Giáo án chuyên đề Lịch sử 11 cánh diều CĐ 3 Hoạt động 4: Một số danh nhân văn hóa Việt Nam

Danh nhân

Thân thế

Hoạt động/Đóng góp

Nhận xét/Đánh giá vai trò

Chân dung Vua Trần Nhân Tông,

người sáng lập Thiền phái Trúc Lâm

Tượng Giác Hoàng Trần Nhân Tông

đặt trong tháp Huệ Quang

Tác phẩm Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn đồ miêu tả cảnh Thượng hoàng

Trần Nhân Tông, lúc này đã xuất gia, từ động Vũ Lâm xuất du

Lăng vua Trần Nhân Tông (Trần Khâm) (1258 - 1308) ở Long Hưng, Thái Bình

Đền Trần Nhân Tông tại Huế

Nguyễn Trãi (1380 – 1442)

Nguyễn Trãi dâng lên Lê Lợi Bình Ngô sách tại căn cứ khởi nghĩa Lam Sơn

Đền thờ Nguyễn Trãi

tại xã Nhị Khê, huyện Thường Tín

Tượng Nguyễn Trãi ở Nhị Khê (Hà Nội)

Đền thờ Nguyễn Trãi ở Côn Sơn,

 Hải Dương

Tượng đài thi hào Nguyễn Trãi

Tượng đài hư cấu về dung nhan Nguyễn Du (Hà Tĩnh)

Bìa cuốn Truyện Kiều in đính kèm trong Hồ sơ khoa học đề nghị UNESCO ghi danh Nguyễn Du là Danh nhân văn hóa thế giới

Lăng mộ Nguyễn Du (Hà Tĩnh)

Hồ Xuân Hương (1772 – 1882) sinh ở Thăng Long; là con gái ông Hồ Phi Diễn (1703 - 1786), một nhà nho ở làng Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, Nghệ An. Bà có tư chất thông minh, bản lĩnh, trải đời, ưa xướng họa thơ ca. Sống và sáng tác cùng giai đoạn với Địa thi hào Nguyễn Du, nữ sĩ Hồ Xuân Hương là một phong cách thơ nôm độc đáo. Sự nghiệp thi ca của Hồ Xuân Hương với khoảng 150 tác phẩm, trong đó có khoảng 100 tác phẩm bằng chữ Nôm, bà được gọi là “Bà Chúa thơ Nôm”.

Chân dung nữ sĩ Hồ Xuân Hương

(Bìa sách Giai nhân di mặc - học giả

Nguyễn Hữu Tiến, 1916)

Danh nhân

Thân thế

Hoạt động/Đóng góp

Nhận xét/Đánh giá vai trò

Trần Nhân Tông (1258 – 1308)

Tên thật là Trần Khâm, là hoàng tử trưởng của vua Trần Thánh Tông. Ông trị vì từ năm 1278 đến năm 1293. Sau đó, nhường ngôi cho con là Trần Anh Tông và lên làm Thái thượng hoàng.

- Nhà thơ, nhà văn hóa lớn: để lại nhiều tác phẩm có giá trị thuộc lĩnh vực triết học, lịch sử, Phật giáo, văn học,…Tiêu biểu như Trung hưng thực lục, các bài thơ được tập hợp trong Trần Nhân Tông thi tập.

- Người sáng lập Thiền phái Phật giáo Trúc Lâm:

+ Trần Nhân Tông xuất gia tu hành, trở thành vị sư tổ sáng lập Thiền phái Phật giáo Trúc Lâm.

+ Tư tưởng trung tâm trong nhân sinh quan của ông là “Cư trần lạc đạo”, thấu hiểu lẽ đời, ung dung, tự tại, hòa mình, đồng cảm với đồng loại, thiên nhiên.

+ Là nhà chính trị, nhà quân sự, nhà ngoại giao xuất sắc, góp phần giữ gìn mối quan hệ hòa hiếu với Chăm-pa, mở mang bỡ cõi Đại Việt.

Cuộc đời và sự nghiệp của Phật hoàng Trần Nhân gắn liền với những đóng góp to lớn cho dân tộc, cho đạo Pháp. Ông không chỉ là một bậc minh quân sáng suốt, có trách nhiệm với dân, với nước mà còn là một vị tu sĩ Phật giáo đạo cao đức trọng, hành hạnh đầu đà miên mật, tích cực phát triển nền Phật giáo nước nhà.

Nguyễn Trãi (1380 – 1442)

- Nguyễn Trãi hiệu là Ức Trai, quê gốc ở làng Chi Ngại (nay thuộc huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương), sau dời đến thôn Nhị Khê (nay thuộc huyện Thường Tín, Hà Nội).

- Ông là con của danh sĩ Nguyễn Phi Khanh, cháu ngoại của quan Tư đồ Trần Nguyên Đán.

- Năm 1400, Nguyễn Trãi thi đậu Thái học sinh dưới Triều Hồ.

