Giáo án và PPT Lịch sử và Địa lí 4 cánh diều Bài 4: Dân cư, hoạt động sản xuất và một số nét văn hoá ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

BÀI 4: DÂN CƯ, HOẠT ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ MỘT SỐ NÉT VĂN HOÁ Ở VÙNG TRUNG DU VÀ MIỀN NÚI BẮC BỘ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Nếu được đi du lịch đến vùng này, em mong muốn được chiêm ngưỡng cảnh vật và nét văn hóa nào nơi đây?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Dân cư

HS thảo luận trả lời câu hỏi:

• Kể tên một số dân tộc sinh sống ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. 

• Nhận xét sự phân bố dân cư thông qua việc quan sát lược đồ phân bố dân cư vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Sản phẩm dự kiến:

- Một số dân tộc sinh sống ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ: Kinh, Mường, Tày, Nùng, Thái, Mông, Dao…

- Nhận xét về sự phân bố dân cư: 

+ Dân cư thưa thớt

+ Phân bố có sự khác nhau giữa miền núi và trung du. Ở những vùng cao thì dân cư thưa hơn các vùng thấp và đô thị.

Hoạt động 2: Hoạt động sản xuất

HS thảo luận trả lời câu hỏi:

• Ruộng bậc thang thường được làm ở đâu? Người dân làm ruộng bậc thang như thế nào? Người dân thường trồng cây gì trên ruộng bậc thang?

• Nêu cách khai thác sức nước để sản xuất điện.

• Kể tên một số loại khoáng sản và cách thức khai thác khoáng sản ở cùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Sản phẩm dự kiến:

- Làm ruộng bậc thang:

+ Ruộng bậc thang thường được làm ở sườn núi, sườn đồi có nguồn nước từ khe suối, có khả năng tạo mặt bằng, ít sỏi đá.

+ Người dân làm ruộng bậc thang bằng cách san thành các mặt bằng ruộng nối tiếp nhau như bậc thang và làm bờ để giữ nước, chặn đất khỏi bị xói mòn.

+ Người dân thường trồng lúa nước trên ruộng bậc thang.

- Xây dựng các công trình thuỷ điện: Nhà nước và nhân dân đắp đập, ngăn sông tạo thành hồ lớn và dừng sức nước chảy từ trên cao xuống để chạy tua – bin sản xuất điện.

- Khai thác khoáng sản: 

+ Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là nơi có nhiều loại khoáng sản nhất nước ta, nhiều hơn cả là than, sắt, thiếc, a-pa-tít,…

+ Các hình thức khai thác:

• Với mỏ lộ thiên: chỉ cần bóc đi lớp đất, đá bên trên là lấy được khoáng sản.

• Với khai thác khoáng sản trong hầm lò: phải đào hầm lò mới lấy được khoáng sản; rất vất vả và nguy hiểm, cần có biện pháp để bảo đảm an toàn cho công nhân.

Hoạt động 3: Một số nét văn hoá

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Mô tả về chợ phiên ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. 

• Mô tả về lễ hội Tồng Ngồng ở vùng Trung du mà miền núi Bắc Bộ.

• Mô tả về nghệ thuật múa Xòe Thái ở vùng Trung du mà miền núi Bắc Bộ.

Sản phẩm dự kiến:

- Chợ phiên vùng cao

+ Thường họp vào những ngày nhất định, rất đông vui.

+ Chợ phiên không chỉ là nơi mua bán, trao đổi hàng hóa mà còn là nơi gặp gỡ, vui chơi, giao lưu văn hóa của người dân.

+ Chợ phiên cũng là nơi lưu giữ những nét văn hóa đặc sắc về ẩm thực, trang phục.

- Lễ hội Lồng Tồng

+ Còn được gọi là lễ hội xuống đồng của các dân tộc Tày, Nùng,… để cầu trời cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, đời sống ấm no. 

+ Thường được tổ chức vào đầu mùa xuân.

+ Hoạt động chính của lễ hội là nghi thức xuống đồng với nghi thức cày đường cày đầu tiên, thi cấy,…

+ Trong lễ hội có các trò chơi dân gian: kéo co, đẩy gậy, bịt mắt đập trống,…

- Xòe Thái

+ Là loại hình múa truyền thống, đặc sắc, có vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần người Thái.

+ Có nhiều điệu, trong đó xòe vòng là phổ biến nhất. Các vòng xòe thường được xác định “tâm xòe” bởi một hũ rượu cần hoặc đống lửa.

+ Năm 2021, nghệ thuật Xòe Thái được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Để trồng được lúa nước trên đất dốc người dân khu vực miền núi đã làm gì?

A. Xẻ sườn núi thành những bậc phẳng gọi là ruộng bậc thang

B. Xẻ sườn núi thành những sân phẳng

C. Xẻ sườn núi chia làm hai

D. Xẻ sườn núi ra thành nhiều phần bằng nhau

Câu 2: Trong quá trình khai thác khoáng sản, cần chú ý đến:

A. Sự an toàn và tiết kiệm

B. Phát triển du lịch

C. Mở rộng diện tích canh tác

D. Xây dựng các công trình thủy điện

Câu 3: Lễ hội Lồng Tồng còn được gọi với tên gọi nào

A. Phá cỗ

B. Thi thổi cơm

C. Xuống đồng

D. Gặt lúa

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: A

Câu 3: C

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Các lễ hội được tổ chức ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ có ý nghĩa như thế nào?

Câu 2: Hãy kể tên 3 nhà máy thủy điện được xây dựng tại vùng Trung du miền núi Bắc Bộ.