Giáo án và PPT Khoa học máy tính 11 kết nối Bài 3: Phần mềm nguồn mở và phần mềm chạy trên Internet

BÀI 3: PHẦN MỀM NGUỒN MỞ VÀ PHẦN MỀM CHẠY TRÊN INTERNET

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV dẫn dắt, giới thiệu cho HS:

+ Với ngôn ngữ lập trình bậc cao, chương trình được viết dưới dạng văn bản gần với ngôn ngữ tự nhiên. Văn bản này gọi là mã nguồn. Để máy tính có thể chạy được trực tiếp, chương trình được dịch thành dãy lệnh máy gọi là mã máy. Mã máy rất khó đọc hiểu nên việc dịch sang mã máy còn giúp bảo vệ chống đánh cắp ý tưởng hay sửa đổi phần mềm. Phần mềm chuyển giao dưới dạng mã máy thường được gọi là phần mềm nguồn đóng.

+ Vào những năm 1970, trong số trường đại học ở Mỹ đã xuất hiện việc chia sẻ mã nguồn để cùng phát triển phần mềm, dẫn tới sự ra đừi của phần mền nguồn mở - một xu hướng có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của công nghệ phần mềm sau này.

GV đặt câu hỏi cho HS: Theo em, lợi ích đối với cộng đồng trong việc chia sẻ mã nguồn là gì?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Phần mềm nguồn mở

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh trao đổi:

• Nêu những lợi ích của người dùng theo từng cách thức chuyển giao.

• Phần mềm nguồn mở đang mang lại điều gì cho người dùng?

a) Phân loại phần mềm theo cách chuyển giao sử dụng

• Các loại phần mềm tương ứng với ba cách thức chuyển giao trong Hoạt động 1 được gọi là gì?

b) Giấy phép đối với phần mềm nguồn mở

• Hoạt động 2: Xác định điểm mâu thuẫn.

• Giấy phép không chỉ đề cập đến quyền sử dụng mà còn liên quan đến nhiều vấn đề khác. Lấy ví dụ.

Sản phẩm dự kiến:

Lợi ích của người dùng theo từng cách thức chuyển giao là:

1. Người dùng phải mua để được sử dụng và khó có thể tự sửa chữa được.

2. Người dùng được tự do sử dụng mà không phải xin phép.

3. Người dùng không phải trả tiền, không phải xin phép và còn được tự sửa đổi, cải tiến.

→ Phần mềm nguồn mở đang mang lại một cơ hội lớn cho người dùng.

a) Phân loại phần mềm theo cách chuyển giao sử dụng

- Các loại phần mềm tương ứng với ba cách thức chuyển giao trong Hoạt động 1 được gọi lần lượt là:

+ Phần mềm thương mại: 

Là phần mềm để bán. 

Hầu hết các phần mềm thương mại là loại nguồn đóng để bảo vệ ý tưởng và chống sửa đổi.

VD: Microsoft Word, Adobe Photoshop,...

+ Phần mềm tự do:

Là phần mềm không chỉ miễn phí mà còn được tự do sử dụng mà không phải xin phép.

Phần mềm tự do có thể ở dạng mã máy hoặc mã nguồn.

VD: phần mềm Acrobat Reader, Red Hat Linux...

+ Phần mềm nguồn mở: 

Là phần mềm được cung cấp cả mã nguồn để người dùng có thể tự sửa đổi, cải tiến, phát triển, phân phối lại theo một quy định gọi là giấy phép.

VD: phần mềm Inkscape, GIMP, IDLE (Python)...

b) Giấy phép đối với phần mềm nguồn mở

- Hoạt động 2: Điểm mâu thuẫn là:

+ Theo quy định về bản quyền, các tác giả của phần mềm có quyền bảo vệ chống phần mềm bị sửa đổi gây phương hại đến uy tín và danh dự của tác giả, Nếu là người đầu tư, các tác giả còn giữ cả quyền tạo bản sao, sửa đổi, nâng cấp phần mềm, quyền chuyển giao sử dụng....

+ Trong khi đó, phần mềm nguồn mở được cung cấp cả mã nguồn để người dùng có thể tự sửa đổi, cải tiến, phát triển,...

- Giấy phép không chỉ đề cập đến quyền sử dụng mà còn liên quan đến nhiều vấn đề khác, ví dụ:

+ Các tác giả có được miễn trừ bảo hành hay không, có bị kiện vì những sai sót của phần mềm hay không.

+ Người sửa đổi phần mềm có bắt buộc phải công bố rõ các tác giả trước đó hay không, bản sửa đổi có phải công khai dưới dạng nguồn mở hay không.

