Giáo án và PPT Hoá học 10 cánh diều Bài 7: Xu hướng biến đổi một số tính chất của đơn chất, biến đổi thành phần và tính chất của hợp chất trong một chu kì và trong một nhóm

BÀI 7. XU HƯỚNG BIẾN ĐỔI MỘT SỐ TÍNH CHẤT CỦA ĐƠN CHẤT, BIẾN ĐỔI THÀNH PHẦN VÀ TÍNH CHẤT CỦA HỢP CHẤT TRONG MỘT CHU KÌ VÀ TRONG MỘT NHÓM

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV chiếu hình ảnh về công thức của định luật Culomb ( thể hiện mối liên hệ giữa lực hút, điện tích hạt nhân,, khoảng cách giữa hạt nhân và electron), yêu cầu HS thảo luận theo nhóm và trả lời các câu hỏi sau:

(1) Điện tích hạt nhân càng lớn thì lực hút electron càng mạnh hay càng yếu? Vì sao?

(2) Khoảng cách giữa electron và hạt nhân càng lớn thì electron bị hút càng mạnh hay càng yếu? Vì sao?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. XU HƯỚNG BIẾN ĐỔI BÁN KÍNH NGUYÊN TỬ 

(a)

Bán kính nguyên tử là khoảng cách từ hạt nhân đến electron ở lớp vỏ ngoài cùng

Hoạt động 1. Trong một chu kì

GV yêu cầu học sinh trao đổi thực hiện: Giải thích xu hướng biến đổi bán kính nguyên tử trong một chu kì.

Sản phẩm dự kiến:

(b)

Trong một chu kì, từ trái sang phải theo chiều tăng của điện tích hạt nhân thì bán kính nguyên tử có xu hướng giảm vì điện tích hạt nhân tăng dần nên hạt nhân sẽ hút electron mạnh hơn.

- Trả lời câu 1 sgk trang 39: 

+ Các nguyên tố chu kì 2 có 2 lớp electron.

+ Mô hình nguyên tử của Li (Z = 3) và F (Z = 9) theo Rutherford – Bohr như sau:

Li và F đều cùng có 2 lớp electron, tuy nhiên điện tích hạt nhân của F lớn hơn Li nên hạt nhân của F sẽ hút electron lớp ngoài cùng mạnh hơn làm cho bán kính nguyên tử F nhỏ hơn Li.

Hoạt động 2. Trong một nhóm

GV yêu cầu học sinh trao đổi thực hiện: Em hãy giải thích xu hướng biến đổi bán kính nguyên tử trong một nhóm.

Sản phẩm dự kiến:

(c)

Trong một nhóm A, từ trên xuống dưới theo chiều tăng của điện tích hạt nhân thì bán kính nguyên tử có xu hướng tăng dần vì số lớp electron tăng dần.

Hình vẽ mô hình nguyên tử Li, Na và K

Nguyên tử Li, Na và K có điện tích nguyên tử tăng nhưng bán kính không giảm vì số lớp electron tăng.

- Trả lời câu luyện tập 1 trang 39:

 Trong các chu kì 3, 4, 5 theo chiều tăng dần điện tích hạt nhân bán kính nguyên tử của các nguyên tố giảm dần.

- Trả lời câu luyện tập 2 sgk trang 39:

Đều có 1 lớp electron nhưng nguyên tử He có điện tích hạt nhân +2 lớn hơn nguyên tử H (điện tích hạt nhân là +1) nên hút electron lớp ngoài cùng mạnh hơn, làm cho bán kính của He nhỏ hơn bán kính của H.

Mặt khác, nguyên tử He chỉ có 1 lớp electron nên bán kính là nhỏ nhất trong bảng tuần hoàn.

II. XU HƯỚNG BIẾN ĐỔI ĐỘ ÂM ĐIỆN, TÍNH KIM LOẠI VÀ TÍNH PHI KIM.

Hoạt động 1. Độ âm điện

GV đưa ra câu hỏi:

• Độ âm điện là gì?

• Trong một chu kì đi từ trái qua phải theo chiều tăng của điện tích hạt nhân thì độ âm điện có xu hướng như thế nào?

