BÀI 7

VĂN BẢN: ÁNH SÁNG CỨU RỖI

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Đọc trước đoạn trích Ánh sáng cứu rỗi, tìm hiểu thêm thông tin về nhà văn Bảo Ninh và tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh.

Hướng dẫn chi tiết:

- Tác giả Bảo Ninh: 

+Sinh ngày: 18/10/1952

+Quê quán: sinh tại huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An, quê ở xã Bảo Ninh, huyện Quảng Ninh (nay thuộc thành phố Đồng Hới), tỉnh Quảng Bình, Việt Nam. 

+Gia đình: Ông là con trai của Giáo sư Hoàng Tuệ (1922 - 1999), nguyên Viện trưởng Viện Ngôn ngữ học.

+Cuộc đời: Ông vào bộ đội năm 1969. Thời chiến tranh, ông chiến đấu ở mặt trận B-3 Tây Nguyên, tại tiểu đoàn 5, trung đoàn 24, sư đoàn 10. Năm 1975, ông giải ngũ. Từ 1976-1981 học đại học ở Hà Nội, sau đó làm việc ở Viện Khoa học Việt Nam. Từ 1984-1986 học khóa 2 Trường viết văn Nguyễn Du. Làm việc tại báo Văn nghệ Trẻ. Là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ 1997.

- Tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh: 

+Được sáng tác năm 1987, ban đầu có tên là Thân phận tình yêu

+Tác phẩm là đại diện tiêu biểu cho lối văn chương tả thực, lối viết thẳng thắn mô tả những gì đằng sau sự vinh quang của chiến thắng trước và sau ngày thống nhất 2 miền đất nước.

+Cuốn tiểu thuyết lấy bối cảnh chính là cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và người lính binh nhì tên Kiên là nhân vật trung tâm

+Đoạn trích trong văn bản được trích từ chương 6, kể lại kỉ niệm “bi thảm, thương tâm và hiểm nghèo nhất” trong kí ức chiến tranh của Kiên.

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Hình dung về tình cảnh của Kiên và đồng đội.

Hướng dẫn chi tiết:

  Đơn vị của Kiên sau hai lần bị bao vây và liều mạng mở đường máu đã tan rã, chia thành từng tốp nhỏ, vừa đánh vừa chạy.

  Kiên cùng ba chiến sĩ trong đại đội hợp thành một nhóm để tháo thân, nhưng khi ngang qua vùng rừng trũng, nhóm gặp một đoàn người đi ngang qua. Dù không muốn, Kiên vẫn phải nhập vào nhóm có nữ giao liên dẫn đường.

  Bốn phía toàn lính Mỹ, bom pháo tơi bời, trực thăng và thám báo hoành hành, không có bản đồ hay địa bàn, Kiên đành nhắm mắt đi theo cô gái.

Câu hỏi 2: Chú ý lời nói, thái độ của Kiên và Hòa.

Hướng dẫn chi tiết:

- Hòa hoảng loạn và bất ngờ khi phát hiện ra phía trước mình là một hồ cá sấu và cảm thấy có lỗi “Em có lỗi! – Hòa cúi mặt xuống, nói nhỏ” khi đã dẫn sai đường. Sau khi bị Kiên mắng thì mắt cô rưng rưng sắp khóc và cảm thấy run sợ “Hòa ngẩng lên, cặp mắt to rân rấn lệ, môi run run” 

- Kiên có tính cách nóng nảy “Kiên hất hàm nói, giọng khàn đặc, hung dữ”, “Kiên tàn nhẫn dằn giọng – Cần phải xử bắn cô. Hiểu chưa!”.

Câu hỏi 3: Hình dung về quang cảnh nơi Kiên và Hòa đi qua.

Hướng dẫn chi tiết:

- Họ tìm thấy một đường giao liên đã bỏ hóa, luồn dưới đáy những lạch suối đã tắt ngấm mạch nước.

- Con đường mà Kiên và Hòa đi qua có hơi hướng của dòng sông, vẻ xanh tươi của rừng, không khí hơi mát.

