Giáo án và PPT Sinh học 12 chân trời bài 5: Nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể

BÀI 5: NHIỄM SẮC THỂ VÀ ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ

A. KHỞI ĐỘNG

GV dẫn dắt, đặt vấn đề; HS vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề.

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. NHIỄM SẮC THỂ LÀ VẬT CHẤT DI TRUYỀN

1. Cấu trúc siêu hiển vi 

Nêu cấu trúc nhiễm sắc thể

Sản phẩm dự kiến:

Nhiễm sắc thể có cấu trúc xoắn nhiều bậc: nucleosome → sợi cơ bản → sợi nhiễm sắc → vùng xếp cuộn → chromatid

2. Sự sắp xếp các gene trên nhiễm sắc thể

Hãy mô tả sự sắp xếp các gene trên nhiễm sắc thể 

Sản phẩm dự kiến:

- Trên nhiễm sắc thể, mỗi gene định vị tại một vị trí xác định gọi là locus.

- Trên mỗi locus có thể chứa nhiều allele khác nhau của cùng một gene.

- Các gene khác nhau phân bố tại các vị trí liên tiếp dọc theo chiều dài của nhiễm sắc thể.

3. Cơ chế di truyền nhiễm sắc thể

Nêu cơ chế di truyền nhiễm sắc thể

Sản phẩm dự kiến:

- Các quá trình nguyên phân, giảm phân và thụ tinh là cơ sở cho các hình thức sinh sản ở sinh vật, từ đó quyết định quy luật vận động và truyền thông tin di truyền của các gene qua các thế hệ tế bào và cơ thể.

- Sự vận động của các nhiễm sắc thể trong nguyên phân, giảm phân và thụ tinh là cơ sở cho sự vận động của gene trong các quy luật di truyền, sự hình thành các biến dị tổ hợp và biến dị số lượng nhiễm sắc thể. 

→ Do đó, nhiễm sắc thể là vật chất di truyền của tế bào.

II. ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ

1. Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

Nêu khái niệm và các dạng đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể

Sản phẩm dự kiến:

Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể: là những biến đổi trong cấu trúc của nhiễm sắc thể, gồm các dạng: mất đoạn, lặp đoạn, đảo đoạn và chuyển đoạn. Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể thường làm mất cân bằng hệ gene, tải phân bố trình tự các gene, ảnh hưởng đến hoạt động của gene nên thường gây hại cho thể đột biến.

2. Đột biến số lượng nhiễm sắc thể

Nêu khái niệm và các dạng đột biến số lượng nhiễm sắc thể

Sản phẩm dự kiến:

Đột biến số lượng nhiễm sắc thể: xảy ra do rối loạn phân li các nhiễm sắc thể trong nguyên phân hoặc giảm phân, có thể thay đổi số lượng ở một hoặc một số cặp nhiễm sắc thể (đột biến lệch bội) hoặc gia tăng số lượng toàn bộ bộ nhiễm sắc thể (đột biến đa bội). Đột biến đa bội gồm có tự đa bội và dị đa bội

3. Vai trò của đột biến

Nêu vai trò của đột biến

Sản phẩm dự kiến:

Đối với tiến hóa: Tạo ra vật chất di truyền bổ sung và tăng kích thước hệ gene, dẫn đến sự sắp xếp lại các gene trên nhiễm sắc thể, góp phần tạo nguyên liệu cho quá trình tiến hóa của các loài sinh vật; đặc biệt là lai xa và đa bội hóa. 

Đối với chọn giống: Tạo các giống cây trồng mang các đặc điểm mong muốn, có giá trị kinh tế cao.

Đối với nghiên cứu di truyền: Thông qua quan sát những bất thường về cấu trúc và số lượng của nhiễm sắc thể, có thể phát hiện và dự đoán khả năng xuất hiện, đề xuất các biện pháp phòng chống bệnh, tật ở người; so sánh sự thay đổi trong cấu trúc nhiễm sắc thể và số lượng gene để nghiên cứu sự tiến hóa của hệ gene và xác định mối quan hệ họ hàng giữa các loài; giải thích được cơ chế điều hòa biểu hiện gene trên nhiễm sắc thể;...

III. MỐI QUAN HỆ GIỮA DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ

Nêu kết luận về mối quan hệ giữa di truyền và biến dị

Sản phẩm dự kiến:

- Di truyền và biến dị là hai hiện tượng song song với nhau, gắn liền với quá trình sinh sản của sinh vật.

+ Tuy nhiên chiều cao ở đời con không chỉ phụ thuộc vào gene mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau chế độ dinh dưỡng, lối sống lành mạnh, giới tính,...

→ Đời con có thể có chiều cao không giống bố mẹ - biến dị.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1 (THPTQG - 2024): Theo lí thuyết, ở một loài thực vật có bộ NST 2n, hợp tử có bộ NST (2n + 1) có thể phát triển thành

A. thể một.            B. thể tam bội.                C. thể tứ bội.                            D. thể ba. 

Câu 2 (THPTQG - 2023): Dạng đột biến nào sau đây không phải là đột biến cấu trúc NST?

A. Đa bội.             B. Lặp đoạn.                            C. Đảo đoạn.                  D. Mất đoạn.

Câu 3 (THPTQG - 2022): Ở người, dạng đột biến nào sau đây gây hội chứng Down?

A. Thể ba NST số 23.                                  B. Thể một NST số 23.

C. Thể một NST số 21.                                D. Thể ba NST số 21.

Câu 4 (THPTQG - 2024): Một loài cải củ có bộ NST 2n = 18. Theo lí thuyết, số lượng NST trong một tế bào sinh dưỡng của thể tam bội thuộc loài này là

A. 36.                   B. 19.                             C. 27.                             D. 17.

Câu 5 (THPTQG - 2021): Theo lí thuyết, bằng phương pháp gây đột biến tự đa bội, từ các tế bào thực vật có kiểu gene DD, Dd và dd không tạo ra được tế bào tứ bội có kiểu gene nào sau đây?

A. dddd.               B. DDDD.                      C. DDdd.                       D. DDDd.

Đáp án gợi ý:

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

GV yêu cầu cá nhân HS vận dụng kiến thức, kĩ năng để trả lời câu hỏi sau đây: Xét các loại đột biến sau: mất đoạn NST, lặp đoạn NST, đảo đoạn NST, chuyển đoạn không tương hỗ, đột biến thể một, đột biến thể ba. Có bao nhiêu đột biến làm thay đổi độ dài của phân tử DNA?