BÀI 7

THỰC HÀNH ĐỌC HIỂU: ĐÊM TRĂNG VÀ CÂY SỒI

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Lép Tôn – xtôi và bộ tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình.

Hướng dẫn chi tiết:

- Tác giả Lép Tôn – xtôi: 

+ Ông sinh ngày 28/8/1828 tại điền trang Laxnaia Poliana.

+ Mẹ của ông là nhà văn Maria Vonkonxki, bà mất khi Lép Tônxtôi chỉ mới được 23 tháng tuổi. 

+ Cha của ông cũng mất khi ông mới lên 9 tuổi thế nên Lép Tônxtôi mồ côi bố mẹ khi còn rất nhỏ và sống cùng người cô họ là Tachiana.

+ Ông sáng tác nhiều thể loại trong đó có tiểu thuyết, truyện ngắn và bút ký: 

- Bút ký: Những mẩu chuyện Sevastopol, Một người cần bao nhiêu ruộng đất ?, Tôn giáo của tôi,…

- Truyện ngắn: Một lịch sử của ngày hôm qua (1851), Lucerne (1857), Giám mục Sergy (1898),…

- Tiểu thuyết: Thời thơ ấu (1852), Thời niên thiếu (1855), Thời thanh niên (1856),…

- Bộ tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình:

 + Được xuất bản trong khoảng thời gian 1865 - 1869. Tác phẩm dựa vào cột mốc lịch sử quan trọng của nước vào thế kỷ 19. Đó chính là cuộc chiến tranh diễn ra khốc liệt vào năm 1805 - 1812, giai đoạn Hoàng đế Pháp Napoléon Bonaparte xua đại binh vào nước Nga thời Sa hoàng Aleksandr I.

+ Tác phẩm như một thiên anh hùng ca kể về sự ra đời của nước Nga, một quốc gia đa chủng tộc, với nhiều tập quán và ngôn ngữ khác nhau, có thể đoàn kết lại để chống kẻ xâm lăng. 

+ Tác giả đã tìm hiểu ý nghĩa của đời người với các mặt xấu như lòng ích kỷ, lòng tham vật chất và những yếu tố cản trở mặt tốt của con người phát triển, làm cho con người hạnh phúc.

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Chú ý các từ ngữ thể hiện tâm trạng, tình cảm của nhân vật An – đrây.

Hướng dẫn chi tiết:

- Các từ ngữ thể hiện tâm trạng, tình cảm của nhân vật An – đrây: “lòng không vui và tư lự”, “chợt thấy lòng se lại”.

Câu hỏi 2: Hình dung khung cảnh đêm trăng ở Ô – trát – nôi – ê.

Hướng dẫn chi tiết:

- Trời mát mẻ dưới ánh trăng tròn tỏa sáng, làm cho mọi thứ trở nên trong sáng và yên bình. Từ cửa sổ của nhân vật, ánh trăng rọi tỏa như lớp bạc lung linh. Bên dưới hàng cây cao, những khóm cây ẩm ướt hiện lên, lá xanh lấp lánh dưới ánh sáng trăng. Xa xa, sau hàng cây đen, có một căn nhà sương khói nhấp nhô, phản chiếu ánh sáng mờ ám. Bên phải, một cây to vươn cao với thân cây và cành lá trắng mịn, trong khi trên cao, vầng trăng tròn lấp lánh trên bầu trời xuân tươi sáng, chỉ vài ngôi sao nhỏ lóe lên. 

Câu hỏi 3: Hình dung tâm trạng vui tươi, cảm giác bay bổng của nhân vật Na – ta – sa. 

Hướng dẫn chi tiết:

- Na – ta – sa bị bất ngờ và cảm thấy thích thú với khung cảnh ánh trăng. Vì thế mà cô đã liên tục gọi Xô – nhi – a ra cùng để ngắm ánh trăng đêm tuyệt mĩ đó rồi sau đó Na – ta – sa tưởng tượng rằng rồi cô ấy sẽ được bay bổng lên theo ánh trăng “Đây này, cứ ngồi xổm như thế này nhé, vòng tay xuống dưới đầu gối thế này ôm thật chặt, thật chặt vào, phái cố lấy sức thế nào cũng bay bổng lên cho mà xem. Đây này!”

