. Hà Nội có thể trải qua thời tiết âm u, sương mù và lạnh.
• TP. Hồ Chí Minh (Miền Nam): Trong cùng thời điểm, nhiệt độ tại TP. Hồ Chí Minh có thể dao động từ 25-30°C, với thời tiết khô ráo và nắng. TP. Hồ Chí Minh không bị ảnh hưởng bởi không khí lạnh từ phía Bắc và duy trì thời tiết nóng hơn.

Hoạt động 2: Đối với sông ngòi và đất

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Ảnh hướng địa hình đối với sông ngòi diễn ra như thế nào? 
• Ảnh hướng địa hình đối với đất diễn ra như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

– Đối với sông ngòi:

+ Hướng nghiêng của địa hình ảnh hưởng đến hướng chảy của sông ngòi: khu vực Tây Bắc, sông chảy theo hướng tây bắc - đông nam; khu vực Đông Bắc, sông chảy theo hướng vòng cung.

+ Độ dốc ảnh hưởng đến tốc độ dòng chảy: ở vùng núi, sông thường chảy nhanh; ở vùng đồng bằng, sông chảy chậm và điều hoà hơn.

- Đối với đất: khu vực đồi núi chủ yếu là đất feralit, khu vực đồng bằng là đất phù sa. Càng lên cao, độ dày tầng đất càng giảm dần. Hai bên sườn của địa hình cũng có sự khác nhau về ranh giới bắt đầu và kết thúc của các vành đai đất

2. ẢNH HƯỞNG CỦA ĐỊA HÌNH ĐỐI VỚI KHAI THÁC KINH TẾ

Hoạt động 1: Đối với địa hình đồi núi

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hãy trình bày những thuận lợi của địa hình đồi núi đối với việc khai thác kinh tế?
• Em hãy trình bày những khó khăn của địa hình đồi núi đối với việc khai thác kinh tế?

Sản phẩm dự kiến:

- Thuận lợi:

+ Địa hình đồi núi thấp, bán bình nguyên và cao nguyên thuận lợi cho việc hình thành các vùng chuyên canh cây công nghiệp, cây ăn quả, chăn nuôi gia súc lớn và lâm nghiệp. 

- Một số vùng núi có nhiều tiềm năng phát triển thuỷ điện, công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản; lợi thế phát triển du lịch với các phong cảnh đẹp và khí hậu ôn hoà như Tam Đảo, Đà Lạt,..

- Khó khăn: địa hình núi bị chia cắt mạnh cũng gây hạn chế trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển giao thông vận tải và hay xảy ra thiên tai (lũ quét, sạt lở đất,..)

Hoạt động 2: Đối với địa hình đồng bằng

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hãy trình bày những thuận lợi của địa hình đồng bằng đối với việc khai thác kinh tế?
• Em hãy trình bày những khó khăn của địa hình đồng bằng đối với việc khai thác kinh tế?

Sản phẩm dự kiến:

- Thuận lợi: Địa hình bằng phẳng, đất phì nhiêu, đất đồng bằng là vùng sản xuất lương thực, thực phẩm, cây ăn quả và thuỷ sản chủ yếu ở nước ta; thuận lợi cho cư trú và hình thành các trung tâm kinh tế. 

- Khó khăn: ở đồng bằng thường xảy ra bão, lụt, hạn hán,... ảnh hưởng đến các hoạt động sản xuất và đời sống.

Hoạt động 3: Đối với địa hình bờ biển

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hãy trình bày những thuận lợi của địa hình bờ biển đối với việc khai thác kinh tế?
• Em hãy trình bày những khó khăn của địa hình bờ biển đối với việc khai thác kinh tế?

Sản phẩm dự kiến:

- Thuận lợi: 

+ Địa hình bờ biển nước ta đa dạng với nhiều bãi cát dài ở ven biển miền Trung thuận lợi cho phát triển du lịch biển; các vũng, vịnh ở khu vực Nam Trung Bộ thuận lợi cho việc nuôi trồng hải sản. 

+ Dọc bờ biển có nhiều địa điểm nước sâu thuận lợi cho xây dựng cảng biển, đặc biệt là cảng nước sâu, điển hình như Vũng Áng (Hà Tĩnh), Quy Nhơn (Bình Định, Vân Phong (Khánh Hoà),... 

- Khó khăn: một số đoạn bờ biển của nước ta đang gặp phải tình trạng mài mòn, sạt lở,... gây bất lợi cho các hoạt động kinh tế.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Đâu không phải là đặc điểm của đai nhiệt đới gió mùa?

A. mùa hạ nóng, ẩm

B. hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh

C. hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa

D. khí hậu mát mẻ

Câu 2. Đâu không phải là đặc điểm của đai ôn đới gió mùa trên núi cao?

A. khí hậu mát mẻ

B. khí hậu có tính chất ôn đới

C. thực vật ôn đới

D. ở độ cao 2600m

Câu 3. Tốc độ dòng chảy của các con sông ảnh hưởng bởi:

A. chế độ gió

B. độ dốc địa hình

C. khí hậu

D. lớp phủ thực vật

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: D

Câu 2: A

Câu 3: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Lấy một số ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của địa hình đối với sự phát triển một ngành kinh tế ở nước ta.

Câu 2: Địa phương em có dạng địa hình nào? Hoạt động kinh tế chủ yếu là gì?