BÀI 20: VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ DÂN CƯ, XÃ HỘI LIÊN BANG NGA (P1)

MỞ ĐẦU

Liên bang Nga có diện tích lớn nhất thế giới, tài nguyên thiên nhiên giàu có. Đất nước có tiềm lực lớn về khoa học kĩ thuật, nhiều dân tộc và nền văn hóa đa dạng,… Những đặc điểm đó có tác động như thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội của Liên bang Nga?

Trả lời:

- Đặc điểm lãnh thổ và vị trí giúp Liên Bang Nga có thể giao thương thuận lợi để phát triển kinh tế xã hội với các quốc gia châu Âu, châu Á và cả Bắc Phi, Bắc Mỹ. Tuy nhiên, phần lớn lãnh thổ liên bang nga nằm trong khu vực khí hậu không thuận lợi cho phát triển kinh tế xã hội.

- Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của Liên bang Nga có nhiều thuận lợi cho cho sự phát triển kinh tế - xã hội, nhưng cũng đặt ra một số khó khăn cần giải quyết.

- Dân cư đông tạo ra nguồn lao động dồi dào, thị trường tiêu thụ lớn. Thành phần dân tộc đa dạng tạo nên bản sắc đa dạng.

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 19.1, hãy:

- Trình bày vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của Liên bang Nga

- Phân tích ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Trả lời:

* Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của Liên bang Nga:

• theo chiều bắc - nam từ khoảng vĩ độ 41o11'B đến khoảng vĩ độ 77o43'B, theo chiều đông - tây từ khoảng kinh độ 27oĐ đến khoảng kinh dộ 169o40'T.
• Lãnh thổ bao gồm phần lớn đồng bằng Đông Âu, toàn bộ Bắc Á và tỉnh Ca-li-nin-grat nằm biệt lập; kéo dài từ biển Ban-tích ở phía tây đến Thái Bình Dương ở phía đông, từ Bắc Băng Dương ở phía bắc đến Biển Đen và biển Ca-xpi ở phía nam.
• Liên Bang Nga giáp nhiều quốc gia với đường biên giới xấp xỉ chiều dài xích đạo: Ca-dắc-xtan, Mông Cổ, Trung Quốc, Nhật Bản
• Vùng biển rộng lớn thuộc Bắc Băng Dương, Thái Bình Dương và các biển như: Ban-tích, Biển Đen, Ca-xpi

* Ảnh hưởng của vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga:

- Lãnh thổ rộng lớn đã làm cho Liên bang Nga có thiên nhiên đa dạng, tài nguyên phong phú.

- Vị trí địa lí giáp với nhiều quốc gia, giáp biển là điều kiện thuận lợi để giao lưu, phát triển kinh tế -  xã hội

- Lãnh thổ rộng lớn cũng đặt ra các vấn đề cần quan tâm về phát triển kinh tế - xã hội giữa các vùng, các khu vực.

II. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 19.1, hãy:

- Trình bày điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của Liên bang Nga.

- Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga.

Trả lời:

* Địa hình, đất :

- Phía Tây: Đồng bằng Đông Âu, Đồng bằng Tây Xibia và vùng trũng.

- Phía Đông: Phần lớn là núi và cao nguyên.

- Thuận lợi: Trồng cây lương thực, thực phẩm, chăn nuôi và phát triển kinh tế xã hội ở phía Tây.

- Khó khăn: Núi và cao nguyên chiếm diện tích lớn ở phía Đông.

* Khoáng sản:

Giàu có và đa dạng bậc nhất thế giới: dầu mỏ, khí tự nhiên, than đá, sắt, vàng, kim cương…

- Thuận lợi: Phát triển công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản, năng lượng, luyện kim,...

- Khó khăn: phân bố chủ yếu ở vùng núi nên khó khai thác.

* Khí hậu:

Phân hóa đa dạng.

+ Chủ yếu là ôn đới (80%).

+ Ngoài ra còn có khí hậu cận cực và cận nhiệt.

+ Thuận lợi: Phát triển nền nông nghiệp ôn đới.

+ Khó khăn: Khí hậu băng giá chiếm diện tích lớn.

* Sông hồ:

+ Nhiều sông lớn: Vôn-ga. Ô-bi, Ê-nit-xây…

+ Hồ Bai-can là hồ nước ngọt sâu nhất thế giới.

- Phát triển giao thông vận tải, thủy diện và du lịch.

- Đóng băng về mùa đông, lũ lụt đầu mùa hạ.

* Sinh vật:

+ Diện tích rừng đứng đầu thế giới, chủ yếu là rừng Tai-ga.

- Thuận lợi: Phát triển ngành lâm nghiệp, tạo ra nhiều cảnh quanh du lịch.

- Khó khăn: Quản lí, bảo vệ rừng.

* Biển:

- Có đường bờ biển dài trên 37 000km, vùng biển rộng thuộc Thái Bình Dương, Bắc Băng Dương và các vùng biển khác.

- Thuận lợi: Dọc bờ biển có nhiều địa điểm thuận lợi để xây dựng cảng, vùng biển rộng có sinh vật phong phú, dầu mỏ, khí tự nhiên,... là tiềm năng để phát triển kinh tế.

- Khó khăn: Nhiều vùng biển phía bắc bị đóng băng gây khó khăn cho khai thác.

III. DÂN CƯ VÀ XÃ HỘI

1. Dân cư

Câu hỏi: Đọc thông tin, quan sát các hình 19.2, 19.3 và dựa vào bảng 19, hãy:

- Trình bày đặc điểm dân cư của Liên bang Nga

- Phân tích tác động của dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội Liên bang Nga

Trả lời:

* Một số đặc điểm về dân cư của Liên bang Nga:

- Dân số đông đứng thứ 9 trên thế giới (năm 2020).

- Tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên rất thấp, có giá trị âm trong nhiều năm.

- Tỉ lệ dân số ở nhóm từ 65 tuổi trở lwn tăng, tuổi thọ trung bình là 73 tuổi (năm 2020)

- Cơ cấu dân số già.

- Mật độ dân số trung bình thấp (9 người/km2), dân cư phân bố không đều.

- Tỉ lệ dân thành thị cao (74,8 % năm 2010). Các đô thị chủ yếu thuộc loại nhỏ và trung bình.

- Có nhiều dân tộc (hơn 100 dân tộc), trong đó dân tộc Nga chiếm 80,9% tổng số dân.

* Ảnh hưởng của dân cư đến phát triển kinh tế - xã hội:

- Thuận lợi: Mỗi dân tộc có truyền thống văn hóa, sản xuất khác nhau, tạo ra sự đa dạng văn hóa, truyền thống dân tộc, đồng thời là nguồn lực quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội.

- Khó khăn:

+ Dân số tăng chậm và cơ cấu dân số già đã gây khó khăn về nguồn lao dộng và làm tăng chi phí phúc lợi xã hội, gây áp lực cho nền kinh tế.

+ Phân bố dân cư không đều gây trở ngại cho việc sử dụng lao động và khai thác lãnh thổ; nhiều vùng giàu tài nguyên nhưng thiếu lao động tại chỗ để khai thác.