Đáp án Lịch sử 10 kết nối tri thức Bài 7: Các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại

BÀI 7. CÁC CUỘC CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP THỜI KÌ CẬN ĐẠI

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Em có biết vào thời điểm năm 2021, để đi từ Hà Nội vào Thành phố Hồ Chí Minh bằng máy bay sẽ mất khoảng gần 2 giờ, bằng tàu hỏa (loại có tốc độ cao nhất) mất khoảng 30 giờ, còn đi xe đạp có thể mất tới gần 1000 giờ, ... Như vậy nếu không có những phương tiện giao thông hiện đại thì con người sẽ tốn rất nhiều thời gian và công sức để di chuyển giữa các vùng. Tàu hòa, ô-tô, tàu thủy, máy bay là một số thành tựu tiêu biểu của các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại. Vậy các cuộc cách mạng công nghiệp đó diễn ra trong bối cảnh nào và có những thành tựu gì nổi bật? Những thành tựu ấy có ý nghĩa và tác động gì đối với thế giới?

Trả lời:

A – Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất

* Bối cảnh

+ Cách mạng tư sản nổ ra sớm và thành công, nguồn tích luỹ tư bản (từ buôn bán nô lệ da đen và bóc lột thuộc địa);

+ Giàu tài nguyên thiên nhiên;

+ Những tiến bộ kĩ thuật trong sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp đã tạo ra nguồn lương thực dồi dào và lực lượng lao động cho các nhà máy, xí nghiệp.

+ Sự phát triển của ngành dệt ở Anh đã đặt ra nhu cầu cải tiến kĩ thuật và cơ khí hoá ngành này.

=> Trong bối cảnh đó, cách mạng công nghiệp diễn ra đầu tiên ở Anh vào cuối thế kỉ XVIII sau đó nhanh chóng lan rộng ra các nước châu Âu và Bắc Mĩ.

* Thành tựu

+ Năm 1733, Giôn Cay sáng tạo ra con thoi bay

+ Năm 1764, Giêm Ha-gri-vơ sáng tạo ra máy kéo sợi Gien-ni

+ Năm 1769, Ri-chác Ác-rai chế rạo ra máy kéo sợi chạy bằng sức nước

+ Năm 1784, Giêm Oát phát minh ra máy hơi nước

+ Năm 1785, Ét-mơn Các-rai chế tạo ra máy dệt chạy bằng hơi nước

- Ngành luyện kim và giao thông vận tải cũng đạt được những thành tựu quan trọng:

+ Năm 1784, Hen-ri Cớt đã phát minh ra lò luyện quặng theo phương pháp Put-đinh

+ Năm 1804, Ri-chác Tơ-re-vi-thích sáng tạo ra đầu máy xe lửa chạy trên đường ray

+ Ở Mỹ, năm 1807, Rô bớt Phon-tơn chế tạo thành công tàu thuỷ chở khách chạy bằng hơi nước đầu tiên.

B – Cách mạng công nghiệp lần thứ hai

* Bối cảnh

+ Nước Anh đã đạt được những thành tựu quan trọng trong Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và tiếp tục đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá đất nước.

+ Đầu thế kỉ XIX, nhiều nước tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ tuy vẫn còn là nước nông nghiệp nhưng có nhiều điều kiện thuận lợi cho phát triển công nghiệp.

+ Các ngành khoa học Vật lí, Hoá học, Sinh học,... đã đạt được nhiều thành tựu.

* Thành tựu

+ Phương pháp sử dụng lò cao trong luyện kim đã dẫn đến sự ra đời của các nguyên liệu mới.

+ Những khám phá về điện là cơ sở cho sự ra đời và phát triển của động cơ điện, điện thoại, vô tuyến điện và thúc đẩy việc ứng dụng nguồn năng lượng điện vào cuộc sống.

+ Phát minh ra động cơ đốt trong tạo tiền đề cho sự ra đời và phát triển của ô tô, máy bay, đồng thời thúc đẩy ngành khai thác dầu mỏ.