- Con đường hiện ra không rõ nét dưới những thảm cỏ đã hóa mùn, đôi lúc lặn mất tăm. Hai người đi ngang qua một nương sắn đã bỏ hoang lút cỏ dại và dừng lại trước một con đường dốc có xẻ bậc dẫn xuống một vực sâu màu lục.

- Sau khi 2 người tìm được con đường để ra, họ cùng nhau ngồi nghỉ ngơi trên đỉnh dốc, dưới xa là dòng sông.

Câu hỏi 4: Suy nghĩ về tình đồng đội giữa Kiên và Hòa.

Hướng dẫn chi tiết:

Tình đồng đội được thể hiện qua việc Kiên và Hòa luôn đồng hành cùng nhau trong mọi hoàn cảnh. Khi Kiên đề nghị Hòa ngồi lại nghỉ ngơi để anh dẫn mọi người đi vì đường xa và vất vả, Hòa đã gạt bỏ ý định đó. Hòa là một cô gái có trách nhiệm, luôn đặt nhiệm vụ lên hàng đầu. Họ cùng nhau chia sẻ về quá trình tham gia chiến trường, động viên, an ủi và khích lệ nhau cố gắng. Đó là một tình đồng chí, đồng đội đẹp và thiêng liêng, mãi đi cùng năm tháng, không ngại hi sinh trong gian khổ

Câu hỏi 5: Chú ý cách tác giả quan sát, miêu tả toán lính Mỹ.

Hướng dẫn chi tiết:

- Tên Mỹ đầu tiên là một lính da đen, mặc áo giáp, đầu đội sắt bọc lưới, chân dận bốt đờ xô, tay nắm đầu sợi dây da dài bị con chó săn kéo căng ra. 

- Theo sau, cũng một tên da đen, cởi trần, băng đạn vắt kín đôi vai lực lưỡng. 

- Tên lính thứ ba tóc vàng hoe, to cao, khỏe như vâm, tiểu liên lăm lăm trong tay. 

- Chúng tiến hàng dọc, dãn cách thưa, cao lớn âm thầm, bước mau nhưng rất nhẹ chân, không để phát ra tiếng.

Câu hỏi 6: Theo dõi phản ứng và hành động của Hòa và Kiên.

Hướng dẫn chi tiết:

  Kiên xiết chặt quả lựu đạn, lòng tê dại, thấp thỏm và run rẩy trong suy nghĩ. Anh tập trung đến mức không nhận ra Hòa đã lặng lẽ trườn xa chỗ anh nấp từ lúc nào.

  Hòa cầm súng bắn vào một con chó của lính Mỹ, khiến bọn chúng nằm rạp xuống và lăn tản ra. Lúc này Kiên mới choáng hồn nhận ra phát súng đó là do Hòa bắn.

  Sau khi bắn một viên đạn vào con chó, Hòa dứt khoát bắn tiếp hai viên nữa khi nó tiến lại gần chỗ mình.

  Hòa sau đó quăng khẩu súng hết đạn về phía bọn Mỹ và xoay người chạy lao ra khỏi rừng, băng vào trong trảng, kéo chúng ra xa Kiên.

Câu hỏi 7: Chú ý tâm trạng và hành động của Kiên.

Hướng dẫn chi tiết:

- Kiên đã quét đi non nửa số Mỹ đang chất đống. 

- Kiên nín lặng, nín cả thở, náu kín mình sau lùm cây ở bìa rừng. 

- Trước cảnh tượng rùng rợn, Kiên lẳng lặng trả lại chốt cho quả u ét rồi từ từ bò lui. 

- Anh dẫn cả đoàn tiếp cận bờ sông và vượt sang ngang trót lọt.

Câu hỏi 8: Chú ý sự thay đổi của thời gian.

