Nội dung chính Ngữ văn 12 cánh diều Bài 7: Đêm trăng và cây sồi

BÀI 7: TIỂU THUYẾT HIỆN ĐẠI 

VĂN BẢN: ĐÊM TRĂNG VÀ CÂY SỒI

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Lép Tôn-xtôi: sinh ngày 28/8/1828 tại điền trang Laxnaia Poliana.

- Mẹ của ông là nhà văn Maria Vonkonxki, bà mất khi Lép Tônxtôi chỉ mới được 23 tháng tuổi.

- Cha của ông cũng mất khi ông mới lên 9 tuổi thế nên Lép Tônxtôi mồ côi bố mẹ khi còn rất nhỏ và sống cùng người cô họ là Tachiana.

b. Sự nghiệp văn chương và tác phẩm nổi bật

- Ông sáng tác nhiều thể loại bao gồm có: tiểu thuyết, truyện và bút kí.

- Các tác phẩm chính của ông gồm có:

+ Bút kí: Những mẩu chuyện Sevastopol, Một người cần bao nhiêu ruộng đất?, Tôn giáo của tôi,…

+ Truyện ngắn: Một lịch sử của ngày hôm qua (1851), Lucerne (1857), Giám mục Sergy (1898),…

+ Tiểu thuyết: Thời thơ ấu (1852), Thời niên thiếu (1855), Thời thanh niên (1856),…

2. Văn bản “Đêm trăng và cây sồi”

2.1. Tác phẩm và đoạn trích Đêm trăng và cây sồi

+ Chiến tranh và hòa bình là tiểu thuyết được xuất bản trong khoảng thời gian 1865 - 1869. Tác phẩm dựa vào cột mốc lịch sử quan trọng của nước vào thế kỷ 19. Đó chính là cuộc chiến tranh diễn ra khốc liệt vào năm 1805 - 1812, giai đoạn Hoàng đế Pháp Napoléon Bonaparte xua đại binh vào nước Nga thời Sa hoàng Aleksandr I.

+ Tác phẩm như một thiên anh hùng ca kể về sự ra đời của nước Nga, một quốc gia đa chủng tộc, với nhiều tập quán và ngôn ngữ khác nhau, có thể đoàn kết lại để chống kẻ xâm lăng.

+ Tác giả đã tìm hiểu ý nghĩa của đời người với các mặt xấu như lòng ích kỷ, lòng tham vật chất và những yếu tố cản trở mặt tốt của con người phát triển, làm cho con người hạnh phúc

2.2. Tóm tắt nội dung của đoạn trích Đêm trăng và cây sồi

Giữa năm 1805, khi các binh đoàn thiện chiến của Na-pô-lê-ông (Napoleon) đang hành quân tiến dần về phía đông thì các quý tộc Nga ở thủ đô Pê-téc-bua chỉ biết tụ tập tiệc tùng, khiêu vũ, cờ bạc và tán gẫu. Công tước An-đrây Bôn-côn-xki cảm thấy cuộc sống quý tộc ở thủ đô quá nhàm chán, giả dối và vô nghĩa. Đã quyết định nhập ngũ tham gia quân viễn chinh, làm sĩ quan phụ tá bên cạnh tướng Cu-tu-dốp Na-pô-lê-ông. Sau khi trải qua cuộc viễn chinh và bị thương trong trận Au-xtec-lít tháng 12/1805, chàng tỉnh ngộ trở về nhà đúng lúc vợ chàng tắt thở vì sinh nở. Mùa xuân năm 1809, An-đrây có chuyến đi đến nhà bá tước Rô-xtop tình cờ gặp cô gái Na-ta-sa con gái của bá tước.

Đoạn trích Đêm trăng và cây sồi kể về những thay đổi trong tâm trạng của An-đrây trong và sau chuyến đi đến nhà bá tước Rô-xtop.

II. Khám phá văn bản

1. Diễn biến tâm trạng của nhân vật An-đrây Bôn-côn-xki  

- Trạm 1:

+ Khi mà An – đrây Bôn – côn – xki đến thỉnh cầu viên đô quý tộc về công việc tại gia đình Rô – xtốp ở Ô – trát – nôi – ê, trong khi trò chuyện với hai ông bà Rô – xtốp và các vị thượng khách thì Bôn – côn – xki có để ý đến Na – ta – sa vui đùa giữa đám thanh niên và có một băn khoăn trong lòng đó là “Không biết cô ấy nghĩ gì? Cái gì làm cô ta sung sướng thế?”