C – Ý nghĩa và tác động của cách mạng công nghiệp

* Ý nghĩa

- Làm thay đổi cách thức tổ chức sản xuất, tạo ra nhiều nguyên liệu mới, thúc đẩy công nghiệp phát triển, nâng cao năng suất lao động,...

- Góp phần thúc đẩy sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhiều ngành kinh tế khác, đặc biệt là nông nghiệp và giao thông vận tải, thông tin liên lạc,...

- Thúc đẩy sản xuất phát triển và cải thiện cuộc sống con người.

* Tác động

- Tác động về xã hội:

+ Đưa đến sự hình thành và phát triển của nhiều trung tâm công nghiệp mới cũng là những thành thị đông dân

+ Hình thành hai giai cấp đối kháng là tư sản công nghiệp và vô sản làm thuê. Mâu thuẫn giữa hai giai cấp này ngày càng gay gắt, dẫn đến các cuộc đấu tranh của vô sản chống lại tư sản

- Tác động về văn hóa:

+ Đưa đến những biến chuyển lớn lao trong đời sống văn hoá. Lối sống và văn hoá công nghiệp ngày càng trở nên phổ biến.

+ Đời sống văn hoá tinh thần của người dân phong phú và đa dạng hơn

+ Sự giao lưu, kết nối văn hoá giữa các quốc gia, châu lục càng được đẩy mạnh,...

- Hạn chế của các cuộc cách mạng công nghiệp:

+ Ô nhiễm môi trường

+ Bóc lột lao động phụ nữ và trẻ em

+ Sự xâm chiếm và tranh giành thuộc địa,...

1. Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất

1. Bối cảnh lịch sử

Câu 1: Trong các Hình 2, 3, 4 và thông tin trong mục a, em hãy trình bày bối cảnh của Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất ở Anh.

Trả lời:

Trình bày bối cảnh của Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất ở Anh:

• Cách mạng tư sản nổ ra sớm và thành công.
• Nguồn tích lũy tư bản (từ buôn bán nô lệ da đen và bóc lột thuộc địa).
• Giàu tài nguyên thiên nhiên.
• Những tiến bộ kĩ thuật trong sản xuất nông nghiệp, thủ công nghiệp đã tạo ra nguồn lương thực dồi dào.
• Hiện tượng "rào đất cướp ruộng" đã bổ sung lực lượng lao động cho các nhà máy xí nghiệp.
• Sự phát triển ngành dệt ở Anh đã đặt ra nhu cầu cải tiến kĩ thuật và cơ khí hóa ngành này.

Câu 2: Theo em, tại sao cách mạng công nghiệp lần thứ nhất lại diễn ra đầu tiên ở nước Anh? 

Trả lời:

Theo em, cách mạng công nghiệp lần thứ nhất lại diễn ra đầu tiên ở nước Anh vì Anh có nhiều điều kiện, bối cảnh thuận lợi để thực hiện cách mạng công nghiệp.

1. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Em hãy nêu những phát minh và sáng chế cơ bản ở nước Anh và một số nước châu Âu, Bắc Mỹ khác trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất.

Trả lời:

Những phát minh và sáng chế cơ bản ở nước Anh và một số nước châu Âu, Bắc Mỹ khác trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất:

