Đáp án Lịch sử 12 kết nối Bài 2: Trật tự thế giới trong Chiến tranh lạnh

BÀI 2. TRẬT TỰ THẾ GIỚI TRONG CHIẾN TRANH LẠNH

KHỞI ĐỘNG

Hình trên là lâu đài Li-va-di-a, nơi diễn ra Hội nghị I-an-ta vào năm 1945. Những quyết định của hội nghị này đã tạo cơ sở cho việc thiết lập Trật tự thế giới hai cực I-an-ta. Trật tự này đã trải qua quá trình hình thành và tồn tại như thế nào? Những nguyên nhân nào dẫn đến sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta? Tác động của sự kiện đó đối với tình hình thế giới là gì?

Hướng dẫn chi tiết:

Qua các hội nghị và thoả thuận quan trọng như Hội nghị I-an-ta và Hội nghị Pốtxđam, trật tự thế giới hai cực I-an-ta được thiết lập với sự chia rõ rệt giữa cực Liên Xô và cực Mỹ. Tuy nhiên, từ những năm 1970, trật tự này bắt đầu suy yếu và cuối cùng sụp đổ.

Các nguyên nhân chính dẫn đến sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta bao gồm:

Đối đầu căng thẳng và cuộc chạy đua vũ trang giữa hai cực đã tốn kém tài chính và suy giảm thế mạnh kinh tế của cả Liên Xô và Mỹ.

Sự thay đổi trong quan hệ giữa Đông Âu và Tây Âu, cùng với sự xuất hiện của các quốc gia độc lập mới, đã thay đổi khuôn khổ của trật tự hai cực.

Sự tăng trưởng kinh tế của các quốc gia khác, như Nhật Bản và các nước Tây Âu, đã làm suy yếu vị thế kinh tế của hai cực chính.

Sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và tan rã của Liên Xô cũng góp phần vào sự sụp đổ của trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Sự sụp đổ của trật tự này đã có những tác động quan trọng, bao gồm:

Mở ra một thời kỳ phát triển mới trong quan hệ quốc tế và thay đổi cách thức hoạt động của các cường quốc và tổ chức quốc tế.

Sự thay đổi trong so sánh lực lượng và sự suy giảm tương đối của Mỹ, đồng thời gia tăng vai trò của các cường quốc khác và các khu vực kinh tế.

Sự kết thúc của Chiến tranh lạnh và sự hình thành một trật tự thế giới mới có những ảnh hưởng sâu rộng đến quan hệ quốc tế và thế giới hiện đại.

1. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ TỒN TẠI CỦA TRẬT TỰ THẾ GIỚI HAI CỰC I-AN-TA.

Câu hỏi: Trình bày sự hình thành Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Hướng dẫn chi tiết:

- Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc, nhiều
vấn đề quan trọng và cấp bách đặt ra với các nước Đồng minh: 

+ Nhanh chóng đánh bại hoàn toàn chủ nghĩa phát xít.

+ Tổ chức lại thế giới sau chiến tranh.

+ Phân chia quyền lợi giữa các nước thắng trận... 

- Từ ngày 4 đến ngày 11-2-1945, tại thành phố I-an-ta (Liên Xô) đã diễn ra Hội nghị giữa ba cường quốc Liên Xô - Mỹ - Anh. Hội nghị đưa ra nhiều quyết định quan trọng: 

+ Thống nhất mục tiêu chung trong việc tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật.

+ Thành lập tổ chức Liên hiệp quốc đề duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

+ Thoả thuận về việc phân chia phạm vi ảnh hưởng giữa các nước lớn, chủ yếu là giữa Liên Xô và Mỹ ở châu Âu. châu Á sau chiến tranh.

=> Những quyết định của Hội nghị I-an-ta cùng những thoả thuận sau đó giữa ba
cường quốc tại Hội nghị Pốtxđam (7-1945) đã trở thành khuôn khổ của một trật tự thế giới mới, thường được gọi là “Trật tự thế giới hai cực I-an-ta”. 

=> Trật tự thế giới hai cực I-an-ta hình thành đã chia thế giới thành hai cực đối lập: cực Liên Xô và cực Mỹ.

Câu hỏi: Khai thác thông tin và tư liệu trong mục, trình bày những nét chính về quá trình tồn tại của Trật tự thế giới hai cực l-an-ta.

