Nội dung chính Địa lí 12 kết nối Bài 3: Sự phân hoá đa dạng của thiên nhiên

BÀI 3. SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG CỦA THIÊN NHIÊN

I. SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG CỦA THIÊN NHIÊN

1. Thiên nhiên phân hóa theo chiều bắc – nam

- Phần lãnh thổ phía Bắc

+ Toàn bộ phần lãnh thổ phía Bắc tới dãy núi Bạch Mã.

+ Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa có một mùa đông lạnh do ảnh hưởng gió mùa đông bắc, biên độ nhiệt độ trung bình năm cao.

+ Rừng nhiệt đới gió mùa, ngoài ra có hệ sinh thái rừng cận nhiệt đới.

- Phần lãnh thổ phái Nam

+ Từ dãy núi Bạch Mã trở vào phía Nam.

+ Mang sắc thái khí hậu cận xích đạo gió mùa, nền nhiệt cao trung bình trên 25°C, biên độ nhiệt độ trung bình năm thấp, có 2 mùa mưa – khô.

+ Rừng cận xích đạo gió mùa, rừng ngập mặn, rừng tràm ở ven biển, cửa sông của đồng bằng sông Cửu Long.

2. Thiên nhiên phân hóa theo chiều đông – tây

- Vùng biển và thêm lục địa: Lượng ẩm dồi dào, hoàn lưu gió mùa và Tin phong hoạt động thường xuyên. Thiên nhiên vùng biển nhiệt đới ẩm gió mùa, phong phú, đa dạng.

- Vùng đồng bằng: Hai đồng bằng lớn nhất là đồng bằng sông Hồng và đóng bằng sông Cửu Long có thềm lục địa rộng và nông, địa hình thấp tương đối bằng phẳng, nhiều ô trũng. Dải đồng bằng ven biển Trung Bộ hẹp ngang bị chia cắt, đường bờ biển khúc khuỷu, cốn cắt đầm phá phố biển, đất kém màu mỡ hơn đồng bằng châu thổ.

- Vùng đồi núi: Thiên nhiên phân hoá theo hưởng chấn địa hình của các dãy núi như Hoàng Liên Sơn, Trường Sơn.

3. Thiên nhiên phân hóa theo độ cao

- Đai nhiệt đới gió mùa

+ Miền Bắc từ 600-700 m trở xuống; Miền Nam từ 900-1000 m trở xuống.

+ Tổng nhiệt độ hoạt động năm trên 7 500°C, mùa hạ nóng, độ ẩm thay đổi tuỳ nơi.

+ Phù sa ở đồng bằng, feralit ở vùng đồi núi.

- Đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi

+ Miền Bắc từ độ cao 600-700 m đến 2 600 m; Miền Nam từ 900-1000 m đến 2 600 m.

+ Tổng nhiệt độ hoạt động năm dao động từ 4500°C đến 7 500°C, mùa hạ mát (nhiệt độ trung bình tháng dưới 25°C), mưa nhiều.

+ Feralit có mùn, đất mùn.

- Đai ôn đới gió mùa trên núi

+ Từ 2 600 m trở lên.

+ Tổng nhiệt độ hoạt động năm dưới 4 500°C, quanh năm nhiệt độ dưới 15°C, mùa đông nhiệt độ xuống dưới 5°C.

+ Chủ yếu là đất mùn thô.

II. CÁC MIỀN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN

1. Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ

- Phạm vi, ranh giới: Bao gồm vùng núi Đông Bắc và đồng bằng sông Hồng, vùng biển, đảo phía đông.

- Địa hình và đất:

+  Đồi núi thấp, hướng núi vòng cung. Đồng bằng tương đối rộng. Địa hình các-xtơ khá phổ biến. Bờ biển đa dạng.

+ Đất khá đa dạng: feralit ở vùng đồi núi thấp, phù sa ở đồng bằng sông Hồng, đất phèn, đất mặn ở vùng ven biển.

- Khí hậu: Có mùa đông lạnh điển hình nhất nước ta.

- Sông ngòi: Các sông lớn như sông Hồng, sông Chảy,... chảy theo hướng tây bắc - đông nam. Khu vực Đông Bắc, sông chảy theo hướng vòng cung.

- Sinh vật: Sinh vật phong phú và đặc sắc thuộc khu hệ thực vật Việt Bắc - Hoa Nam, có tới 50% thành phần loài bản địa. Cảnh quan thiên nhiên có sự thay đổi theo mùa, theo khu vực.