• Trong một nhóm A, đi từ trên xuống dưới theo chiều tăng dần của điện tích hạt nhân, độ âm điện có xu hướng như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

Độ âm điện là đại lượng đặc trưng cho khả năng hút electron liên kết của một nguyên tử trong phân tử.

a, Cặp electron liên kết của phân tử H₂ không bị lệch về phía nguyên tử nào vì độ âm điện của 2 nguyên tử H là giống nhau.

b, Cặp electron liên kết trong phân tử NH₃ và H₂O bị lệch nhiều hơn về phía các nguyên tử N và O vì N và O có độ âm điện lớn hơn H.

c, Trong một chu kì đi từ trái qua phải theo chiều tăng của điện tích hạt nhân thì độ âm điện có xu hướng tăng dần vì điện tích hạt nhân tăng đồng thời bán kính nguyên tử giảm làm khả năng hút cặp electron liên kết càng mạnh.

d, Trong một nhóm A, đi từ trên xuống dưới theo chiều tăng dần của điện tích hạt nhân, độ âm điện có xu hướng giảm dần vì sự tăng nhanh của bán kính nguyên tử làm lực hút của hạt nhân tới cặp electron liên kết càng yếu.

e, Độ âm điện của nguyên tố X (Z=14) nhỏ hơn độ âm điện của nguyên tố Y (Z=16). Vì 2 nguyên tố này thuộc cùng một chu kì, nhưng nguyên tố Y có điện tích hớn hơn X.

Họat động 2. Tính kim loại, tính phi kim. 

GV đưa ra câu hỏi: Nhận xét và giải thích được xu hướng biến đổi độ âm điện và tính kim loại, phi kim của nguyên tử các nguyên tố trong một chu kì, trong một nhóm (nhóm A).

Sản phẩm dự kiến:

a, 

• Trong một chu kì, từ trái sang phải, điện tích hạt nhân tăng dần, bán kính nguyên tử giảm dần nên lực hút của hạt nhân tới electron hóa trị tăng, làm tăng khả năng nhận electron, do đó, tính phi kim của nguyên tố tăng dần.

• Trong một nhóm A, mặc dù điện tích hạt nhân tăng dần nhưng do bán kính nguyên tử của các nguyên tố tăng nhanh, nên lực hút của hạt nhân tới electron hóa trị giảm dần, làm giảm khả năng nhận thêm electron, do đó tính phi kim giảm.

b, 

• Nguyên tử càng dễ nhường electron thì tính kim loại càng tăng.

• Nguyên tử càng dễ nhận electron thì tính kim loại càng giảm.

• Trong một chu kì, từ trái qua phải (theo chiều Z tăng) thì tính kim loại có xu hướng giảm dần và tinh phi kim có xu hướng tăng dần vì khả năng nhường electron giảm, khả năng nhận electron tăng.

• Trong một nhóm A, từ trên xuống dưới (theo chiều Z tăng) thì tính kim loại có xu hướng tăng dần và tính phi kim có xu hướng giảm dần vì khả năng nhường electron tăng, khả năng nhận electron giảm.

• Tính phi kim của các nguyên tố O, S, F được sắp xếp theo chiều tăng dần:
   F > O > S . Vì O (Z = 8) và F (Z = 9) thuộc cùng một chu kì. Theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần ta được tính phi kim F > O . O và S thuộc cùng một nhóm A. Theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần ta được tính phi kim O > S.

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Ba nguyên tử có các electron trên các lớp electron lần lượt là X (2, 8, 5); Y (2, 8, 6); Z (2, 8,7). Dãy nào được xếp theo thứ tự giảm dần tính acid?

A. H₂YO₄ > HZO₄ > H₃XO₄.

B. HZO₄ > H₂YO₄ > H₃XO₄.

C. H₂ZO₄ > H₂YO₄ > HXO₄.

D. H₃XO₄ > H₂YO₄ > HZO₄.

Câu 2: Cho 3 nguyên tố: X( Z = 11), Y( Z = 12), T( Z = 19) có hydroxide tương ứng là X₁, Y₁, T₁. Chiều giảm tính bazơ các hydroxide này lần lượt là

A. X₁, Y₁, T₁.

B. T₁, X₁, Y₁.

C. Y₁, X₁, T₁.

D. T₁, Y₁, X₁.

Câu 3: Cho các nguyên tố ₄Be, ₃Li, ₁₁Na, ₁₉K. Nguyên tố có tính kim loại mạnh nhất là

A. Li.

B. Na.

C. Be.

D. K. 

Câu 4: Hydroxide nào có tính base mạnh nhất trong các hydroxide sau đây? Cho biết

hợp chất này được sử dụng làm chất phụ gia cho dầu bôi trơn của động cơ đốt trong.

A. Strontium hydroxide.

B. Barium hydroxide.

C. Calcium hydroxide.

D. Magnesium hydroxide.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: B

Câu 2: B

Câu 3: D

Câu 4: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Anion Y^- có cấu hình electron 1s²2s²2p⁶3s²3p⁶. Xác định vị trí của Y trong bảng tuần hoàn.

Câu 2: Cho các nguyên tố ₄Be, ₁₁Na, ₁₂Mg, ₁₉K. Tính bazơ của các hydroxide  được xếp theo thứ tự nào?