Câu hỏi 4: Minh họa dưới đây liên quan gì đến nội dung văn bản?

Hướng dẫn chi tiết:

- Hình ảnh đã minh họa cho dáng ngồi của Na – ta – sa khi cô đang trong tâm trạng vui vẻ và cảm giác bay bổng dưới ánh trăng đêm đẹp một cách tuyệt mĩ làm cho cô phấn khích và thích thú. Là hình ảnh minh họa cho câu văn: “Đây này, cứ ngồi xổm như thế này nhé, vòng tay xuống dưới đầu gối thế này ôm thật chặt, thật chặt vào, phái cố lấy sức thế nào cũng bay bổng lên cho mà xem. Đây này!”

Câu hỏi 5: Chú ý những chòm lá xanh mơn mởn trên cây sồi già.

Hướng dẫn chi tiết:

“Cây sồi già bây giờ đã hoàn toàn đổi mới, tỏa rộng một vòm lá xum xuê xanh tốt thẫm màu, đang như say sưa ngất ngây, khẽ đung đưa trong ánh nắng chiều.”

“Xuyên qua lớp vỏ cứng già hàng thế kỉ, những đám lá non xanh tươi đã đâm thẳng ra ngoài. Thật khó lòng tin được rằng, chính cây sồi cằn cỗi kia đã sinh ra những chòm lá xanh mơn mởn ấy.”

Câu hỏi 6: Chú ý tâm trạng vui vẻ, hạnh phúc của nhân vật An – đrây.

Hướng dẫn chi tiết:

- Khi nhận ra cây sồi trước mắt mình chính là cây sồi khi trước, công tước An-đrây nghĩ và “chàng bỗng vô cớ có một cảm giác vui mừng, sảng khoái, tưởng chừng như mỗi tế bào trong mình đổi mới, sống lại.”

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Nhân vật An – đrây Bôn – côn – xki chú ý đến cô gái Na – ta – sa Rô- Xtốp trong tình huống nào? Nêu cảm nghĩ của em về vẻ đẹp của nhân vật Na – ta – sa trong đêm trăng ở Ô – trát – nôi – ê.

Hướng dẫn chi tiết:

- Khi mà An – đrây Bôn – côn – xki đến thỉnh cầu viên đô quý tộc về công việc tại gia đình Rô – xtốp ở Ô – trát – nôi – ê, trong khi trò chuyện với hai ông bà Rô – xtốp và các vị thượng khách thì Bôn – côn – xki có để ý đến Na – ta – sa vui đùa giữa đám thanh niên và có một băn khoăn trong lòng đó là “Không biết cô ấy nghĩ gì? Cái gì làm cô ta sung sướng thế?”

- Nhân vật Na-ta-sa trong đêm trăng ở Ô-trát-nôi-ê mang một vẻ đẹp đặc biệt và đầy sức hút. Với vẻ ngoại hình tinh khôi, tươi trẻ cùng tâm hồn hiền lành và sáng tú có sức lôi cuốn mọi người xung quanh. 

    Dưới ánh trăng lung linh huyền ảo, nổi bật lên là một Na–ta–sa yêu đời có một tâm hồn bay bổng và tỏ ra vô cùng thích thú với đêm trăng sáng. Không muốn bỏ lỡ đêm trăng đẹp, Na-ta-sa đã kêu Xô-nhi-a ra ngắm trăng cùng mình và hướng dẫn cô ấy “Đây này, cứ ngồi xổm như thế này nhé, vòng tay xuống dưới hai đầu gối thế này ôm thật chặt, thật chặt vào, phái cố lấy sức thì thế nào cũng bay bổng lên cho mà xem. Đây này!”. 

    Có lẽ đêm trăng đã tạo cho Na-ta-sa một tâm trạng vui tươi và tràn đầy sự phấn khích. Na-ta-sa được mô tả là một người phụ nữ xinh đẹp, trong sáng và đầy tình sức sống, điều này tạo nên một vẻ đẹp không chỉ ngoại hình mà còn từ bên trong, làm cho độc giả không thể không ngưỡng mộ cô. Đồng thời, vẻ đẹp của Na-ta-sa còn gợi lên sự hòa hợp, yên bình và hy vọng trong cuộc sống, là nguồn động viên lớn lao cho những người khác trong cuộc chiến tranh và hòa bình. 

