Đáp án Ngữ văn 12 chân trời sáng tạo Bài 8: Cảnh rừng Việt Bắc

BÀI 8. HAI TAY XÂY DỰNG MỘT SƠN HÀ

VĂN BẢN. CẢNH RỪNG VIỆT BẮC

I. HƯỚNG DẪN ĐỌC  

Câu 1: Phân tích khung cảnh thiên nhiên và bức tranh sinh hoạt trong sáu dòng thơ đầu.

Hướng dẫn chi tiết:

1. Hai câu đầu:

Cảnh rừng Việt Bắc thật là hay,

Vượn hót chim kêu suốt cả ngày

Ngay từ đầu bài thơ, Bác đã bày tỏ sự ngưỡng mộ trước vẻ đẹp của thiên nhiên tại vùng núi rừng kỳ vĩ: "Cảnh rừng Việt Bắc thật là hay". Tuy nhiên, điều đáng chú ý là sự tương tác mật thiết giữa con người và thiên nhiên, được miêu tả một cách gần gũi và tươi sáng. Điều này thể hiện một tình yêu sâu sắc đối với thiên nhiên, cũng như mối liên kết chặt chẽ với cảnh vật. Tiếng vượn hót, tiếng chim kêu, dù liên tục vang lên "suốt cả ngày", vẫn khiến cho trái tim người nghe xao xuyến bởi một cảm xúc yêu thương chân thành. Điều này là minh chứng cho tấm lòng rộng lớn, một sự gắn bó vững chắc với thiên nhiên và cảnh vật từ phía tác giả, hoặc có thể nói mở rộng hơn là lòng yêu nước của ông. Yêu đất nước không chỉ đơn giản là yêu những điều xa xôi, mà còn chính là yêu thiên nhiên, yêu những vật thể bé nhỏ, gần gũi, thân thương và quen thuộc nhất.

1. Hai câu tiếp theo:

Khách đến thì mời ngô nếp nướng,

Săn về thường chén thịt rừng quay,

Hình ảnh cho thấy một cuộc sống nơi đây rất bình dị, gần gũi, thể hiện sự giản dị trong ăn uống, sinh hoạt hằng ngày của Bác. Tuy sống trong hoàn cảnh chiến đấu, sống nơi núi rừng ẩn nấp hoang vu chẳng sung sướng gì nhưng Người vẫn toát lên được một phong thái ung dung, kiên định. Thức ăn tuy đạm bạc, thô sơ, không cầu kì nhưng vẫn thể hiện được ở đó một tinh thần lạc quan, sự mặn nồng, tha thiết, chứa chan tình người, tình đồng chí đồng đội. Mở ra một bức tranh thật bình yên nơi núi rừng nhưng cũng thật hiểm trở.

1. Hai câu tiếp theo

Non xanh, nước biếc tha hồ dạo,

Rượu ngọt, chè tươi mặc sức say.

Đây là sự tiếp nối hai câu luận, thông qua đó ta càng thấy cảnh với người, thực tại gần lại nhau, hòa quyện vào nhau. Khung cảnh “non xanh, nước biếc” hiện lên thật đẹp đẽ, bao la, như rộng ra trước mắt người đọc. Đến “rượu ngọt, chè tươi mặc sức say” cho thấy một sự lạc quan, một tinh thần thư thái sau những giây phút làm việc căng thẳng. Hình ảnh rất đời thường, hợp lẽ, hợp cảnh.

→ Khung cảnh thiên nhiên và cuộc sống giản dị nhưng ấm áp trong bối cảnh khó khăn của cuộc kháng chiến đem lại cho chúng ta một cái nhìn sâu sắc vào ý chí kiên cường luôn hiện hữu trong tâm hồn của những chiến sĩ cách mạng ấy. Con người sống hòa hợp với thiên nhiên, chặt chẽ gắn bó và tận hưởng, thậm chí nhìn thấu được vẻ đẹp kỳ vĩ của tự nhiên ngay cả trong những hoàn cảnh khốn khó nhất. Từ đó, chúng ta có thể nhìn thấy tấm lòng rộng lớn của Bác, không chỉ dành cho cuộc sống và con người, mà còn luôn đong đầy tình yêu và sự kính trọng với cảnh đẹp của tự nhiên và quê hương.

Câu 2: Xác định chủ thể trữ tình trong bài thơ và cho biết dựa vào đâu để bạn xác định như vậy.

Hướng dẫn chi tiết:

• Chủ thể trữ tình trong bài thơ: Tác giả - Hồ Chí Minh. Dựa vào nội dung của bài thơ và nhìn nhận, đặt trong bối cảnh lịch sử, văn hóa, người sáng tác để xác định như vậy.

