BÀI 3: SỰ HÌNH THÀNH LIÊN BANG

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA XÔ VIẾT  

 (17 câu)

1. NHẬN BIẾT (6 câu)

Câu 1: Trình bày quá trình hình thành Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết.

Trả lời:

Quá trình hình thành Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết:

- Tầm quan trọng và sự cấp thiết của việc thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết:

+ Đêm 25/10/1917, Lê-nin tuyên bố khai mạc Đại hội Xô viết toàn Nga lần thứ hai tại Điện Xmo-nưi.

+ Các nước Cộng hòa đoàn kết, đấu tranh chống thù trong, giặc ngoài, giữ vững chính quyền Xô viết.

+ Công cuộc xây dựng đất nước đòi hỏi các dân tộc ở Nga phải liên minh chặt chẽ với nhau nhằm tăng cường sức mạnh về mọi mặt.

- Tư tưởng chỉ đạo của Lê-nin trong việc thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết:

+ Bình đẳng về mọi mặt, quyền dân tộc tự quyết.

+ Xây dựng một cộng đồng anh em giữa các dân tộc.

- Sự kiện thành lập Nhà nước Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết:

+ Ngày 30/12/1922: Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô việt (gọi tắt là Liên Xô) chính thức thành lập, gồm 4 nước đầu tiên.

+ Từ 1956 – 1991: Liên Xô bao gồm 15 nước Cộng hoà.

- Tháng 1/1924: bản Hiến pháp đầu tiên của Liên Xô được thông qua.

à Hoàn tất quá trình thành lập Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết.

Câu 2: Phân tích ý nghĩa việc thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết.

Trả lời:

Ý nghĩa việc thành lập Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết.

- Ý nghĩa trong nước:

+ Phù hợp với lợi ích chung của các dân tộc trên đất nước Xô viết.

+ Giải quyết đúng đắn, triệt để vấn đề dân tộc trong một nhà nước Liên bang nhiều dân tộc.

+ Từng bước trở thành một nước công nghiệp hàng đâu thế giới, tăng cường vị thế của Liên Xô trên trường quốc tế, đảm bảo lợi ích cho nhân dân lao động..

- Ý nghĩa quốc tế:

+ Trở thành biểu tượng và chỗ dựa tinh thần, vật chất cho phong trào cách mạng thế giới.

+ Cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng thế giới, đặc biệt là phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc ở châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ La-tinh.

à Sự ra đời của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết có ý nghĩ vô cùng quan trọng.

Câu 3: Khi mới thành lập, Liên xô gồm các nước nào?

Trả lời:

Khi mới thành lập, Liên xô gồm 4 nước Cộng hòa Xô viết là Nga, U-crai-na, bê-lô-rút-xi-a và Ngoại Cáp-ca-dơ. Đến năm 1940, Liên xô gồm 15 nước Cộng hòa.

Câu 4: Trình bày một số hiểu biết của em về bản Hiếp pháp đầu tiên của Liên xô.

Trả lời:

Tháng 1 - 1924, bản Hiến pháp đầu tiên của Liên Xô được thông qua, hoàn thành quá trình thành lập Nhà nước Liên bang Cộng hoà xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.

Hiến pháp Liên Xô năm 1924 ghi nhận việc hợp tác trên cơ sở tự nguyện của các nước Cộng hoà Xô viết thành một nhà nước Liên bang, phân định các quyền của Liên bang và của các nước Cộng hoà, quy định cơ cấu tổ chức cơ quan Nhà nước tối cao Liên bang và các nước Cộng hoà. Hiến pháp phản ánh con đường giải quyết vấn để dân tộc trong một quốc gia nhiều dân tộc, trên cơ sở nguyên tắc bình đẳng và tình hữu nghị giữa các dân tộc.

Câu 5: Em hãy cho biết vai trò của Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ II.