Hướng dẫn chi tiết:

   Kiên đã hồi tưởng kí ức trong quá khứ và những cái còn lại ở hiện tại. Trong bóng hoàng hôn, Kiên đã nhắm mắt lại dõi nhìn vào cõi xa khuất, anh cảm thấy lại cả trái lựu đạn đã rút chốt mà không dám phát nổ. Tuy nhiên, sau tưng ấy thời gian thì sự sợ hãi, đau đớn, tinh thần bạo liệt , tình cảnh quá sức chịu đựng đã không còn trỗi dậy cùng với hồi tưởng. Đến hiện tại, thì đó chỉ còn là những nỗi buồn được sống sót và nỗi buồn chiến tranh.

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Nêu các chi tiết, sự kiện trong đoạn trích cho thấy tình thế hiểm nghèo của Kiên và đồng đội. Trong tình thế đó, Kiên và Hoa đã có phản ứng như thế nào?

Hướng dẫn chi tiết:

Sau khi Kiên cùng ba chiến sĩ nhập vào nhóm có nữ giao liên là Hòa, họ đi qua vùng toàn lính Mỹ với "bom pháo tơi bời, trực thăng và thám báo hoành hành". Không có bản đồ hay địa bàn, Kiên đi theo sự chỉ dẫn của Hòa. Vì không thạo đường và sợ hãi, Hòa đã dẫn Kiên vào nhầm đường phía trước có "Hồ Cá Sấu". Kiên rất bực mình và giận dữ, thậm chí ra lệnh "xử bắn" Hòa. Hòa hoảng sợ, xin chuộc tội và hứa sẽ tìm ra đường. Mất một hồi lâu, Hòa mới tìm được lối đi và cùng Kiên quay về đón mọi người.

Trên đường về, họ gặp "bọn Mỹ", gồm "lính da đen", người "mặc áo giáp, đầu đội dắt bọc lưới, chân đi bốt đờ xô", người "cởi trần, những băng đạn vắt kín đôi vai lực lưỡng", người "to cao, khỏe như vâm, tiểu liên lăm lăm trong tay", bên cạnh còn có một con chó béc giê to cỡ con bê, mũi rất thính.

Trong tình thế đó, Kiên "lòng tê bại, thấp thỏm, run rẩy", còn Hòa "lẳng lặng trườn xa chỗ Kiên nấp" để hành động mở đường cho Kiên chạy trước đón mọi người. Hòa dùng khẩu K59 bắn phát đầu tiên vào con chó, khiến bọn lính Mỹ giật mình "nằm rạp xuống và lăn tản ra". Con chó bị "trúng đạn" nhưng càng "hung dữ như cọp", lao về phía Hòa và bị bắn thêm 2 viên đạn nữa. Sau đó, "Hòa quăng khẩu súng hết đạn về phía bọn Mỹ đang chồm dậy, và xoay người chạy lao ra khỏi rừng băng trong trảng", kéo chúng ra xa Kiên và lệch khỏi vệt đường dẫn tới khe cạn.

Câu hỏi 2: Phân tích diễn biến tâm trạng và hành động của Kiên và Hòa khi đối mặt với toán lính Mỹ. Vì sao Kiên và Hòa có những phản ứng khác nhau khi đối mặt với kẻ thù?

Hướng dẫn chi tiết:

- Trước tình thế đó, Kiên “lòng tê bại, thấp thỏm, run rẩy nghĩ”, còn Hòa thì “lẳng lặng trườn xa chỗ Kiên nấp” để ra tay hành động để mở đường cho Kiên chạy trước để đón mọi người đang đợi ở chỗ cũ. Hòa đã dùng khẩu súng K59 bắn phát đầu tiên vào con chó khiến bọn lính Mỹ giật mình “nằm rạp xuống và lăn tản ra”. Con chó bị “trúng đạn”, nó lại càng “hăng lên, hung dữ như cọp”, lao về phía Hòa và bị Hòa bắn thêm 2 viên đạn nữa. Sau đó, “Hòa quăng khẩu súng hết đạn về phái bọn Mỹ đang chồm dậy, và xoay người chạy lao ra khỏi rừng băng trong trảng”. “Hướng chạy của Hòa kéo chúng ra xa Kiên. Đồng thời cũng hút chúng lệch khỏi vệt đường có thể dẫn tới khe cạn.” Sau đó, Kiên “lẳng lặng trai lại chốt cho quả u ét rồi từ từ bò lui”,”từng đợt âm thầm trở về chỗ khe cạn”. 