+ Nhân vật Na-ta-sa trong đêm trăng ở Ô-trát-nôi-ê mang một vẻ đẹp đặc biệt và đầy sức hút. Với vẻ ngoại hình tinh khôi, tươi trẻ cùng tâm hồn hiền lành và sáng tú có sức lôi cuốn mọi người xung quanh. 

Dưới ánh trăng lung linh huyền ảo, nổi bật lên là một Na–ta–sa yêu đời có một tâm hồn bay bổng và tỏ ra vô cùng thích thú với đêm trăng sáng. Không muốn bỏ lỡ đêm trăng đẹp, Na-ta-sa đã kêu Xô-nhi-a ra ngắm trăng cùng mình và hướng dẫn cô ấy “Đây này, cứ ngồi xổm như thế này nhé, vòng tay xuống dưới hai đầu gối thế này ôm thật chặt, thật chặt vào, phái cố lấy sức thì thế nào cũng bay bổng lên cho mà xem. Đây này!”. 

+ Có lẽ đêm trăng đã tạo cho Na-ta-sa một tâm trạng vui tươi và tràn đầy sự phấn khích. Na-ta-sa được mô tả là một người phụ nữ xinh đẹp, trong sáng và đầy tình sức sống, điều này tạo nên một vẻ đẹp không chỉ ngoại hình mà còn từ bên trong, làm cho độc giả không thể không ngưỡng mộ cô. Đồng thời, vẻ đẹp của Na-ta-sa còn gợi lên sự hòa hợp, yên bình và hy vọng trong cuộc sống, là nguồn động viên lớn lao cho những người khác trong cuộc chiến tranh và hòa bình.  

- Trạm 2: 

+ An-đrây, tuy lòng không vui và tư lự nhưng vì công việc, chàng đã đến gia đình Rô-xtốp ở Ô-trát-nôi-ê để thỉnh cầu viên đô thống quý tộc và tại đây chàng đã gặp Na-ta-sa – người đã làm cho tâm hồn chàng quý tộc trẻ An-đrây vô cùng xao xuyến. Sau đêm trăng tại Ô-trát-nôi-ê, An-đrây trở về. 

II. Khám phá văn bản

1. Diễn biến tâm trạng của nhân vật An-đrây Bôn-côn-xki  

- Trạm 1:

+ Khi mà An – đrây Bôn – côn – xki đến thỉnh cầu viên đô quý tộc về công việc tại gia đình Rô – xtốp ở Ô – trát – nôi – ê, trong khi trò chuyện với hai ông bà Rô – xtốp và các vị thượng khách thì Bôn – côn – xki có để ý đến Na – ta – sa vui đùa giữa đám thanh niên và có một băn khoăn trong lòng đó là “Không biết cô ấy nghĩ gì? Cái gì làm cô ta sung sướng thế?”

+ Nhân vật Na-ta-sa trong đêm trăng ở Ô-trát-nôi-ê mang một vẻ đẹp đặc biệt và đầy sức hút. Với vẻ ngoại hình tinh khôi, tươi trẻ cùng tâm hồn hiền lành và sáng tú có sức lôi cuốn mọi người xung quanh. 

Dưới ánh trăng lung linh huyền ảo, nổi bật lên là một Na–ta–sa yêu đời có một tâm hồn bay bổng và tỏ ra vô cùng thích thú với đêm trăng sáng. Không muốn bỏ lỡ đêm trăng đẹp, Na-ta-sa đã kêu Xô-nhi-a ra ngắm trăng cùng mình và hướng dẫn cô ấy “Đây này, cứ ngồi xổm như thế này nhé, vòng tay xuống dưới hai đầu gối thế này ôm thật chặt, thật chặt vào, phái cố lấy sức thì thế nào cũng bay bổng lên cho mà xem. Đây này!”. 

+ Có lẽ đêm trăng đã tạo cho Na-ta-sa một tâm trạng vui tươi và tràn đầy sự phấn khích. Na-ta-sa được mô tả là một người phụ nữ xinh đẹp, trong sáng và đầy tình sức sống, điều này tạo nên một vẻ đẹp không chỉ ngoại hình mà còn từ bên trong, làm cho độc giả không thể không ngưỡng mộ cô. Đồng thời, vẻ đẹp của Na-ta-sa còn gợi lên sự hòa hợp, yên bình và hy vọng trong cuộc sống, là nguồn động viên lớn lao cho những người khác trong cuộc chiến tranh và hòa bình.  

