Đáp án Lịch sử 10 cánh diều Bài 7. Một số nền văn minh phương Tây

BÀI 7. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG TÂY

1. Văn minh Hy Lạp, La Mã

1.1. Cơ sở hình thành

Điều kiện tự nhiên, dân cư, kinh tế

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát các lược đồ 7.1, 7.2, hãy phân tích tác động của điều kiện tự nhiên, dân cư, kinh tế đến việc hình thành nền văn minh Hy Lạp và La Mã.

Trả lời:

Phân tích tác động của điều kiện tự nhiên, dân cư, kinh tế đến việc hình thành nền văn minh Hy Lạp và La Mã:

• Điều kiện tự nhiên: Khu vực Nam Âu có hai bán đảo nhỏ vươn dài ra Địa Trung Hải là bán đảo Ban Căng và bán đảo I-ta-li-a. Phần lớn, lãnh thổ là đồi núi, xen giữa là những cánh đồng nhỏ hẹp. Đất đai khô cằn, trong lòng đất có nhiều khoáng sản, bờ biển khúc khuỷu, có nhiều vịnh, vũng.
• Cư dân: Cư dân Hy Lạp cổ đại gồm nhiều tộc người như Ê-ô-li-eng, I-ô-niêng,....Cư dân La Mã cổ đại chủ yếu là người I-ta-li-an hay còn gọi là I-ta-li-ốt. Về sau, một bộ phận người I-ta-li-ốt dựng lên thành Rô-ma nên gọi là người Rô-ma,....Họ chính là chủ nhân sáng tạo nên những thành tựu của nền văn minh Hy Lạp, La Mã cổ đại.
• Kinh tế: thủ công nghiệp và thương nghiệp đóng vai trò chủ đạo. Hình thức kinh tế điền trang trong nông nghiệp cũng phát triển.

Chính trị, xã hội; Sự kế thừa văn minh phương Đông cổ đại

Câu 2: Đọc thông tin và quan sát các hình 7.1, 7.2, hãy phân tích những cơ sở chính trị, xã hội và sự kế thừa nền văn minh phương Đông đối với sự hình thành nền văn minh Hy Lạp, La Mã cổ đại.

Trả lời:

• Phân tích những cơ sở chính trị, xã hội đối với sự hình thành nền văn minh Hy Lạp, La Mã cổ đại:
• Vào khoảng TK VIII-VI TCN, nhà nước Hy Lạp, La Mã ra đời. Ở Hy Lạp là quốc gia thành bang, tiêu biểu là thành A-ten và Xpac. Tại La Mã, nhà nước điển hình là nền cộng hòa quý tộc, nhà nước đế chế.
• Xã hội Hy Lạp và La Mã bao gồm chủ nô, bình dân và nô lệ. Chủ nô là tầng lớp thế lực về chính trị và kinh tế. Bình dân là những người tự do gồm nông dân nghèo, thợ thủ công, nô lệ được giải phóng. Nô lệ là tầng lớp chiếm số đông trong xã hội, làm việc nặng nhọc ở các trang trại.
• Nền dân chủ cổ đại và chế độ bóc lột nô lệ tàn bạo là cơ sở chính trị, xã hội quan trọng của nền văn minh Hy Lạp, La Mã.
• Sự kế thừa nền văn minh phương Đông đối với sự hình thành nền văn minh Hy Lạp, La Mã cổ đại: văn minh Hy Lạp, La Mã ra đời sau nên có điều kiện tiếp thu, kế thừa những thành tựu của văn minh phương Đông trên lĩnh vực: Lịch pháp, Toán học, Thiên văn học,...

1.2. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát các hình từ 7.3 đến 7.7, hãy:

• Cho biết cư dân Hy Lạp và La Mã có những thành tựu văn minh cơ bản nào? Những thành tựu đó có ý nghĩa ra sao?
• Giới thiệu một thành tựu tiêu biểu nhất.