• Những tiến bộ về kĩ thuật chủ yếu diễn ra trong các ngành dệt, luyện kim và giao thông vận tải. Đầu tiên, là những tiến bộ về kĩ thuật và máy móc trong ngành dệt.
• Sự xuất hiện của "Con thoi bay" do Côn Cay phát minh năm 1733 đã giúp người thợ dệt không phải lao thoi bằng tay, năng suất lao động tăng gấp đôi.
• Phát minh ra máy dệt chạy bằng hơi nước năm 1785 bởi Các-rai giúp năng suất của thợ dệt tằn 40 lần.
• Phát minh ra máy hơi nước tạo nguồn động lực mới, làm giảm sức lao động cơ bắt của con người, thúc đẩy sản xuất phát triển vượt bậc, khởi đầu quá trình công nghiệp hóa ở nước Anh.
• Ngành luyện kim và giao thông vận tải đạt được những thành tựu quan trọng:
• Đầu xe máy lửa chạy trên đường ray đầu tiên (Ri-chác Tơ-re-vi-thích).
• Lò luyện quặng theo phương pháp "pút đinh" (Hen-ri Cót).
• Những thành tựu của các cuộc cách mạng công nghiệp ở Anh từng bước lan sang các quốc gia ở châu Âu và Mỹ.
• Ở Mỹ: chế tạo thành công tàu chở khách chạy bằng hơi nước đầu tiên.
• Ở Bỉ: quá trình công nghiệp hóa diễn ra vào đầu TK XIX với trọng tâm là ngành luyện kim, khai mỏ và dệt,...
• Ở Pháp: cách mạng công nghiệp diễn ra khá muộn. Đến giữa TK XIX, nước Pháp cơ bản trở thành nước công nghiệp.

Câu 2: Theo em, phát minh nào là quan trọng nhất? Vì sao?

Trả lời:

Theo em, phát minh ra máy hơi nước là quan trọng nhất, vì phát minh tạo nguồn động lực mới, làm giảm sức lao động cơ bắt của con người, thúc đẩy sản xuất phát triển vượt bậc, khởi đầu quá trình công nghiệp hóa ở nước Anh.

2. Cách mạng công nghiệp lần thứ hai

1. Bối cảnh lịch sử

Câu 1: Em hãy cho biết: Cách mạng công nghiệp lần thứ hai diễn ra trong bối cảnh nào?

Trả lời:

Bối cảnh diễn ra cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai:

• Nước Anh đã đạt được những thành tựu quan trọng trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và tiếp tục đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa.
• Đầu thế kỉ XIX, nhiều nước tư bản ở châu Âu và Bắc Mĩ tuy vẫn còn là nước nông nghiệp nhưng có điều kiện thuận lợi cho phát triển nông nghiệp.
• Từ đầu thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX, các ngành khoa học Vật lí, Hóa học, Sinh học,....đạt được nhiều thành tựu: Thuyết vạn vật hấp dẫn (Niu-tơn), Định luật bảo toàn vật chất và năng lượng (Lô-mô-nô-xốp),...

1. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Trình bày bối cảnh của cách mạng công nghiệp lần thứ 2.

Trả lời:

Cách mạng công nghiệp lần thứ hai diễn ra trong bối cảnh:

- Diễn ra từ nửa sau thế kỉ XIX- đầu thế kỉ XX.

- Cách mạng công nghiệp lần thứ hai được xây dựng trên những thành tựu của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất.

- Các nước tư bản châu ÂU, Bắc Mỹ có điều kiện thuận lợi phát triển công nghiệp.

Câu 2: Nêu một số thành tựu cơ bản của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai.

Trả lời:

Một số thành tựu cơ bản của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai:

• Phát minh ra phương pháp sử dụng lò cao trong luyện kim dẫn đến sự ra đời của các nguyên liệu mới.
• Khám phá về điện của Mai-cơn Pha-ra-đây, Tô-mát Ê-đi-xơn, Ni-cô Tét-la là cơ sở cho sự ra đời và phát triển của động cơ điện, điện thoại, vô tuyến điện, thúc đẩy việc ứng dụng nguồn năng lượng điện vào cuộc sống.
• Phát minh ra động cơ đốt trong tạo tiền đề cho sự ra đời và phát triển của ô tô, máy bay, thúc đẩy ngành khai thác dầu mỏ.

3. Ý nghĩa và tác động của Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai

Câu 1: Hãy nêu ý nghĩa và phân tích tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai.