- Trạm 2: 

+ An-đrây, tuy lòng không vui và tư lự nhưng vì công việc, chàng đã đến gia đình Rô-xtốp ở Ô-trát-nôi-ê để thỉnh cầu viên đô thống quý tộc và tại đây chàng đã gặp Na-ta-sa – người đã làm cho tâm hồn chàng quý tộc trẻ An-đrây vô cùng xao xuyến. Sau đêm trăng tại Ô-trát-nôi-ê, An-đrây trở về. 

+ Trên đường về, chàng đi qua khu rừng bạch dương dạo đầu xuân. Tại đây, An-đrây đã tìm kiếm cây sồi già như tìm kiếm người bạn cố tri. Sự thay đổi của cây sồi đã đem đến cho chàng 1 sự bất ngờ lớn, “bỗng vô cớ có một cảm giác vui mừng, sảng khoái tưởng chừng như mỗi tế bào trong mình đổi mới, sống lại”. Những trang đời, những ký ức vui, buồn ùa lên và sống dậy. 

+ Cảnh tượng chiến trường Au-xtéc-lít, hình ảnh vợ trước khi tắt thở. Kỉ niệm gặp gỡ bá tước Pie trên bến đò, và hình ảnh người con gái Natasa trong đêm trăng cùng hiện lên trong tâm hồn chàng. Thiên nhiên hữu tình, cây sồi hồi xuân tràn đầy sức sống và người thiếu nữ Natasa kiều diễm, đêm trăng huyền diệu tại Ô – trát – nôi – ê đã lay tỉnh, đem đến cho An-đrây một niềm vui mới, chan chứa yêu đời. 

+ Chàng cảm thấy bâng khuâng, nghĩ thầm “không, cuộc đời chưa chấm dứt ở tuổi ba mươi mốt”. Chàng tự an ủi và động viên mình “Sao cho cuộc sống của ta trôi qua không phải chỉ mình ta, sao cho họ đừng sống tách biệt với cuộc sống của ta như vậy, sao cho cuộc đời của ta phản chiếu lên tất cả mọi người, và mọi người cùng sống chung với ta”. Có thể nói, tâm hồn u ám bấy nay, mọi cô đơn, sầu muộn bấy nay chứa chất trong lòng chàng quý tộc trẻ đã bị xua tan.  

+ Tình yêu thiên nhiên, cảnh sắc Nga, ngòi bút điêu luyện trong việc miêu tả tâm lý và khám phá “biện chứng tâm hồn” của con người, cách thể hiện con người trong sự vận động đi lên, vượt qua số phận và hướng thiện, tấm lòng nhân đạo cao đẹp của tác giả, không gian và thời gian nghệ thuật đã giúp cho người đọc cảm nhận được nhân vật một cách sâu sắc nhất. 

- Trạm 3:

+ Trên đường về nhà, An-đrây Bôn-côn-xki đã tìm được lẽ sống mới “Không, cuộc đời chưa chấm dứt ở tuổi ba mươi mốt". Đó là một lời khẳng định dứt khoát, mạnh mẽ và đầy quyết đoán. An-đrây đã hiểu rằng không thể chỉ đắm chìm trong đau khổ, cần phải vượt lên sự cô đơn, không phải chỉ sống vì mình mà phải biết sống vì người khác.

+ Dòng suy tư thể hiện rõ ràng và sinh động năng lực tư duy khúc chiết, trong sáng của công tước An-đrây, một con người trung thực, chân thành, giàu nghị lực. Vào giờ phút này, An-đrây đã tìm được câu trả lời cho niềm day dứt suốt đời mình: Sống cho mình hay sống cho mọi người? “Sao cho cuộc sống của ta trải qua không phải chỉ vì mình ta”. Câu trả lời đã giúp chàng trở nên mạnh mẽ, giàu nghị lực và niềm tin trên con đường đi tìm chân lý. Nhân vật Anđrây Bôncônxki mang một vẻ đẹp trí tuệ sâu xa và tâm hồn cao cả vì lẽ đó.

3. Giá trị biểu tượng của đoạn trích Đêm trăng và cây sồi

a. Đêm trăng ở Ô-trát-nôi-ê

- Đó là một đêm trăng tràn đầy ánh trăng, không khí mát mẻ, trong sáng và yên tĩnh, nền trời trong sáng, lác đác mấy vì sao.