Trả lời:

Vai trò của Liên Xô trong Chiến tranh thế giới thứ II:

• Là quốc gia góp phần quan trọng và quyết định trong việc cứu nhân loại thoát khỏi thảm họa do phát-xít (do các nước Đức, Ý, Nhật gây ra).
• Năm 1941, Liên Xô đã tham gia vào khối liên minh chống phát-xít, người dân Liên Xô đã lao động tự giác, quên mình với nỗ lực phi thường để phục vụ cho chiến tranh.
• Năm 1942 – 1943, với sự giúp đỡ của Đồng Minh, Liên Xô đã tạo ra được bước ngoặt cơ bản của chiến tranh.
• Tháng 4 – 1945, quân đội Xô Viết công phá Berlin, Đức Quốc xã sụp đổ v đầu hàng quân đội Liên Xô vô điều kiện.
• Tháng 8 – 1945, tham gia vào đánh đạo quân Quan Đông của Nhật Bản tại Mãn Châu.
• Ngày 15 – 8 – 1945, Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng Minh, Chiến tranh thế giới thứ II chấm dứt.

Câu 6: Trình bày những nét chính về sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX.

Trả lời:

Những nét chính về sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX:

- Thắng lợi của Hồng quân Liên Xô trong việc tiêu diệt chủ nghĩa phát xít ở châu Âu đã tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân các nước Đông Âu nổi dậy giành chính quyền, thành lập nhà nước dân chủ nhân dân.

- Những thành tựu của Liên Xô sau Chiến tranh thế giới thứ hai là nguồn cổ vũ mạnh mẽ cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội Đông Âu. Quá trình phát triển của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu từ năm 1945 đến giữa những năm 70 của thế kỉ XX trải qua hai giai đoạn chính:

+ Từ năm 1945 đến năm 1949: thực hiện những nhiệm vụ của cách mạng dân chủ nhân dân: tiến hành cải cách ruộng đất, quốc hữu hoá các nhà máy, xí nghiệp của tư bản, thực hiện các quyền tự do, dân chủ,…

+ Từ năm 1949 đến giữa những năm 70:

• Là giai đoạn phát triển của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu.
• Thực hiện công nghiệp hoá, điện khí hoá toàn quốc, phát triển nông nghiệp,...Đông Âu trở thành những quốc gia có nền công nghiệp, nông nghiệp phát triển.

2. THÔNG HIỂU (3 câu)

Câu 1: Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết ra đời có phải là một tất yếu của lịch sử không? Vì sao?

Trả lời:

Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết ra đời là một tất yếu của lịch sử:

- Phù hợp với lợi ích chung của các dân tộc trên đất nước Xô viết.

- Giải quyết đúng đắn, triệt để vấn đề dân tộc trong một nhà nước Liên bang nhiều dân tộc.

Câu 2: Đọc 2 đoạn tư liệu dưới đây, em hãy cho biết việc thành lập nhà nước xã hội chủ nghĩa có vai trò như thế nào?

Tư liệu 1. Tại Đại hội Xô viết toàn Nga lần thứ hai, V. I. Lê-nin nhắn mạnh: “Và giờ đây, ở nước Nga, chúng ta cần phải đặt hết tâm trí vào việc xây dựng một nhà nước vô sản xã hội chủ nghĩa”.

(V. I. Lê-nin, Toàn tập, Tập 35, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 3)

Tư liệu 2. Từ thực tiễn cách mạng, V. I. Lê-nin khẳng định: “giành chính quyền đã khó, giữ chính quyền càng khó khăn phức tạp hơn nhiều....”.

(V. I. Lê-nin, Toàn tập, Tập 37, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr. 145)

Trả lời:

Vai trò của việc thành lập nhà nước xã hội chủ nghĩa:

- Giải quyết đúng đắn, triệt để vấn đề dân tộc trong một nhà nước Liên bang nhiều dân tộc.

- Là biểu tượng và chỗ dựa tinh thần, vật chất cho phong trào cách mạng thế giới.

- Cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng thế giới, đặc biệt là phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc ở châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ La-tinh.

Câu 3: Hãy nêu sự phát triển của chủ nghĩa xã hội sau Chiến tranh thế giới thứ II.

Trả lời:

* Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu:

- 1945 – 1949: tiến hành cải cách ruộng đất, xóa bỏ chế độ chiếm hữu ruộng đất của địa chủ, ban hành các quyền tự do dân chủ.

- Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội đạt được nhiều tiến bộ: công nghiệp hóa, điện khí hóa, phát triển nông nghiệp,…

- Nửa sau thập niên 1970 – 1980, Đông Âu rơi vào suy thoái, khủng hoảng kinh tế trầm trọng.

* Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội ở châu Á và khu vực Mĩ La - tinh

- Ở châu Á:

+ Khi hoàn thành thắng lợi cuộc cách mạng dân tộc, Trung Quốc tuyên bố thành lập Nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa vào 1 – 10 – 1949.

+ Năm 1924, Cộng hòa Nhân dân Mông Cổ đã thành lập, còn gặp phải nhiều khó khăn vào thời kì mới thành lập nhưng vẫn cố gắng đi theo con đường xã hội chủ nghĩa, thực hiện các cải cách, phát triển kinh tế - văn hóa.

+ 9 – 9 – 1948, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên được thành lập ở phía Bắc bán đảo Triều Tiên.

+ Tháng 10 – 1945, Lào tuyên bố độc lập; sau những năm 1975, Lào chuyển sang thời kì phát triển kinh tế xã hội, xây dựng đất nước hòa bình, độc lập, thống nhất chủ nghĩa xã hội.

+ Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Việt Nam từng bước đi lên chủ nghĩa xã hội sau thành công của cách mạng năm 1975.

* Sự phát triển của chủ nghĩa xã hội của khu vực Mỹ La – tinh:

+ Ngày 1 – 1 – 1959, chế độ độc tài Ba – ti – xta sụp đổ, nước Cộng hòa Cu-ba ra đời.

3. VẬN DỤNG (4 câu)

Câu 1: Vì sao nói “Liên xô là chỗ dựa tinh thần, vật chất cho phong trào cách mạng thế giới”?

Trả lời:

“Liên xô là chỗ dựa tinh thần, vật chất cho phong trào cách mạng thế giới” vì:

- Sự kiện này đánh dấu sự xuất hiện của Nhà nước Liên bang cộng hoà xã hội chủ nghĩa đầu tiên thế giới. Đây là Nhà nước do nhân dân làm chủ, trong đó giai cấp vô sản, chủ nhân của đất nước.

- Mở ra con đường giải quyết đúng đắn vấn đề dân tộc trên đất nước Xô viết, đảm bảo sự bình đẳng về mọi mặt và quyền tự quyết của các dân tộc, sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau cùng phát triền vì mục tiêu chung là xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Liên Xô trở thành biểu tượng, chỗ dựa vật chất, tinh thần cho phong trào các mạng thế giới.

Câu 2: Khai thác các tư liệu dưới đây, em hãy:

1. Chỉ ra những cụm từ thể hiện ý nghĩa của việc thành lập nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.
2. Hãy phân tích ý nghĩa của việc xuất hiện Nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới.

Tư liệu 1. Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá: “Chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản từ chế chỉ là một ước mơ cao đẹp của loài người, sau Cách mạng tháng Mười vĩ đại đã trở thành một hiện thực trong xã hội, có sức mạnh vô cùng to lớn, lôi cuốn hàng nghìn triệu người vào hành động cách mạng, vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiền bộ xã hội”.

(Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 15,

NXB Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 390).

Tư liệu 2. Lê-nin khẳng định: “Chúng ta có quyền tự hào và quả thật chúng ta tự hào là đã có cái hân hạnh được bắt đầu việc xây dựng Nhà nước Xô-viết và do đó mở đầu một thời đại mới trong lịch sử thế giới...”.

(V. I. Lê-nin, Toản tập, Tập 44, NXB Tiền bộ, Mát-xcơ-va, 1977, tr. 184)

Tư liệu 3. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Giống như mặt trời chói lọi, Cách mạng tháng Mười chiếu sáng khắp năm châu, thức tỉnh hàng triệu, hàng triệu người bị áp bức

bóc lột trên trái đất đứng lên tự giải phóng... Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa như thế”.

(Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 12,

NXB Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 1980, tr. 461)

Trả lời:

1. Những cụm từ thể hiện ý nghĩa của việc thành lập nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới: ước mơ cao đẹp của loài người, hiện thực trong xã hội, có sức mạnh vô cùng to lớn, lôi cuốn hàng nghìn triệu người vào hành động cách mạng, vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiền bộ xã hội, mở đầu một thời đại mới trong lịch sử thế giới, thức tỉnh hàng triệu, hàng triệu người bị áp bức bóc lột trên trái đất đứng lên tự giải phóng
2. Ý nghĩa của việc xuất hiện Nhà nước xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới:

- Phù hợp với lợi ích chung của các dân tộc trên đất nước Xô viết.

- Giải quyết đúng đắn, triệt để vấn đề dân tộc trong một nhà nước Liên bang nhiều dân tộc.

- Từng bước trở thành một nước công nghiệp hàng đâu thế giới, tăng cường vị thế của Liên Xô trên trường quốc tế, đảm bảo lợi ích cho nhân dân lao động..

- Trở thành biểu tượng và chỗ dựa tinh thần, vật chất cho phong trào cách mạng thế giới.

- Cổ vũ mạnh mẽ phong trào cách mạng thế giới, đặc biệt là phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa và phụ thuộc ở châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ La-tinh.

Câu 3: Có những nguyên nhân nào dẫn đến sự suy yếu và sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô?

Trả lời:

* Nguyên nhân khách quan:

• Một là, xây dựng chủ nghĩa xã hội là con đường hoàn toàn mới mẻ, khó khăn, phức tạp chưa có tiền lệ trong lịch sử
• Hai là, sự chống phá quyết liệt của chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa đế quốc đối với chủ nghĩa xã hội thế giới.
• Ba là, hầu hết các nước trong hệ thống xã hội chủ nghĩa có điểm xuất phát thấp, cơ sở vật chất, kỹ thuật và trình độ phát triển về kinh tế so với chủ nghĩa tư bản còn hạn chế.
• Bốn là, về mặt khách quan, ảnh hưởng quá lớn của mô hình Xô Viết dẫn tới “áp đặt mô hình Xô Viết”, coi đó là mô hình duy nhất của chủ nghĩa xã hội.

* Nguyên nhân chủ quan:

• Một là, hạn chế trong tổng kết thực tiễn, bổ sung lý luận của Đảng Cộng sản, nhà nước xã hội chủ nghĩa trong việc tìm kiếm mô hình phù hợp với quốc gia, dân tộc mình.
• Hai là, những yếu kém, khuyết điểm trong đường lối chính trị, sự vận hành kém hiệu quả của hệ thống chính trị và pháp luật xã hội chủ nghĩa.
• Ba là, ở nhiều quốc gia, công tác xây dựng Đảng đã bị vi phạm cơ bản
• Bốn là, sự mâu thuẫn, mất đoàn kết, thiếu thống nhất trong nội bộ hệ thống xã hội chủ nghĩa.

Câu 4: Việc thành lập Liên Bang Xô Viết  có ý nghĩa như thế nào?

Trả lời:

* Trong nước:

- Thể hiện tinh thần đoàn kết, nhất trí của các dân tộc Nga.

- Đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của đế quốc Nga hoàng, Chủ nghĩa xã hội được xác lập trên đất nước Nga, tạo điều kiện thuận lợi để xây dựng Chủ nghĩa xã hội sau này.

- Khẳng định tính đúng đắn trong chính sách dân tộc của Lê-nin, nhất thiết phải đoàn kết các dân tộc trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc ở Nga.

- Tạo ra sức mạnh tổng hợp cho dân tộc Nga trong quá trình xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

* Quốc tế:

- Để lại bài học kinh nghiệm trong việc xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

- Giáng đòn mạnh vào các chế độ bao vây, cấm vận nước Nga.

- Hình thành mô hình Nhà nước xã hội chủ nghĩa trên thế giới, đối lập hoàn toàn với chế độ tư bản chủ nghĩa.

- Cổ vũ tinh thần cho các quốc gia bị áp bức đứng lên đấu tranh. 