Câu hỏi 2: Vì sao An-đrây quan tâm đến cây sồi già bên đường? Nêu những chi tiết cho thấy sự thay đổi của cây sồi già. Theo em, cây sồi này có thể tượng trưng cho điều gì? 

Hướng dẫn chi tiết:

- An-đrây quan tâm đến cây sồi già bên đường vì cây sồi già đã từng gợi cho chàng những ấn tượng kì lạ khó quên. Khi phát hiện ra cây sồi già bên đường chính là cây sồi khi trước, chàng đã có cảm giác vui mừng, sảng khoái, tưởng chừng như mỗi tế bào trong mình đã đổi mới, sống lại. 

- Những chi tiết cho thấy sự thay đổi của cây sồi già: 

+“Cây sồi già bây giờ đã hoàn toàn đổi mới, tỏa rộng một vòm lá xum xuê xanh tốt thẫm màu, đang như say sưa ngất ngây, khẽ đung đưa trong ánh nắng chiều.” 

+“Không còn thấy những ngón tay co quắp, những vết sứt sẹo, vẻ ngờ vực và buồn rầu trước kia cũng không còn dấu vết.”

+“Xuyên qua lớp vỏ cứng già hàng thế kỉ, những đám lá non xanh tươi đã đâm thẳng ra ngoài. Thật khó lòng tin được rằng, chính cây sồi kia đã sinh ra những chòm lá xanh mơn mởn ấy.”

- Cây sồi hiện lên sống động, như một thực thể có linh hồn, đầy cá tính. Là vật chứng kiến, cây sồi như tấm gương thu gọn, ánh chiếu rõ nét những chuyển biến tinh vi trong tâm lí nhân vật. Những sắc thái đổi thay trên toàn cảnh thiên nhiên chính là sự khúc xạ của những biến đổi trong thế giới nội tâm, một thế giới sâu xa, phức tạp và đầy bí ẩn của con người. Qua đó ta có thể thấy được tác giả đã dùng thiên nhiên làm thước đo thế giới tâm hồn con người, mượn cây sồi để tả cảnh ngụ tình, làm nổi bật tâm trạng của nhân vật một cách đầy tinh tế và ấn tượng. 

Câu hỏi 3: Phân tích diễn biến tâm trạng An-đrây. Từ đó, nhận xét về cách tiếp cận của nhà văn Tôn-xtôi đối với tâm hồn con người. 

Hướng dẫn chi tiết:

- Andrey, mặc dù lòng không vui và cảm xúc trầm lặng, nhưng vì công việc, anh đã đến thăm gia đình Rostov ở Otradnoe để thỉnh cầu sự ủng hộ của quý tộc. Tại đây, anh đã gặp Natasha - người đã khiến trái tim quý tộc trẻ Andrey phải xao xuyến. Sau đêm trăng ở Otradnoe, Andrey trở về.

-Trên đường về, anh đi qua khu rừng bạch dương đầu xuân. Tại đây, Andrey tìm kiếm cây sồi già như tìm kiếm một người bạn cũ. Sự thay đổi của cây sồi đã mang lại cho anh một cảm giác bất ngờ lớn, "bỗng dưng một cảm giác vui vẻ, sảng khoái tràn ngập, như thể mỗi tế bào trong cơ thể đều được làm mới, sống lại". Những ký ức về quá khứ, niềm vui và nỗi buồn trỗi -dậy trong tâm hồn anh.

Cảnh chiến trường Austerlitz, hình ảnh của vợ trước khi qua đời, kỷ niệm về cuộc gặp gỡ với bá tước Pierre trên bến đò, và hình ảnh của cô gái Natasha trong đêm trăng, tất cả hiện lên trong tâm trí anh. Sự hữu tình của thiên nhiên, sức sống mới mẻ của cây sồi hồi xuân, và vẻ đẹp của Natasha trong đêm trăng tạo nên một niềm vui mới, đầy ý nghĩa cho Andrey.

-Anh cảm thấy mơ hồ, nghĩ rằng "Không, cuộc sống chưa kết thúc ở tuổi ba mươi mốt". Anh tự an ủi và khích lệ bản thân, "Hãy để cuộc sống của tôi không chỉ là của riêng mình, hãy để mọi người không sống cách biệt với cuộc sống của tôi như vậy, hãy để cuộc sống của tôi phản ánh lên mọi người, và mọi người cùng chia sẻ với tôi". Có thể nói, tâm hồn u ám, cô đơn và buồn bã của Andrey, một quý tộc trẻ, đã tan biến.