- Nhà chính trị - quân sự, nhà tư tưởng lớn:

+ Là người tham gia tích cực khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo chống quân Minh xâm lược. Tư tưởng chính trị, quân sự sáng suốt và tài ngoại giao của ông góp phần quan trọng vào thắng lợi của khởi nghĩa Lam Sơn.

+ Nét nổi bật trong tư tưởng của ông là sự hòa quyện giữa Nho giáo, Phật giáo, tư tưởng Lão Trang, xuyên suốt là tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân, yêu hòa bình.

- Nhà văn, nhà thơ lớn: + Ông để lại nhiều tác phẩm văn chương bằng chữ Hán và chữ Nôm gồm nhiều thể loại trên các lĩnh vực văn học, lịch sử, địa lí, luật pháp, lễ nghi,…

+ Tiêu biểu là các tác phẩm Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Phú núi Chí Linh, Lam Sơn thực lục, Dư địa chí, Ức Trai thi tập, Quốc âm thi tập,…

“Nguyễn Trãi, người anh hùng của dân tộc, văn võ song toàn. Văn là chính trị: Chính trị cứu nước, cứu dân, nội trị ngoại giao, mở nền thái bình muôn thuở, rửa nỗi thẹn nghìn thu. Võ là quân sự: Chiến lược và chiến thuật, yếu đánh mạnh, ít địch nhiều… thắng hung tàn bằng đại nghĩa. Văn võ đều là võ khí, mạnh như vũ bão, sắc như gươm dao”.

Nguyễn Du (1766 – 1820)

- Nguyễn Du tên chữ là Tố Như, quê ở xã Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.

- Ông xuất thân trong một gia đình có truyền thống văn chương và nghệ thuật, cha là Hoàng giáp Nguyễn Nghiễm.

- Nhà thơ lớn – tác giả “Truyện Kiều”:

+ Nguyễn Du để lại di sản văn chương đồ sộ với những tác phẩm nổi tiếng bằng chữ Hán và chữ Nôm.

+ Truyện Kiều là kiệt tác trong nền văn học Việt Nam.

+ Thơ ca của ông ca ngợi vẻ đẹp con người, tình yêu đôi lứa; đề cao tự do, khát vọng công lí, lên án bất công xã hội; phản ánh nỗi khổ đau, bất hạnh của con người, đặc biệt là người phụ nữ và ước mơ giải phóng con người.

- Người góp phần đặt nền móng cho ngôn ngữ văn học hiện đại Việt Nam.

+ Những sáng tác của ông là sự kết tinh thành tựu chữ Hán và chữ Nôm, tổng hợp tinh hoa của nhiều thể loại văn học.

+ Là người có tình yêu tiếng Việt sâu sắc. Những tác phẩm viết bằng chữ Nôm của Nguyễn Du góp phần quan trọng vào việc đặt nền móng cho ngôn ngữ văn học hiện đại của Việt Nam.

Nguyễn Du là đại thi hào của dân tộc với nhiều tác phẩm mang đậm chủ nghĩa nhân văn.

Hồ Xuân Hương (1772 – 1822)

- Sinh tại phường Khán Xuân (Ba Đình, Hà Nội ngày nay). Cha là Sinh đồ Hồ Phi Diễn, người hương Quỳnh Đôi (huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An).

- Thuở nhỏ, Hồ Xuân Hương đã nổi tiếng thông minh, giỏi làm thơ.

- “Bà chúa thơ Nôm”:

+ Hồ Xuân Hương để lại nhiều áng thơ xuất sắc: Bỡn bà lang khóc chồng, Bánh trôi nước, Lấy chồng chung, Cái quạt,…Những bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật và thất ngôn tứ tuyệt.

+ Hồ Xuân Hương được mệnh danh là “Bà chúa thơ Nôm”: sử dụng chữ Nôm kết hợp phong cách nghệ thuật sáng tạo, đậm chất văn học dân gian. Bà có biệt tài sử dụng điệp khúc, âm điệu, tiết tấu thích hợp với từng ý, từng hoàn cảnh, lời thơ tự nhiên, duyên dáng.

- Người đề cao tư tưởng bình đẳng nam nữ: Thơ của bà phản ánh nghị lực, tinh thần vươn lên của người phụ nữ, khát vọng được yêu thương, hạnh phúc, khẳng định mình; nói lên thân phận người phụ nữ, lên án ché độ hôn nhân đa thê, chống lại trật tự xã hội phong kiến nam quyền.

Hồ Xuân Hương có đóng góp lớn cho nữ quyền, cho sự bình đẳng của phụ nữ; di sản của Hồ Xuân không chỉ là thơ ca, mà còn là hệ ứng xử-tinh thần-ý thức vì một sự tiến bộ tốt đẹp. Hồ Xuân Hương không chỉ đấu tranh, bảo vệ mà còn có ý thức cảnh báo, phê phán, chống lại, phủ định những gì ngăn cản sự tiến bộ của con người.