Câu 3: Bài thơ đã đáp ứng yêu cầu về thể thơ như thế nào? Các yếu tố hình thức (từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ, vần, nhịp) có tác dụng gì trong việc thể hiện chủ đề, thông điệp của bài thơ?

Hướng dẫn chi tiết:

• Thể thơ thất ngôn bát cú.

+ Cách gieo vần: vần chân cách “ay"

+ Cảnh rừng Việt Bắc được miêu tả qua những hình ảnh sau: "Vượn hót chim kêu; non xanh, nước biếc; rượu ngọt, chè tươi; trăng, hạc, xuân".

+ Biện pháp tu từ liệt kê, được thể hiện qua cách tác giả liệt kê các hình ảnh miêu tả vẻ đẹp nơi núi rừng Việt Bắc: "Vượn hót chim kêu; non xanh, nước biếc; rượu ngọt, chè tươi; trăng, hạc, xuân".

• Tác dụng: Biện pháp liệt kê nhấn mạnh rằng nơi núi rừng Việt bắc có rất nhiều cảnh đẹp trù phú, thú vị. Thể hiện tình yêu thiên nhiên, sự gắn bó với thiên nhiên của Bác Hồ.

Câu 4: Tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ. Cho biết hoàn cảnh ấy đã giúp bạn hiểu thêm điều gì về thông điệp từ bài thơ và tâm hồn, cốt cách của nhà thơ Hồ Chí Minh.

Hướng dẫn chi tiết:

Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ Cảnh rừng Việt Bắc được Bác Hồ viết vào mùa xuân năm 1947, sau một năm quân ta tạm rút khỏi thủ đô Hà Nội để lên núi rừng bạt ngàn Việt Bắc, lập căn cứ làm cuộc trường kỳ kháng chiến thần thánh chín năm chống thực dân Pháp. Đây là lần thứ hai, Bác Hồ và Trung ương Đảng sống, làm việc tại căn cứ địa Việt Bắc để lãnh đạo cách mạng.

Chính từ hoàn cảnh ấy khiến ta càng hiểu sâu sắc hơn về tấm lòng của Bác Hồ, luôn một lòng vì nước, vì dân. Lí tưởng cách mạng của Người là giải phóng đất nước, giải phóng nhân dân ra khỏi ách thống trị của thực dân Pháp.

Câu 5: Nêu một số điểm tương đồng/ khác biệt về nội dung/ hình thức nghệ thuật giữa hai bài thơ Cảnh rừng Việt Bắc và Rằm tháng Giêng.

Hướng dẫn chi tiết:

- Những nét tương đồng: 

• Cả hai tác phẩm đều chắp cánh từ sự cảm nhận sâu sắc của con người trước vẻ đẹp mênh mông của thiên nhiên ở vùng Tây Bắc tươi đẹp.
• Tác giả miêu tả những hình ảnh độc đáo, thể hiện sự yêu thương cuồng nhiệt đối với thiên nhiên và quê hương. Các hình tượng đặc sắc như dòng suối mát, dãy núi bạt ngàn hay những đồng cỏ xanh mướt được tái hiện sinh động, như một lời ca ngợi sâu sắc về vẻ đẹp tự nhiên và sức sống của đất nước.
• Trong những bối cảnh khắc nghiệt của cuộc chiến tranh, con người vẫn không bị lạc hướng, mà ngược lại, họ hòa mình vào tình thương của thiên nhiên. Dù đối mặt với những gian khổ và thử thách, tâm hồn con người vẫn luôn hướng về những giá trị cao quý nhất, làm cho tác phẩm trở nên sâu sắc và ý nghĩa hơn

- Những nét riêng biệt:

+ Thể thơ: Bài “Rằm tháng Giêng" viết thể thất ngôn tứ tuyệt; “Cảnh rừng Việt Bắc" viết theo thể thất ngôn bát cú.

+ Bài thơ “Cảnh rừng Việt Bắc": thể hiện sự hài hòa mọi sự vật. Vì cảnh đẹp đã ghi tạc trong những tâm tư sâu nặng trong lòng Người, Người khẳng định lòng chung thủy sẽ quay trở lại thăm nơi này, lời hứa hẹn son sắt khi từ biệt mảnh đất tươi đẹp này về miền xuôi. Người không bỏ mặc thiên nhiên, coi nó sống động trong tâm hồn mình, vì thế Bác chẳng bao giờ lãng quên quá khứ đẹp đẽ, mất đi tình yêu thương với Việt Bắc.

+ Bài thơ “Rằm tháng giêng” lại là bức tranh đầy sắc xuân và tâm trạng say mê thưởng thức vẻ đẹp trời xuân của nhà thơ, nhà thơ cùng đồng chí của mình bàn việc quân ở khung cảnh sông nước nơi Việt Bắc.