Trả lời:

• Những thành tựu của văn minh Hy Lạp, La Mã:
• Về chữ cái: cư dân Hy Lạp sáng tạo ra hệ chữ cái a, b, c và cư dân La Mã đã kế thừa, phát triển thành chữ La-tinh. 
• Về văn học: văn học Hy Lạp phong phú, nhiều thể loại, nổi bật là sử thi I-li-at và Ô-đi-xê.
• Về triết học: chia làm 2 trường phái, triết học duy vật và triết học duy tâm. 
• Về tôn giáo: Thiên chúa giáo ra đời ở nền văn minh La Mã.
• Về lịch pháp và thiên văn học: cư dân Hy Lạp, La Mã cổ đại biết làm ra lịch dựa theo sự chuyển động của Trái đất quanh Mặt trời.
• Về khoa học kĩ thuật: có nhiều phát minh, gắn với tên tuổi của các nhà khoa học nổi tiếng: Toán học có Pi-ta-go, Ta-lét; Vật lí học có Ác-si-mét,...
• Về kiến trúc, điêu khắc: tao nên nhiều công trình tinh xảo như đền Pác-tê-nông, Đấu trường Cô-li-sê,...
• Về thể thao: Ô-lym-píc là đại hội thể thao nổi tiếng ở Hy Lạp.

• Ý nghĩa của những thành tựu của văn minh Hy Lạp, La Mã:
• Chữ viết Hy Lạp và La Mã đơn giản, ngắn gọn, linh hoạt là nền tảng chữ viết theo hệ chữ La-tinh hiện nay.
• Triết học được xem là những thành tựu rực rỡ của văn minh phương Tây, tạo nên cơ sở hình thành của triết học châu Âu sau này.
• Thiên Chúa giáo được lan tỏa mạnh mẽ và trở thành một trong những tôn giáo lớn trên thế giới.
• Việc tính lịch và quan sát thiên văn có ý nghĩa quan trọng đối với cuộc sống đương thời, đồng thời là cơ sở cho cách tính lịch sau này.
• Những hiểu biết về khoa học của cư dân Hy Lạp và La Mã được ứng dụng hiệu quả trong cuộc sống và cũng là nền tảng của khoa học hiện đại.
• Hy Lạp và La Mã  đạt tới trình độ cao, mang tính thực tế và tinh thần dân tộc sâu sắc trong lĩnh vực nghệ thuật, công trình kiến trúc.

Tất cả những thành tựu trên đã tạo ra một nền văn minh rực rỡ nhiều lĩnh vực, là cơ sở đầu tiên của nền văn minh phương Tây sau này.

• Giới thiệu thành tựu tiêu biểu nhất: Tượng Lực sĩ ném đĩa là một bức tượng kinh điển của Hy Lạp cổ đại. Người vận động viên đang thực hiện việc ném đĩa với một dáng vẻ hoàn hảo. Cơ bắp và biểu hiện tập trung của anh tạo ra ấn tượng như một mũi tên đang căng trên dây cung trước khi được thả ra. Hiện nguồn gốc của bức tượng này chưa được xác định rõ, nhưng các nhà nghiên cứu xác định tượng được hoàn thành vào cuối giai đoạn 260-450 TCN. Nó được biết đến qua nhiều bản sao La Mã. Một số ý kiến cho rằng bức tượng Lực sĩ ném đĩa miêu tả lại hình thể, hành động, tư thế của một vận đông viên olympic thời bất giờ. Tuy nhiên, các chuyên gia hiện vẫn chưa biết rõ tại sao những vận động viên thi đấu trong các kỳ Olympic thuở ban đầu lại khỏa thân. Tuy nhiên, một số người cho rằng, nó bắt nguồn từ một sự kiện hy hữu, khi một vận động viên chiến thắng cuộc thi chạy 200m sau khi để mất quần và các đối thủ đã nhanh chóng bắt chước anh ta.

2. Văn minh thời Phục hưng

2.1. Bối cảnh lịch sử

Câu 1: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình 7.8, 7.9, hãy cho biết văn minh thời Phục hưng diễn ra trong bối cảnh lịch sử nào. Vì sao Phờ-lo-ren (I-ta-li-a) lại là nơi khởi nguồn của nền văn minh thời Phục hưng?