Trả lời:

Ý nghĩa và phân tích tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất và lần thứ hai:

• Tác động tích cực:
• Về mặt xã hội: các cuộc các mạng công nghiệp đưa đến sự hình thành và phát triển của nhiều trung tâm công nghiệp mới là những thành thị đông dân (Luận Đôn, Man-chét-tơ, Pa-ri, Béc-lin). Trong xã hội hình thành hai giai cấp đối kháng là tư sản công nghiệp nắm tư liệu sản xuất và vô sản làm thuê. Mâu thuẫn giữa hai giai cấp này ngày càng sâu sắc, dẫn đến các cuộc đấu tranh của vô sản chống lại tư sản.
• Về mặt văn hóa: các cuộc cách mạng đưa đến những chuyển biến lớn lao trong đời sống văn hóa. Đời sống văn hóa, tinh thần của người dân phong phú, đa dạng hơn với sự xuất hiện của các phương tiện: điện thoại, ra-đi-ô,...Sự giao lưu, kết nối văn hóa giữa các quốc gia, châu lục ngày càng được đẩy mạnh.
• Tác động tiêu cực: ô nhiễm môi trường, bóc lột lao động phụ nữ và trẻ em, sự xâm chiếm và tranh giành thuộc địa.

LUYỆN TẬP 

Câu 1: Hãy trình bày một số thành tựu cơ bản của các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại trên trục thời gian.

Trả lời:

HS trình bày một số thành tựu cơ bản của các cuộc cách mạng công nghiệp thời kì cận đại trên trục thời gian theo gợi ý:

• Năm 1733: Phát minh ra "Con thoi bay" (Giôn-cay).
• Năm 1764: Phát minh ra Máy kéo sợi Gien-ni (Giêm Ha-Gri-vơ).
• Năm 1769: Phát minh Máy kéo sợi chạy bằng sức nước (Ri-chác Ác-rai-nơ).
• Năm 1784: Phát minh ra máy hơi nước (Giêm-oát); Lò luyện quặng theo phương pháp "pút-dinh" (Hen-ri-cót).
• Năm 1785: Phát minh ra máy dệt chạy bằng hơi nước (Ét-mơn Các-rai).
• Năm 1804: Phát minh ra đầu máy xe lửa chạy trên đường ray đầu tiên (Ri-chác Tơ-re-vi-thích).
• Năm 1856: Phát minh ra phương pháp lò cao trong trong luyện kiem (Hen-ri Bê-sê-mê).
• Năm 1876: Phát minh ra điện thoại (A-lếch-xan Gra-ham Beo).
• Năm 1897: Phát minh ra máy vô tuyến (Mác-cô-ni).
• Năm 1903: Phát minh ra máy bay (anh em nhà Rai).
• Năm 1908: Phát minh ra xe hơi Mô-đen T (Công ti Pho Mô-tô).

Câu 2: Lựa chọn và giới thiệu một thành tựu mà em cho là tiêu biểu nhất.

Trả lời:

James Hargreaves (1720 – 22 tháng 4 1778) là một thợ dệt và nhà phát minh ở Lancashire, Anh. Ông nổi tiếng với phát minh ra máy kéo sợi Jenny năm 1764.

Cùng với Richard Arkwright, Hargreaves là một trong những tên tuổi nổi tiếng nhất trong Cách mạng công nghiệp ở Anh, nhưng người ta không biết nhiều về cá nhân ông. Ông sinh ra tại Oswaldtwistle ở Lancashire, ông sống tại Blackburn, khi đó là một thị xã với dân số vào khoảng 5.000 người, nổi tiếng về sản phẩm "Blackburn greys", sợi vải lanh và sợi cotton. Chúng thường được đưa đến London để in hoa.

Hargreves sinh ra vào lúc giai cấp tư sản đang lên, xã hội phong kiến đang suy tàn, sự cạnh tranh trong sản xuất, kinh doanh xảy ra rất kịch liệt. Là con của một gia đình thợ mộc, từ nhỏ Hargreves dã phải sống trong cảnh nghèo khổ. Khi lớn, Hargreves đã phải làm quen với đục, cưa, bào, theo nghề thợ mộc. Được ông nội và cha, hai người thợ mộc giỏi, dìu dắt, Hargreves nhanh chóng trở nên người thợ giỏi.