-Tình yêu với thiên nhiên, cảnh sắc của Nga, và sự điêu luyện trong việc miêu tả tâm lý và khám phá "biện chứng tâm hồn" của con người, cùng với tấm lòng nhân đạo cao đẹp của tác giả, đã giúp người đọc hiểu sâu sắc về nhân vật

Câu hỏi 4: Phân tích, đánh giá nghệ thuật miêu tả thiên nhiên và sử dụng lời đối thoại, độc thoại của tác giả trong đoạn trích.

Hướng dẫn chi tiết:

Đoạn trích cho thấy phong cách sáng tạo và tính cách đặc biệt của Tônxtôi. Với ngòi bút sắc sảo, ông miêu tả con người như thể họ tồn tại trong thực tại, với tâm hồn được coi như một dòng sông luân chuyển không ngừng. Động lực của phép biện chứng tâm hồn là từ cảm xúc, suy tư và trăn trở của con người, hướng tới sự hoàn thiện bản thân. Tônxtôi sử dụng hai phương thức nghệ thuật: sử dụng thiên nhiên để tạo ra bối cảnh và khắc họa tâm lý nhân vật, như đêm trăng huyền ảo ở Ôtratnôiê của Natasa Rôxtôva và cây sồi già mùa xuân của Anđrây. Các hình tượng thiên nhiên này tượng trưng cho cái cao cả, tốt đẹp mà các nhân vật khát khao. Thứ hai, Tônxtôi sử dụng ngôn ngữ miêu tả độc thoại nội tâm để thể hiện suy tư và cảm xúc của nhân vật một cách chân thực và tinh tế, tạo ra sự phong phú và sâu sắc trong tâm lý nhân vật, một chiều sâu tinh tế và đầy tầm cao trí tuệ khó quên.

Câu hỏi 5: Trên đường về nhà, An-đrây Bôn-côn-xki đã tìm được lẽ sống mới. Lẽ sống đó là gì? Em suy nghĩ gì về lẽ sống đó.

Hướng dẫn chi tiết:

   Trên đường về nhà, An-đrây Bôn-côn-xki đã tìm được lẽ sống mới “Không, cuộc đời chưa chấm dứt ở tuổi ba mươi mốt". Đó là một lời khẳng định dứt khoát, mạnh mẽ và đầy quyết đoán. Anđrây đã hiểu rằng không thể chỉ đắm chìm trong đau khổ, cần phải vượt lên sự cô đơn, không phải chỉ sống vì mình mà phải biết sống vì người khác.

   Dòng suy tư thể hiện rõ ràng và sinh động năng lực tư duy khúc chiết, trong sáng của công tước Anđrây, một con người trung thực, chân thành, giàu nghị lực. Vào giờ phút này, Anđrây đã tìm được câu trả lời cho niềm day dứt suốt đời mình: Sống cho mình hay sống cho mọi người? “Sao cho cuộc sống của ta trải qua không phải chỉ vì mình ta”. Câu trả lời đã giúp chàng trở nên mạnh mẽ, giàu nghị lực và niềm tin trên con đường đi tìm chân lý. Nhân vật Anđrây Bôncônxki mang một vẻ đẹp trí tuệ sâu xa và tâm hồn cao cả vì lẽ đó.

Câu hỏi 6: Em thích nhất hình ảnh, nhân vật hoặc sự việc nào trong đoạn trích? Vì sao? 

Hướng dẫn chi tiết:

    Em thích nhất là hình ảnh An-đrây trong đoạn trích vì em thấy được An-đrây hiện lên là một chàng trai thông minh, sắc sảo, tinh tế, giàu nghị lực và nhiều hoài bão. Là mẫu người quý tộc tiên tiến, lý tưởng của thời đại, của nước Nga thế kỷ XIX, là người khao khát sống chân thực, cao thượng, căm ghét mọi giả dối, xấu xa, thấp hèn, luôn đi tìm câu trả lời cho những câu hỏi về chân lý, hạnh phúc, về những giá trị đạo đức, tinh thần.