Trả lời:

• Bối cảnh lịch sử diễn ra văn minh Phục hưng:
• Đến thời hậu kì trung đại, với sự phát triển của thành thị và tác động của các cuộc phát kiến địa lí, kinh tế Tây Âu có nhiều thay đổi. Quan hệ sản xuất TBCN hình thành cùng với sự phát triển kinh tế thương nghiệp, sự tiến bộ của KHKT.
• Tây Âu dưới sự thống trị khắt khe của chế độ phong kiến, của Giáo hội Thiên chúa giáo đã kìm hãm sự phát triển kinh tế TBCN. 
• GCTS xuất hiện trong lòng xã hội phong kiến, họ muốn có hệ tư tưởng và đời sống văn hóa riêng.
• Chủ nghĩa nhân văn hình thành, nhiều trường đại học được thành lập. 
• Văn hóa Hy Lạp, La Mã cổ đại có nhiều nét gần gũi với tư tưởng của GCTS và đối lập với tư tưởng phong kiến. 
•  Phờ-lo-ren (I-ta-li-a) lại là nơi khởi nguồn của nền văn minh thời Phục hưng vì: Vai trò của dòng họ Mê-đi-ci đóng vị trí quan trọng trong nền chính trị thành phố, là một dòng họ nhiều đời người là chủ ngân hàng lớn và có chủ trương khuyến khích nghệ thuật.

2.2. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát các hình từ 7.10 đến 7.13, hãy nêu thành tựu và ý nghĩa của các thành tựu văn minh Phục hưng.

Trả lời:

• Những thành tựu của văn minh Phục hưng:
• Về văn học: đạt được nhiều thành tựu lớn, tiêu biểu là các tác phẩm Thần khúc, Đôn-ki-hô-tê,...
• Về triết học: kịch liệt phê phán triết học duy tâm, lên án chế độ phong kiến, đề cao tri thức, lí trí con người. Đại diện là Mông-ten-nhơ, La Ra-mê,...
• Về khoa học: tiêu biểu là Cô-péc-nich, Bru-nô,...
• Về nghệ thuật: bức họa nàng Mô-na-li-sa, Bữa ăn tối cuối cùng,...
• Ý nghĩa của những thành tựu văn minh: Tất cả những thành tựu đạt được của văn minh thời Phục hưng là một bước tiến lớn trong lịch sử văn minh ở Tây Âu. Đó là tinh thần nhân văn và tiến bộ trong tư tưởng và văn học, là sự sáng tạo và phát minh trong khoa học với những ý tưởng đi trước thời đại, là chủ nghĩa hiện thực trong nghệ thuật. Nền văn minh này là cầu nối từ văn hóa phong kiến sang văn hóa tư sản. Đó vừa là cơ sở, vừa là giai đoạn khởi đầu của văn minh Tây Âu thời cận đại.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Hãy vẽ sơ đồ tư duy thể hiện cơ sở hình thành, thành tựu và ý nghĩa của văn minh Hy Lạp và La Mã thời cổ đại, văn minh thời Phục hưng.

Trả lời:

VẬN DỤNG

Câu 1: Đóng vai là hướng dẫn viên du lịch, hãy giới thiệu một thành tựu của nền văn minh Hy Lạp và La Mã (hoặc văn minh thời Phục hưng). Tại sao nói phong trào Văn hóa Phục hưng đã sản sinh ra “những người khổng lồ”?

Trả lời:

• Đóng vai là hướng dẫn viên du lịch, hãy giới thiệu một thành tựu của nền văn minh Hy Lạp và La Mã (hoặc văn minh thời Phục hưng):
• Vào thời kỳ La Mã Cổ đại, Roma đã có một thời kỳ thịnh vượng kéo dài mấy thế kỷ từ năm 27 trước Công nguyên đến năm 476 sau Công nguyên. Các thành tựu về kiến trúc và xây dựng đều tập trung vào thời kỳ này. Người La Mã có đầu óc thực dụng, chú trọng công năng, ưa thích sự bề thế, đồ sộ. Kiến trúc của họ có hình thức lớn đáp ứng những chức năng sử dụng muôn vẻ, còn đường phố và cầu cống thì phẳng phiu, bền chắc. Công trình kiến trúc tiêu biểu nhất thường được nhắc đếu đầu tiên trong nền kiến trúc La Mã Cổ đại, có thể xem như là đại diện đầu tiên của nền văn minh La Mã Cổ đại là đấu trường Colisée.
• Đấu trường Colisée ở Roma khởi công vào năm 72 sau Công Nguyên (vào các đời vua Vespasien và Tittus), là một công trình vật chất nhưng phản ảnh rất đầy đủ đời sống tinh thần của người La Mã Cổ đại. Vào thời kỳ ấy, người La Mã rất thích xem đấu mãnh thú, đấu vật giữa người với người, người với mãnh thú, và đua xe ngựa cùng các trò vui biểu diễn khác.
• Những trò vui Circence - trong đó có nhiều trò phải đổi bằng nhiều máu người - lại được coi là một nhu cầu cần thiết không kém bánh mì (Panem). Vì vậy, nhà Vua cho xây dựng nhiều hý trường (Xiêccut), và đấu trường Colisée là một công trình cổ lớn thuộc loại hình này. Về kích thước tuyệt đối và sức chứa, nó chỉ thua kém nhà thờ Maximux (dài 600m, rộng 200m chứa được 26.000 người) nhưng về độ phức tạp của công năng, kết cấu thẩm mỹ thì nó có phần hơn.
• Được đặt giữa hai Quảng trường Cáesar và Rômurô, mặt bằng của công trình có dạng hình elíp với chu vi 527m, được chia làm bốn phần đối xứng bởi hai trục dài và ngắn, trục dài có kích thước 188m, trục ngắn có kích thước 156m.
• Khán đài hình elíp của đấu trường Colisée được nâng cao dần lên, tổ chức theo kiểu nền dốc bậc Amphitheatre và chứa được 50.000 người trong đó có 45.000 chỗ ngồi và 500 chỗ đứng. Hàng khán giả đầu tiên cao hơn bãi đấu 5m để bảo đảm an toàn cho người xem, còn hàng khán giả cuối cùng có độ cao tương đương với 5 tầng nhà. Số dãy ghế chạy vòng tròn từ dưới lên trên có tới 60 hàng, chia làm 5 
• khu vực theo chiều cao, riêng rẽ thoát người vào những lối ra và cầu thang của mình. Toàn bộ công trình có 80 lối thoát như vậy, trong khi đó, nhà Vua có lối ra vào riêng gắn với đường ngầm dưới đất, đảm bảo đường đi lại ngắn giữa chỗ ngồi danh dự trên khán đài với cung điện Hoàng gia. Dưới khán đài có những hệ thống không gian dành cho việc nghỉ ngơi, chạy vòng tương ứng với ba tầng nhà.
• Đấu trường Colisée có hệ thống kết cấu hoàn thiện, hệ tường cột chạy vòng quanh mặt đứng công trình tạo nên 80 cái vòm cuốn đá cùng với hệ thống tường ngang hình rẻ quạt - 80 bức cả thảy - đỡ toàn bộ khán đài và các sàn tầng của công trình. Không chỉ là hệ thống kết cấu hợp lý mà còn cách tuyển chọn vật liệu đã chứng tỏ người La Mã Cổ đại nắm vững một số kỹ thuật xây dựng quan trọng. Hình thức kết cấu ở mặt ngoài đấu trường đã sử dụng hai yếu tố cuốn và cột thức rất thành công.
• Tuy ngày nay đấu trường Colisée không còn được nguyên vẹn, một phần đã bị mất đi, nhưng vị trí và ý nghĩa của nó đối với Roma thì không suy chuyển.
• Phong trào Văn hóa Phục hưng đã sản sinh ra “những người khổng lồ” vì: Quan điểm con người thời kỳ Phục hưng chính là hướng tới sự toàn diện, có thể nói những con người ở thời kỳ này cố gắng phát triển toàn diện trên mọi lĩnh vực. Những cuộc cách mạng toàn diện tạo ra những con người toàn năng, không ít người thời kỳ này rất đa tài. Tư tưởng tiến bộ khiến cho phong trào đạt được nhiều thành tựu to lớn bởi những vĩ nhân toàn tài. Phục Hưng là một phong trào văn hóa đã ảnh hưởng sâu sắc tới đời sống trí thức châu Âu trong thời sơ kỳ hiện đại.