Hướng dẫn chi tiết:

Trật tự thế giới hai cực I-an-ta tổn tại từ năm 1945 đến năm 1991, trải qua hai
giai đoạn:

- Giai đoạn từ năm 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX: 

+ Trong giai đoạn này, Trật tự thế giới hai cực I-an-ta được định hình với sự thiết lập các khối quân sự đối đầu nhau, tiêu biểu là: Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) do Mỹ và các nước phương Tây thành lập năm 1949, tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va do Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập năm 1955. Hai cực chỉ phối hầu hết các lĩnh vực phát triển của thế giới. 

+ Tuy nhiên, ngay trong giai đoạn này, trật tự hai cực I-an-ta bắt đầu bị nứt trước trong nhiều năm. 

- Giai đoạn từ đầu những năm 70 của thế kỉ XX đến năm 1991: Trật tự thế giới hai cực I-an-ta suy yếu và đi đến sụp đổ: 

+ Trật tự hai cực I-an-ta có biểu hiện suy yếu khi xu hướng hòa hoãn bắt đầu xuất hiện từ đầu những năm 70 của thế kỉ XX. 

+ Từ nửa sau những năm 80 của thế kỉ XX, Liên Xô và Mỹ đẩy mạnh đối thoại, hợp tác với các cuộc gặp gỡ cấp cao. 

+ Năm 1989, Liên Xô và Mỹ cùng tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh. 

+ Sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu (vào cuối những năm 80 của thế kỷ XX), sự tan rã của Liên Xô (12 - 1991) đã chấm dứt sự tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I an-ta.

2. NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA SỰ SỤP ĐỔ TRẬT TỰ THẾ GIỚI HAI CỰC I-AN-TA.

Câu hỏi: Nêu những nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta. 

Hướng dẫn chi tiết:

Sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta có nhiều nguyên nhân phức tạp, dưới đây là một số nguyên nhân chính:

- Sự suy yếu kinh tế của Liên Xô: Kinh tế Liên Xô bắt đầu gặp khó khăn và suy giảm từ những năm 1970. Sự tăng trưởng kinh tế chậm lại, vấn đề nợ nần và hạn chế công nghệ đã góp phần làm suy yếu cường quốc này.

- Chiến tranh Afghanistan: Liên Xô đã triển khai quân đội vào Afghanistan từ năm 1979 đến 1989. Cuộc chiến này gây tổn thất nặng nề cho Liên Xô, đồng thời tạo ra sự phản đối và áp lực nội bộ.

- Sự cạnh tranh kinh tế và công nghệ: Mỹ và các quốc gia phương Tây đã đạt được sự phát triển kinh tế và công nghệ nhanh chóng trong thập kỷ 1980 và 1990. Điều này đã làm suy giảm lợi thế kinh tế và công nghệ của Liên Xô và các quốc gia Đông Âu.

- Sự thay đổi trong quan hệ quốc tế: Các quốc gia Đông Âu như Ba Lan, Hungary và Đức Đông đã nổi lên với các phong trào dân chủ và phản đối chế độ cộng sản trong những năm 1980. Sự thay đổi này đã ảnh hưởng đến sự ổn định của Liên Xô và trật tự thế giới hai cực.

- Sự suy yếu chính trị và quân sự của Liên Xô: Sự sụp đổ của Liên Xô và các quốc gia Đông Âu đã gây ra sự suy yếu chính trị và quân sự của cực Liên Xô. Sự không ổn định nội bộ và sự đấu tranh quyền lực đã làm suy yếu khả năng ứng phó với thách thức bên ngoài.

- Sự thay đổi trong quyền lực toàn cầu: Sự gia tăng quyền lực và ảnh hưởng của các quốc gia mới nổi như Trung Quốc và các nền kinh tế mới như Nhật Bản và châu Âu đã làm thay đổi cân bằng lực lượng toàn cầu và góp phần vào sự sụp đổ của trật tự hai cực I-an-ta.

Câu hỏi: Phân tích tác động của sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đối với tình hình thế giới.

Hướng dẫn chi tiết:

- Sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã mở ra một thời kì phát triển mới trong quan hệ quốc tế, thúc đẩy những xu hướng phát triển mới. 

- Làm thay đổi so sánh lực lượng với ưu thế tạm thời thuộc về Mỹ. Tuy nhiên, vai trò của các cường quốc khác, các trung tâm kinh tế, các tổ chức quốc tế, khu vực,... ngày càng gia tăng, trong khi sức mạnh của Mỹ cũng suy giảm tương đối.

- Dẫn đến sự kết thúc Chiến tranh lạnh và sự hình thành một trật tự thế giới mới.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Hãy tóm tắt những nét chính về quá trình hình thành và tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Hướng dẫn chi tiết: