Giáo án Lịch sử 8 kết nối Bài 18: Phong trào chống Pháp trong những năm 1885 – 1896

Con đường, trường học, di tích lịch sử gắn liền với Phan Đình Phùng

Con đường, trường học, di tích lịch sử gắn liền với Hoàng Hoa Thám

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Phong trào Cần Vương bùng nổ

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV tổ chức cho HS làm việc ở nhà, sưu tầm tư liệu từ sách, báo, internet, tìm hiểu về nhân vật Hàm Nghi, Tôn Thất Thuyết, thiết kế thẻ nhân vật theo gợi ý (Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 1).

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác Hình 18.2, 18.3, mục Em có biết, thông tin mục 1a SGK tr.82 và trả lời câu hỏi: Hãy cho biết nguyên nhân bùng nổ của phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX.

- GV cung cấp thêm thông tin, hình ảnh về vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết, video (Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 1).

- GV đọc cho HS một đoạn trong Dụ Cần vương do Tôn Thất Thuyết thay mặt vua soạn thảo: “Trẫm đức mỏng, gặp phải biến cố này, không thể hết sức chống giữ, để Kinh thành bị hãm, Từ cung phải lên xe lánh nạn, tội ở mình trẫm cả, hổ thẹn vô cùng. Nhưng mối luân thường quan hệ, trăm quan khanh sĩ không kể lớn nhỏ, chắc không nỡ xa bỏ trẫm, người trí giúp mưu, người dũng giúp sức, người giàu xuất của để giúp quân nhu, cùng nhau đoàn kết, chẳng ngại gian hiểm, làm cách gì mà có thể cứu nguy đỡ ngã, gỡ chỗ khó, giúp khi bí, thảy đều hết lòng hết sức...”.

- GV hướng dẫn HS giải thích:

+ Khái niệm “Cần vương”: hết lòng giúp vua cứu nước.

+ Bản chất của phong trào: là phong trào đấu tranh chống ngoại xâm của nhân dân dưới ngọn cờ của một vị vua yêu nước.

→ Tinh thần cơ bản của Dụ Cần vương thể hiện việc cố gắng gắn quyền lợi của triều đình với quyền lợi của dân tộc. Do đó, đã thúc đẩy, cổ vũ nhân dân tham gia kháng chiến trong những năm tiếp theo.

Toàn văn Chiếu Cần Vương

Đền thờ vua Hàm Nghi và các tướng sĩ Cần Vương

 ở Tân Sở (Quảng Trị)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nguyên nhân bùng nổ của phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

1. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương

a. Phong trào Cần Vương bùng nổ

Nguyên nhân bùng nổ

- Sau Hiệp ước Pa-tơ-nốt, hực dân Pháp cơ bản hoàn thành quá trình xâm lược nước ta.

- Một bộ phận quan lại trong Triều đình Huế, đứng đầu là Tôn Thất Thuyết với sự ủng hộ của nhân dân vẫn nêu cao ý chí chống Pháp, giành lại độc lập dân tộc.

- Ngày 5/7/1885: cuộc phản công quân Pháp ở kinh thành Huế của phải chủ chiến bất thành.

→ Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi rời khỏi kinh thành ra Tân Sở (Quảng Trị).

→ Lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi, Tôn Thất Thuyết ban bố Dụ Cần vương.

Ý nghĩa:

 Kêu gọi các văn thân, sĩ phu và nhân dân cả nước giúp vua cứu nước.

THÔNG TIN VỀ NHÂN VẬT HÀM NGHI VÀ TÔN THẤT THUYẾT

1. Hàm Nghi (1872 – 1943)

- Thực dân Pháp đưa vua Hàm Nghi sang An-giê-ri. Từ đó, nhà vua sống cuộc đời lưu đày biệt xứ, nhưng ngóng trông về quê hương đất nước, vẫn giữ vững khí tiết của một nhà vua yêu nước chống Pháp. Ông mất năm 1943 tại An -giê-ri.

Quân Pháp xông vào bắt giữ vua Hàm Nghi

2. Tôn Thất Thuyết (1835 - 1913)

- Về sau, Triều đình nhà Thanh thoả thuận với thực dân Pháp đã đày ông đi Thiểu Châu, nhưng nhân dân và sĩ phu yêu nước Trung Quốc vẫn yêu mến, giúp đỡ ông. Ông mất vào năm 1913.

- Toàn bộ gia đình của Tôn Thất Thuyết cũng tham gia kháng chiến và nhiều người đã hi sinh vì nước, được sử sách và nhân dân ca ngợi là “Ba đời vì nước, Toàn gia ái quốc”.

https://www.youtube.com/watch?v=vWNb449X-js

Nhiệm vụ 2: Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, quan sát lược đồ Hình 18.4 SGK tr.83 và trả lời câu hỏi: Nêu nhận xét của em về phong trào Cần vương chống Pháp cuối thế kỉ XIX.

Hình 18.4. Lược đồ một số địa điểm diễn ra các cuộc

khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, khai thác Hình 18.4 – 18.6, thông tin mục 1b SGK tr.83, 84, hoàn thành Phiếu học tập số 1: Giới thiệu một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

- GV cung cấp thêm cho HS thông tin về tiểu sử, hoạt động  của Nguyễn Thiệt Thuật, Phan Đình Phùng, Phạm Bành, Đinh Công Tráng (Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2).

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS thảo luận cặp đôi và cho biết: Theo em, nguyên nhân dẫn đến sự thất bại của phong trào Cần Vương là gì?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, video, thông tin trong mục, hoàn thành Phiếu học tập số 1 và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 HS lên bảng chỉ trên lược đồ, kể tên những địa điểm diễn ra các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần Vương và nêu nhận xét:

+ Phát triển rộng khắp, bao gồm hàng loạt các cuộc khởi nghĩa lớn nhỏ.

+ Địa bàn mở rộng trên phạm vi cả nước. Đặc biệt ở Bắc Kì và Trung Kì.

- GV mời đại diện 3 HS lần lượt giới thiệu về một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần Vương theo Phiếu học tập số 1.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng:

Nguyên nhân dẫn đến sự thất bại của phong trào Cần Vương:

+ Về khách quan: kẻ thù là thực dân Pháp còn mạnh, đủ sức để đàn áp những cuộc khởi nghĩa nhỏ lẻ, thiếu tính thống nhất.

+ Về chủ quan:

·        Thiếu một đường lối lãnh đạo đúng đắn (diễn ra dưới ngọn cờ phong kiến – ngọn cờ Cần vương đã trở nên lạc hậu, không còn đáp ứng được yêu cầu, đòi hỏi của lịch sử trong bối cảnh mới).

·        Thiếu một giai cấp lãnh đạo tiên tiến, nên giữa các cuộc khởi nghĩa chưa có sự phối hợp chặt chẽ với nhau, thiếu tính thống nhất trong toàn quốc.

→ Phản ánh sự bất cập của ngọn cờ phong kiến trong phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận và mở rộng kiến thức: Phong trào Cần vương có vị trí hết sức to lớn trong sự nghiệp đấu tranh chống đế quốc, vì nền độc lập, tự do của nhân dân ta, để lại nhiều tấm gương và bài học kinh nghiệm quý báu.

https://www.youtube.com/watch?v=HNGZuSKWd34

- GV chuyển sang nội dung mới. 

b. Một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu

Kết quả Phiếu học tập số 1 đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2.

THÔNG TIN, HÌNH ẢNH VỀ TIỂU SỬ, HOẠT ĐỘNG

CỦA MỘT SỐ NHÀ LÃNH ĐẠO KHỞI NGHĨA

1. Nguyễn Thiện Thuật (1844 – 1926):

     Quê ở làng Xuân Dục, huyện Đường Hào (nay là làng Xuân Đào, xã Xuân Dục, thị xã Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên), là con cả của một gia đình nhà nho nghèo, thuộc dòng họ hậu duệ của Nguyễn Trãi. Cha ông là tú tài Nguyễn Tuy làm nghề dạy học, các em trai ông là Nguyễn Thiện Dương và Nguyễn Thiện Kế sau này đều tham gia khởi nghĩa Bãi Sậy.

     Cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy lan rộng ra khắp tỉnh Hưng Yên và các tỉnh Thái Bình, Hải Dương, liên kết được với một số lãnh tụ Cần Vương khác như Tạ Hiện ở Thái Bình, Nam Định,... tạo thành cả một phong trào sâu rộng ở các tỉnh đồng bằng Bắc bộ, suốt những năm (1885-1889).

https://www.youtube.com/watch?v=UC6rRCCFn8Q

2. Phan Đình Phùng (1847 – 1895):

     Quê ở làng Đông Thái, xã Yên Đồng, tổng Việt Yên, huyện La Sơn, phủ Đức Thọ, tỉnh Nghệ An (nay là xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ), tỉnh Hà Tĩnh, trong một gia đình Nho học.Trong thế kỷ XIX, ông là sĩ phu Nho giáo nổi bật nhất tham gia vào các chiến dịch quân sự chống Pháp. Trong thế kỷ XX, sau khi đã qua đời, Phan Đình Phùng vẫn được những người theo chủ nghĩa dân tộc tôn vinh như một vị anh hùng dân tộc. Phan Đình Phùng nổi tiếng với những ý chí và nguyên tắc sắt đá của bản thân – không chịu đầu hàng ngay cả khi quân Pháp quật mồ mả tổ tiên, bắt giữ và dọa giết gia đình.

     Phan Đình Phùng hưởng ứng Chiếu Cần Vương, được Hàm Nghi phong làm Tán lý Quân vụ, lãnh đạo các nghĩa quân. Ông tập hợp sự ủng hộ từ các làng quê, lập đại bản doanh trên núi Vũ Quang, một nơi có thể nhìn ra pháo đài ven biển của Pháp. Tổ chức của ông cũng trở thành hình mẫu cho các nghĩa quân sau này. Ông chia nghĩa quân thành 15 thứ, mỗi thứ có từ 100 đến 500 quân. Nghĩa quân của ông được giữ kỷ luật và mặc quân phục như quân đội chính quy.

https://www.youtube.com/watch?v=rmlUCB5imp4

3. Phạm Bành (1827 – 1867)

cùng với Hoàng Bật Đạt, Đinh Công Tráng và một số tướng lĩnh khác xây dựng căn cứ Ba Đình nhằm bảo vệ cửa ngõ miền Trung Việt Nam và làm bàn đạp đánh địch ở đồng bằng. Mặc dù tuổi già sức yếu (lúc này ông đã 60 tuổi) nhưng Phạm Bành luôn có mặt ở trận địa, nơi nguy hiểm nhất để động viên và khích lệ các nghĩa binh chiến đấu.

4. Đinh Công Tráng (1842 – 1887)

Nghĩa quân tỏa đi các nơi, kiểm soát các tuyến giao thông quan trọng trong vùng, tổ chức phục kích các đoàn xe vận tải của đối phương đi lại trên con đường Bắc - Nam.

https://www.youtube.com/watch?v=waP7DvjD1Wc

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1