+ Được sao chép và phân phối phần mềm, có quyền yêu cầu trả phí cho việc chuyển giao đó nhưng phải thông báo rõ ràng về bản quyền gốc và thông báo miễn trừ trách nhiệm bảo hành.

+ Được sửa đổi và phân phối bản sửa đổi với điều kiện phải công bố mã nguồn phần sửa đổi, nêu rõ đó là bản được thay đổi, chỉ rõ các thành phần thay đổi, phải áp dụng giấy phép GNU GPL do chính phần thay đổi đó.

2. Vai trò của phần mềm thương mại và phần mềm nguồn mở

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh trả lời:

• Phần mềm nguồn mở có thể thay thế hoàn toàn phần mềm thương mại không? Vì sao? 

• Phần mềm thương mại thường có mấy loại? Đó là những loại nào?

• Lập bảng so sánh phần mềm thương mại và phần mềm nguồn mở.

Sản phẩm dự kiến:

Phần mềm nguồn mở không thể thay thế hoàn toàn phần mềm thương mại. Vì nếu vậy, các tổ chức làm phần mềm sẽ không còn và khó thể có giải pháp phần mềm cho những yêu cầu có đặc thù riêng. Chính các phần mềm thương mại mới đem lại nguồn tài chính chủ yếu để duy trì các tổ chức làm phần mềm.

- Phần mềm thương mại thường có hai loại:

+ Phần mềm "đặt hàng": đáp ứng tốt những nhu cầu nghiệp vụ có tính riêng biệt và bảo hành.

+ Phần mềm "đóng gói": giúp cung cấp những phần mềm có chất lượng, dễ dàng cài đặt để phục vụ các nhu cầu của rất nhiều người.

- Bảng so sánh phần mềm thương mại và phần mềm nguồn mở:

3. Phần mềm chạy trên Internet

GV yêu cầu học sinh thảo luận trả lời:

• Phần mềm chạy trên Internet được hiểu là phần mềm như thế nào? Lấy ví dụ về loại phần mềm này. 

• Chỉ ra những ưu điểm của phần mềm chạy trên Internet.

Sản phẩm dự kiến:

- Phần mềm chạy trên Internet được hiểu là phần mềm cho phép sử dụng qua Internet mà không cần phải cài đặt vào máy.

- VD: Google cung cấp nhiều phần mềm trực tuyến như Google Docs (soạn thảo văn bản), Google Sheets (tạo lập các bảng tính), Google Slide (trình chiếu trực tuyến)...

- Ưu điểm: Có thể sử dụng ở bất cứ đâu, bất cứ khi nào, bất cứ máy tính nào miễn là có kết nối Internet; chi phí rẻ hoặc không mất phí.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Giấy phép BSD - Berkeley System Distribution Licenses được sử dụng lần đầu tiên cho phân mềm nào?

A. Free BSD

B. BSD Unix

C. Net BSD

D. Unix

Câu 2: Tổ chức OSI - Open Source Initiative là một tổ chức như thế nào ?

A. Là một tổ chức phần mềm nguồn mở, trực tiếp phát triển các dự án phần mềm nguồn mở

B. Là một tổ chức phi lợi nhuận mà mục đích của nó là thúc đẩy sự phát triển phần mềm nguồn mở.

C. Hoạt động quan trọng nhất của tổ chức này là xem xét phê duyệt giấy phép mã nguồn mở

D. Câu b và c

Câu 3: Phát biểu nào sau đây không phải là phát biểu đúng

A. Phần mềm mã nguồn mở là phần mềm tự do

B. Phần mềm mã nguồn mở cho phép người dùng được sửa mã nguồn

C. Phần mềm mã nguồn mở là phần mềm miễn phí

D. Phần mềm mã nguồn mở cho phép người dùng được tự do chia sẻ cho người khác

Câu 4: Điều nào sau đây không đúng với các giấy phép mã nguồn mở

A. Các loại giấy phép đều có cơ chế bảo vệ quyền của tác giả ban đầu

B. Các loại giấy phép đều yêu cầu không được thay đổi nội dung giấy phép

C. Có giấy phép yêu cầu phải sử dụng cùng loại giấy phép với sản phẩm phái sinh

D. Không giấy phép nào cấm người dùng sửa đổi chương trình

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: D

Câu 3: A

Câu 4: C

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Em hãy tìm hiểu trên Internet và cho biết tên một số phần mềm đồ họa nguồn mở và một số phần mềm đồ họa thương mại.

Câu 2: Các môi trường lập trình trên ngôn ngữ Python đều không có chức năng biên dịch để chuyển mã nguồn thành mã máy. Các chương trình Python đều ở dạng mã nguồn. Liệu có thể coi mọi phần mềm viết bằng Python đều là phần mềm nguồn mở hay không?