- Từ hành động của Kiên và Hòa ta có thể thấy được tình đồng đội, đồng chí của họ thật đẹp. Họ đã chia nhau ra để hành động nhằm bảo vệ và mở ra cơ hội để cứ những người đồng chí, đồng đội của họ đang chờ họ ở khe cạn. Ở đây thể hiện đức hi sinh cao cả, quên mình, cái đầu nhạy bén khi trong tình huống cấp bách vì họ biết rằng chỉ khi chia nhau ra hành động, đánh lạc bọn lính Mỹ thì mới có thể thuận lợi cứu những người đồng đội của mình.

Câu hỏi 3: Nhận xét về cốt truyện và cách kể chuyện của Bảo Ninh qua đoạn trích trên.

Hướng dẫn chi tiết:

- Cốt truyện được xây dựng một cách độc đáo, đặc sắc với nhiều chi tiết và tình huống đầy kịch tính và bất ngờ. Bên cạnh đó, cốt truyện cũng làm nổi bật lên tình đồng đội thật đẹp giữa Kiên và Hòa, sự anh dũng, không màng đến khó khăn thử thách, sẵn sàng hi sinh để có thể mở ra cơ hội cho những người đội của mình được sống, cái đầu nhạy bén và phản ứng nhanh với các tình huống bất ngờ. Thông qua cốt truyện, nhân vật được hiện lên với 1 hình ảnh thật đẹp và thể hiện được sự đoàn kết, đồng hành cùng nhau để vượt qua những khó khăn, thử thách nơi chiến trường tàn khốc.  

- Văn bản được tác giả sử dụng ngôi kể thứ 3 với điểm nhìn duy nhất của Kiên. Toàn bộ tác phẩm không phải lời kể chuyện thông thường, mà là lời độc thoại của nhân vật do người kể chuyện mượn để làm điểm tựa, lời của nhân vật Kiên. Vì thế đọc tiểu thuyết như là đọc lời bộc bạch, trữ tình, tâm sự của một tâm hồn.

Câu hỏi 4: Trong đoạn trích, em có ấn tượng với chi tiết nào nhất? Vì sao?

Hướng dẫn chi tiết:

Em ấn tượng nhất với cảnh Hòa lẳng lặng trườn xa chỗ Kiên nắp, thực hiện hành động bắn đạn vào con chó béc giê của bọn Mỹ, nhằm làm mất phương hướng cho đối phương và mở đường cho Kiên cơ hội về cứu mọi người đang đợi ở khe can. Thông qua hành động can đảm và quyết đoán của Hòa, em cảm nhận được sự mạnh mẽ, gan dạ, và sẵn lòng hy sinh bản thân để bảo vệ đồng đội. Đồng thời, Hòa còn thể hiện sự thông minh, nhạy bén và trách nhiệm trong công việc của mình

Câu hỏi 5: Tại sao kỉ niệm về Hòa là “kỉ niệm bi thảm, thương tâm và hiểm nghèo nhất” trong kí ức chiến tranh của Kiên?

Hướng dẫn chi tiết:

- Sau khi ra tay hành động, đánh lạc hướng bọn Mỹ để mở đường cho Kiên thì sau đó dường như Kiên không thấy ai nhắc về Hòa nữa. Dường như trong tiềm thức của Kiên, Hòa đã hi sinh trong khi làm nhiệm vụ.

- Đối với Kiên, anh được sống, được chiến đấu và trưởng thành lên bên những người đồng chí đồng đội một phần là nhờ có Hòa. Hòa đã dũng cảm, chiến đấu đầy gan dạ mặc cho tiếng súng, bom đạn và bọn lính Mỹ bao vây xung quanh.