- Chính tại đêm trăng đấy, chàng một lần nữa tình cờ gặp gỡ Na-ta-sa ở tầng trên. Cả hai người đều đăm chiêu trước vẻ đẹp đêm trăng ấy, hai tâm hồn gặp gỡ, hòa quyện.

b. Cây sồi già 

- An-đrây quan tâm đến cây sồi già bên đường vì cây sồi già đã từng gợi cho chàng những ấn tượng kì lạ khó quên. Khi phát hiện ra cây sồi già bên đường chính là cây sồi khi trước, chàng đã có cảm giác vui mừng, sảng khoái, tưởng chừng như mỗi tế bào trong mình đã đổi mới, sống lại. 

- Những chi tiết cho thấy sự thay đổi của cây sồi già: 

+“Cây sồi già bây giờ đã hoàn toàn đổi mới, tỏa rộng một vòm lá xum xuê xanh tốt thẫm màu, đang như say sưa ngất ngây, khẽ đung đưa trong ánh nắng chiều.” 

+“Không còn thấy những ngón tay co quắp, những vết sứt sẹo, vẻ ngờ vực và buồn rầu trước kia cũng không còn dấu vết.”

+“Xuyên qua lớp vỏ cứng già hàng thế kỉ, những đám lá non xanh tươi đã đâm thẳng ra ngoài. Thật khó lòng tin được rằng, chính cây sồi kia đã sinh ra những chòm lá xanh mơn mởn ấy.”

- Cây sồi hiện lên sống động, như một thực thể có linh hồn, đầy cá tính. Là vật chứng kiến, cây sồi như tấm gương thu gọn, ánh chiếu rõ nét những chuyển biến tinh vi trong tâm lí nhân vật. Những sắc thái đổi thay trên toàn cảnh thiên nhiên chính là sự khúc xạ của những biến đổi trong thế giới nội tâm, một thế giới sâu xa, phức tạp và đầy bí ẩn của con người. Qua đó ta có thể thấy được tác giả đã dùng thiên nhiên làm thước đo thế giới tâm hồn con người, mượn cây sồi để tả cảnh ngụ tình, làm nổi bật tâm trạng của nhân vật một cách đầy tinh tế và ấn tượng.

4. Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên và sử dụng độc thoại, đối thoại của Lép Tôn-xtôi

+ Qua đoạn trích, chúng ta có thể cảm nhận được phong cách và cá tính sáng tạo của Tôn-xtôi. Bằng ngòi bút hiện thực, tài phân tích tâm lý tinh vi, sắc sảo, nhà văn miêu tả con người như nó đang tồn tại, tính cách con người được quan niệm như một dòng sông, vận động và lưu chuyển không ngừng.

+ Động lực của phép biện chứng tâm hồn bắt nguồn từ những cảm xúc, suy tư, những trăn trở trong tâm hồn con người để vươn tới sự hoàn thiện mình. Để đi sâu vào phép biện chứng tâm hồn đó, Tôn-xtôi triệt để sử dụng hai phương thức nghệ thuật. Một là, dùng thiên nhiên để vừa tạo dựng được phong cảnh, không gian và thời gian, vừa góp phần khắc họa những diễn biến tâm lý tinh vi của nhân vật. Đoạn trích nói riêng và cuốn tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình nói chung đã có những bức tranh thiên nhiên trở thành mẫu mực cổ điển trong kho tàng văn chương thế giới về miêu tả nội tâm đó là đêm trăng huyền ảo ở Ô-trat-nôi-ê của Na-ta-sa Rô-xtô-va; và hình ảnh cây sồi già mùa xuân của An-đrây.

+ Đó là những hình tượng thiên nhiên độc đáo, tượng trưng cho những gì cao cả, tốt đẹp, vĩnh hằng mà các nhân vật này khát khao vươn tới. Hai là, nhà văn đã dùng ngôn ngữ miêu tả độc thoại nội tâm để thâm nhập và phản ánh dòng suy tư, cảm xúc của nhân vật một cách chính xác, khúc chiết và đầy tinh tế, khiến cho nhân vật của Tôn-xtôi có một chiều sâu tâm lý, một sự đầy đặn về tầm hồn và một tầm cao trí tuệ khó quên.

III. Tổng kết

1. Nội dung

+ Đoạn trích kể về cuộc gặp gỡ vô tình giữa An-đrây và Na-ta-sa trong chuyến đi đến nhà bá tước Rô-xtốp. Thể hiện những thay đổi trong tâm trạng của An-đrây trong và sau chuyến đi đến nhà bá tước Rô-xtốp. 

2. Nghệ thuật

+ Đỉnh cao trong việc miêu tả thiên nhiên cùng với sử dụng ngôn ngữ độc thoại, đối thoại đã giúp bộc lộ nội dung của đoạn trích.