BÀI 34 - HỆ THẦN KINH VÀ CÁC GIÁC QUAN Ở NGƯỜI

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Những cơ quan nào của con người tham gia vào quá trình tiếp nhận hình ảnh, âm thanh?

Trả lời:

• Quá trình tiếp nhận hình ảnh có sự tham gia của các cơ quan là: mắt, dây thần kinh thị giác và trung khu thị giác ở não bộ.
• Quá trình tiếp nhận âm thanh có sự tham gia của các cơ quan là: tai, dây thần kinh thính giác và trung khu thính giác ở não bộ.

I. HỆ THẦN KINH

1. Cấu tạo và chức năng của hệ thần kinh

Câu hỏi 1. Quan sát hình 34.1, nêu tên các bộ phận cấu tạo nên hệ thần kinh. Mỗi bộ phận đó gồm những cơ quan nào?

Trả lời:

Bộ phận thần kinh trung ương gồm não bộ

Bộ phận thần kinh ngoại biên gồm các dây thần kinh và tủy sống.

Câu hỏi 2. Lấy các ví dụ thể hiện vai trò của hệ thần kinh đối với cơ thể người.

Trả lời:

Khi chạy, hệ vận động làm việc với cường độ lớn. Cùng lúc đó các hệ cơ quan khác cũng tăng cường hoạt động: nhịp tim tăng, mạch máu giãn, thở nhanh và sâu, mồ hôi tiết nhiều… Điều đó chứng tỏ các hệ cơ quan trong cơ thể có sự phối hợp hoạt động dưới sự điều khiển của hệ thần kinh.

2. Một số bệnh về hệ thần kinh

Câu hỏi 3. Nêu tên và cách phòng một số bệnh về hệ thần kinh.

Trả lời:

Một số bệnh về hệ thần kinh 

• Đột quỵ (tai biến mạch máu não)
• Bệnh Parkinson...
• Động kinh. 
• Bệnh Alzheimer, sa sút trí tuệ
• Đau nửa đầu migraine
• Đa xơ cứng. 
• U não...

Cách phòng ngừa các bệnh lý thần kinh 

• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh
• Tập luyện cho bộ não
• Bảo vệ vùng đầu
• Ngủ đủ giấc
• Tập luyện đều đặn
• Không lạm dụng rượu bia
• Tránh xa thuốc lá
• Có chế độ thư giãn và nghỉ ngơi hợp lý,...

3. Tác hại của chất gây nghiện đối với hệ thần kinh

Vận dụng 1. Nêu ý nghĩa của việc đội mũ bảo hiểm khi điều khiển phương tiện giao thông và mũ bảo hộ khi tham gia lao động ở một số công trường, nhà máy.

Trả lời:

Đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông bằng môtô, xe gắn máy, nhằm giảm thiểu hậu quả do tai nạn giao thông gây ra, đặc biệt là giảm số ca tử vong do chấn thương sọ não khi bị TNGT đối với người ngồi trên môtô, xe gắn máy.

Đội mũ bảo hộ khi tham gia lao động ở một số công trường, nhà máy nhằm mục đích tránh phải những tác động từ môi trường bên ngoài lên bộ não dẫn đến va chạm trong khi làm việc, giảm nguy cơ chấn thương khi có sự va đập mạnh rơi từ trên cao xuống.

II. CƠ QUAN CẢM GIÁC

1. Cơ quan thị giác

Câu hỏi 4. Quan sát hình 34.2 cho biết

1. a) Cấu tạo của cơ quan thị giác gồm những bộ phận nào?
2. b) Vẽ sơ đồ đơn giản quá trình thu nhận ánh sáng từ vật đến võng mạc trong cầu mắt

Trả lời:

1. a) Cơ quan phân tích thị giác gồm cầu mắt, dây thần kinh thị giác và trung khu thị giác.
2. b) Ánh sáng từ vật → Giác mạc → Thủy dịch → Đồng tử → Thủy tinh thể → Dịch thủy tinh → Võng mạc.

Câu hỏi 5. Nêu thêm tên một số bệnh, tật ở mắt. 

Trả lời:

• Dị ứng mắt.
• Tật khúc xạ
• Viêm bờ mi mắt.
• Chắp, lẹo mắt.....

2. Cơ quan thính giác

Câu hỏi 6. Dựa vào hình 17.8 trang 88 cho biết

1. a) Cấu tạo của cơ quan thính giác.
2. b) Tên các bộ phận cấu tạo của tai.
3. c) Viết sơ đồ truyền âm thanh từ nguồn phát âm đến tế bào thụ cảm âm thanh ở ốc tai.

Trả lời:

1. a) Cơ quan thính giác: cơ quan cảm giác âm thanh gồm có tai, dây thần kinh thính giác và trung khu thính giác ở não bộ
2. b) Cấu tạo của tai được chia ra: tai ngoài, tai giữa và tai trong.

• Tai ngoài gồm vành tai có nhiệm vụ hứng sóng âm, ống tai hướng sóng âm. Tai ngoài được giới hạn với tai giữa bởi màng nhĩ (có đường kính khoảng 1cm).
• Tai giữa là một khoang xương, trong đó có chuỗi tai xương bao gồm xương búa, xương đe và xương bàn đạp khớp với nhau. Xương búa được gắn vào màng nhĩ, xương bàn đạp áp vào một màng giới hạn tai giữa với tai trong (gọi là màng cửa bầu dục – có diện tích nhỏ hơn màng nhĩ 18 – 20 lần).
• Khoang tai giữa thông với hầu nhờ có vòi nhĩ nên đảm bảo áp suất hai bên màng nhĩ được cân bằng.

1. c) Sự thu nhận kích thích sóng âm:

Sóng âm được vành tai hứng lấy ® truyền qua ống tai ngoài ®  làm rung màng nhĩ ® truyền qua chuỗi xương tai giữa ® ốc tai ® xung thần kinh từ tế bào thụ cảm âm thanh theo dây thần kinh thính giác lên trung khu thính giác ở não bộ ® não bộ phân tích cho ta cảm nhận âm thanh.

Câu hỏi 7. Nêu thêm tên và cách phòng một số bệnh về tai.

Trả lời:

• Tên một số bệnh khác về tai: Chàm tai, viêm sụn vành tai, ù tai, điếc,…
• Cách phòng một số bệnh về tai:
• Thực hiện vệ sinh tai đúng cách, tránh dùng các vật nhọn, sắc để ngoáy tai hay lấy ráy tai.
• Cần giữ vệ sinh để tránh viêm họng, nhiễm khuẩn gây viêm tai.
• Hạn chế tiếng ồn, không nghe âm thanh có cường độ cao.

Vận dụng 2. Giải thích tại sao những người làm việc hoặc sống trong môi trường có âm thanh cường độ cao thường xuyên như công nhân nhà máy dệt, người sống gần đường tàu,… dễ bị giảm thính lực?

Trả lời:

Những người làm việc hoặc sống trong môi trường có âm thanh cường độ cao thường xuyên như công nhân nhà máy dệt, người sống gần đường tàu,… dễ bị giảm thính lực vì: Âm thanh với cường độ cao thường xuyên có thể làm tổn thương các tế bào cảm thụ âm thanh nằm ở ốc tai. Khi các tế bào cảm thụ âm thanh bị tổn thương, tùy mức độ tổn thương, sẽ hạn chế hoặc làm mất khả năng hình thành xung thần kinh để truyền tới trung khu thính giác, dẫn đến việc cảm nhận âm thanh bị hạn chế (giảm thính lực).