4. VẬN DỤNG CAO (4 câu)

Câu 1: Mô tả và nêu ý nghĩa Quốc huy đầu tiên của Liên xô (1923).

Trả lời:

Quốc huy Liên Xô là biểu tượng quốc gia, bao gồm hình ảnh búa liềm trên quả địa cầu được về trên nền những tia nắng - Mặt Trời, xung quanh là những bông lúa mì, với dòng chữ “Giai cấp vô sản thế giới đoàn kết lại” bằng sau thứ tiếng: Nga, U-crai-na, Bê-lô-rút-xi-a, Gru-di-a, A-rơ-mê-ni-a, A-déc-bai-dan.

Câu 2: Theo em, vì sao cho đến nay có nhiều người dân Nga vẫn tôn trọng và mong muốn gìn giữ những giá trị của Liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết?

Trả lời:

Cho đến nay có nhiều người dân Nga vẫn tôn trọng và mong muốn gìn giữ những giá trị của Liên bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết vì:

- Chính quyền Xô viết ngay sau khi Cách mạng tháng Mười thắng lợi tháng 10 – 1917.

- Trong cuộc chiến đấu chóng thù trong giặc ngoài, các nước Cộng hoà Xô viết đã đoàn kết giúp đỡ lẫn nhau.

- Nhiệm vụ khôi phục và xây dựng đất nước sau chiến tranh đòi hỏi sự thống nhất trên cơ sở Nhà nước liên bang.

Câu 3: Viết một đoạn văn ngắn (7 – 10 câu) thể hiện suy nghĩ của em về sự ra đời Nhà nước Liên xô và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta.

Trả lời:

Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 là một trong những sự kiện vĩ đại nhất của thế kỉ XX, “làm rung chuyền thế giới”; làm suy yếu hệ thống chủ nghĩa tư bản, đế quốc, mở ra một thời đại mới trong lịch sử nhân loại. Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười và sự ra đời của Nhà nước Liên Xô do lãnh tụ V.I. Lê-nin sáng lập đã làm thay đổi cơ bản số phận các dân tộc Nga, đưa nước Nga từ một nước phong kiến, tư bản lạc hậu trở thành một cường quốc; vị thế không ngừng được nâng cao trên trường quốc tế. Sự ra đời của Nhà nước Liên Xô đã mở ra thời kì phát triển, đưa chủ nghĩa xã hội trở thành hệ thống thế giới mới.

Ở Việt Nam, qua 35 năm tiến hành công cuộc đổi mới, 30 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội, lí luận về đường lối đổi mới, về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta ngày càng được hoàn thiện và từng bước được hiện thực hoá. Chúng ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, phát triển mạnh mẽ, toàn diện hơn so với những năm trước đổi mới... Những thành tựu đó ... tiếp tục khẳng định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của chúng ta là đúng đắn, phù hợp với quy luật khách quan, với thực tiễn Việt Nam và xu thế phát triển của thời đại”

Câu 4: Liên hệ với Quốc huy Việt Nam, em thấy có điểm gì giống Quốc huy Liên xô?

Trả lời:

Điểm giống nhau giữa Quốc huy Liên xô và Quốc huy Việt Nam:

- Quốc huy Liên Xô là biểu tượng quốc gia, bao gồm hình ảnh búa liềm trên quả địa cầu được về trên nền những tia nắng - Mặt Trời, xung quanh là những bông lúa mì, với dòng chữ “Giai cấp vô sản thế giới đoàn kết lại”.

- Quốc huy Việt Nam:

+ Hình ảnh bông lúa vàng bao quanh tượng trưng cho nông nghiệp, bánh xe tượng trưng cho công nghiệp khẳng định: Việt Nam là nước liên minh công - nông và luôn đoàn kết cùng nhau để xây dựng đất nước phát triển hơn.

+ Mang ý nghĩa là biểu tượng của đất nước, của dân tộc, Quốc Huy là vật phẩm thường được các nhà lãnh đạo, người làm trong cơ quan nhà nước dùng để làm quà biếu tặng. Vì vậy, ý nghĩa quốc huy Việt Nam mang ý nghĩa lịch sử dân tộc vượt thời gian.