- Trong kí ức của Kiên, hình ảnh chiến trường nơi Hòa và anh chiến đấu để cứu sống những người đồng đội là một chiến trường tàn khốc, là khoảng cách mong manh giữa sự sống và cái chết, thậm chí là đối diện với cả sự hi sinh và ngã xuống bất cứ lúc nào, và hi sinh trong sự lạnh lẽo ở giữa núi rừng bạt ngàn, không có những người thân, người đồng đội của mình bên cạnh.

- Chính vì thế mà mỗi lần nhớ về kỉ niệm về Hòa khi ấy thì đối với Kiên đó luôn là một kỉ niệm bi thảm, thương tâm và hiểm nghèo.

Câu hỏi 6: Suy nghĩ, cảm nhận của Kiên về chiến tranh và sự hi sinh của đồng đội như thế nào? Em ấn tượng với cảm nghĩ nào nhất? Vì sao?

Hướng dẫn chi tiết:

- Đối với Kiên, “chiến tranh với bộ mặt gớm guốc của nó, với những móng vuốt của nó, với những sự thật trần trụi bất nhân nhất của nó sẽ chỉ đơn thuần có nghĩa là một thời buổi và một quãng đời mà bất kì ai đã trải qua đều mãi mãi bị ám ảnh” và “nếu không nhờ được sự che chở đùm bọc, được cưu mang và được cứu rỗi trong tình đồng đội bác thì thì ắt rằng đã chết từ lâu”

- Cảm nghĩ trên của Kiên cũng là điều mà em ấn tượng nhất trong văn bản vì thông qua đó em thấy được Kiên là 1 chàng trai được hưởng nhiều may mắn hơn khi thời bình, bởi vì trong chiến tranh Kiên đã được sống, chiến đấu  trưởng thành lên bên những người đồng chí thật tốt.

   Tuy nhiên, cái giá của sự may mắn ấy là anh đã lần lượt mất hết những  người bạn, người anh em, người đồng đội chí thiết nhất của mình. Và như vậy, đối với Kiên, sống gắn liền với trách nghiệm nói thay lời trăn trối của những người đã chết trong chiến tranh, những đồng  đội thân yêu và ruột thịt, vô số và vô danh, những liệt sĩ của lòng nhân, đã làm sáng danh đất nước này và đã làm nên vẻ đẹp tinh thần cho cuộc kháng chiến, để làm cho tiếng nói chung của một thời đại đau thương nhưng huy hoàng, những ngày bất hạnh nhưng chan chứa tình người  không bị chìm vào quên lãng. 

Câu hỏi 7: Nhan đề Ánh sáng cứu rỗi có liên quan như thế nào đến chủ đề của đoạn trích? Nếu được đặt lại, em sẽ chọn nhan đề gì?

Hướng dẫn chi tiết:

- Theo em thì ánh sáng vốn là biểu hiện của sự may mắn và là con đường được soi sáng để chúng ta có thể tìm ra hướng đi cho mình trong khó khăn. Ở trong đoạn trích này, sự may mắn đó được thể hiện qua nhân vật Kiên – một trong số những người còn sống sót trong cuộc chiến đầy khắc nghiệt và được sống dưới thời bình. Xuyên suốt văn bản ta thấy được niềm khao khát được sống trong mỗi người lính, trong họ đều ẩn chứa ánh sáng của niềm tin và niềm hi vọng rằng tất cả sẽ vượt qua được cuộc chiến khốc liệt này để có thể đoàn tụ cùng nhau.

- Nếu được đặt lại nhan đề, em sẽ đặt thành “Tình đồng chí” vì đọc văn bản em thấy được sự đùm bọc, đoàn kết, anh dũng, gan dạ và sẵn sàng hi sinh để bảo vệ nhau giữa những người lính phải đối diện với bom đạn và sự bao vây khắp nơi của kẻ thù.