- Khoáng sản: Đa dạng như than đã ở Quảng Ninh, Thái Nguyên; than nâu ở đồng bằng sông Hồng; sắt ở Thái Nguyên,.... chì – kèm ở Bắc Kạn; thiếc ở Cao Bằng; khí tự nhiên ở bể Sông Hồng....

2. Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ

- Phạm vi, ranh giới: Gồm khu vực Tây Bắc, Bắc Trung Bộ và vùng biển duyên hải Bắc Trung Bộ; ranh giới phía nam tới dãy núi Bạch Mã.

- Địa hình và đất:

+ Địa hình núi cao và núi trung bình, chia cắt mạnh và hiểm trở nhất nước ta. Hướng tây bắc – đông nam. Có nhiều sơn nguyên, cao nguyên, lòng chảo,.... Đồng bằng nhỏ và bị chia cắt. Ven biển có nhiều cốn cát, đầm phá.

+ Đất feralit ở vùng đồi núi; đất phù sa ở các đồng bằng.

- Khí hậu: Nhiệt độ trung bình năm tăng dần và biên độ nhiệt độ giảm từ Bắc vào Nam.

- Sông ngòi: Các sông lớn như sông Đà, sông Mã, sông Cả,... chảy theo hướng tây bắc – đông nam; những sông nhỏ, dốc, bắt nguồn từ vùng núi phía tây đổ ra Biển Đông.

- Sinh vật: Hội tụ nhiều luồng sinh vật, đặc biệt là luồng Hi-ma-lay-a - Vân Quý, Ấn Độ - Mi-an-ma và Ma-lai-xi-a - In-đô-nê-xi-a. Rừng còn tương đối nhiều ở vùng núi Nghệ An, Hà Tĩnh.

- Khoáng sản: Sắt ở Hà Tĩnh; đồng ở Sơn La, Lào Cai; a-pa-tít ở Lào Cai; crôm ở Thanh Hoá; thiếc ở Nghệ An; vật liệu xây dựng ở nhiều địa phương,...

3. Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ

- Phạm vi, ranh giới: Gồm khu vực Nam Trung Bộ và Nam Bộ, vùng biển, đảo, quần đảo.

- Địa hình:

+ Địa hình khá phức tạp: khối núi, cao nguyên badan xếp tầng, đồng bằng châu thổ rộng lớn và đồng bằng nhỏ hẹp ven biển.

+ Đất ở vùng núi và cao nguyên chủ yếu là đất feralit trên đá badan và trên các loại đá khác. Đồng bằng có đất phù sa sông, đất phèn, đất mặn; Ngoài ra còn có đất cát và đất xám trên phù sa cổ.

- Khí hậu: Mang tính cận xích đạo gió mùa: nhiệt độ cao quanh năm, biên độ nhiệt độ nhỏ.

- Sông ngòi: Nam Trung Bộ phần lớn là sông nhỏ. Ở đồng bằng sông Cửu Long, sông Tiên và sông Hậu phân chia thành nhiều chi lưu đổ ra biển.

- Sinh vật: Rừng cận xích đạo gió mùa là phổ biến: Ở vùng Tây Nguyên có kiểu rừng nhiệt đới gió mùa nửa rụng lá và rụng lá. Ở vùng đồng bằng sông Cửu Long phát triển rừng ngập mặn và rừng tràm.

- Khoáng sản: Dầu mỏ, khí tự nhiên ở thêm lục địa, bô-xít ở Tây Nguyên và Đông Nam Bộ.

III. ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG THIÊN NHIÊN ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

- Sự phân hoá thiên nhiên theo chiều bắc - nam, đặc biệt là phân hoá của khí hậu có ảnh hưởng tới quy hoạch, hưởng chuyên môn hoá sản xuất, nhất là sản xuất nông nghiệp giữa phần lãnh thổ phía Bắc và phần lãnh thổ phía Nam.

- Sự phân hoá đông – tây: Vùng ven biển và thềm lục địa phát triển tổng hợp kinh tế biển, đồng bằng phát triển cây lương thực, chăn nuôi lợn, gia cầm; định cư, tập trung các thành phố, đầu mối giao thông vận tải. Vùng đồi núi có nhiều thế mạnh về khoáng sản, lâm sản,...

- Sự phân hoá của thiên nhiên theo độ cao: Các dai cao khác nhau về khí hậu, đất, sinh vật tạo nên các thế mạnh khác nhau trong phát triển kinh tế, đồng thời dẫn tới sự phân bố dân cư khác nhau.