Vợ của Hargreves là thợ dệt. Hargreves thuê của chủ xưởng một máy xe sợi và một máy dệt để vợ ở nhà trông con mà vẫn có thể dệt vải. Hai vợ chồng phải làm lụng để duy trì cuộc sống gia đình; Hargreves thật ái ngại khi nhìn người vợ đã phải làm việc vất vả cùng chiếc máy xe sợi, máy dệt cổ lỗ.

Năm 1733, một công nhân dệt, xuất thân là thợ chữa đồng hồ đã cải tiến chiếc thoi dệt, phát minh "thoi nhanh" và được ngành dệt công nhận đã làm tăng sản lượng dệt vải lên nhiều lần, tạo nên một thực trạng là khâu kéo, xe sợi không đáp ứng kịp với yêu cầu của khâu dệt vải. Công nhân xe sợi, kéo sợi ở Lancashier vẫn sử dụng máy xe sợi loại cổ có hiệu suất rất thấp, sợi xe ra to, thô, chất lượng kém. Máy xe sợi mà vợ của Hargreves sử dụng chính là loại cổ lỗ ấy. Để vợ đỡ vất vả, Hargreves thường thay vợ xe sợi. Chính qua công việc này, lại có đầu óc nhanh nhạy của một người thợ giỏi, Hargreves rất nhanh nắm vững kỹ thuật xe sợi, và hiểu kỹ càng nguyên lý làm việc và cơ cấu của máy xe sợi không phức tạp gì mấy đó. Từ đó Hargreves nảy ra ý định làm thêm một máy xe sợi nữa, và cải tiến máy sao cho vợ có thể hoàn thành định mức chủ xưởng dệt đòi hỏi, khỏi bị phạt, bị trừ tiền công.

Đâu ngờ từ ý định đó Hargreves đã là người phát minh ra máy xe sợi kiểu mới, giải quyết được mâu thuẫn giữa khâu xe sợi và khâu dệt vải, góp phần đưa ngành dệt nước Anh và thế giới tiến vọt.

Câu 3: Có ý kiến cho rằng: "Một số thành tựu của cách mạng công nghiệp thời kì cận đại cũng đưa đến tác động tiêu cực, thậm chí là gây ra các thảm họa cho nhân loại". Em có đồng ý với ý kiến này không? Vì sao?

Trả lời:

Cuộc cách mạng công nghiệp thời cận đại mang đến tác động tích cưc: ô nhiễm môi trường, bóc lột lao động phụ nữ và trẻ em, sự xâm chiếm và tranh giành thuộc địa. Vì vậy, em đồng ý với ý kiến "Một số thành tựu của cách mạng công nghiệp thời kì cận đại cũng đưa đến tác động tiêu cực, thậm chí là gây ra các thảm họa cho nhân loại".

VẬN DỤNG

Câu 1: Thường ngày, em sử dụng thiết bị nào dùng đến nguồn điện? Hãy viết một đoạn văn ngắn suy nghĩ của em về giả thiết: Nếu các nhà khoa học kĩ thuật chưa phát minh ra điện và các thiết bị tiêu thụ điện năng thì cuộc sống của chúng ta sẽ ra sao?

Trả lời:

Nếu các nhà khoa học kĩ thuật chưa phát minh ra điện và các thiết bị tiêu thụ điện năng thì cuộc sống của chúng ta sẽ lệ thuộc rất nhiều vào tự nhiên. Cuộc sống của con người sẽ rơi vào trì trệ và không có động lực lao động. Con người lao động chủ yếu bằng lao động cơ bắp của con người. Kinh tế kém phát triển, đặc biệt là nông nghiệp, giao thông vận tải và nông nghiệp. Cuôc sống của con người không được cải thiện và phát triển. Bên cạnh đó, đời sống văn hóa, tinh thần của con người cũng trở nên lạc hậu, kém phong phú. Không có sự giao lưu, kết nối văn hóa giữa các quốc gia, châu lục.