HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu chung

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS đọc thông tin trong SGK và trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tóm tắt ngắn gọn những nét tiêu biểu về cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu

Câu 2: Tóm tắt những nét chính về sự nghiệp thơ văn Nguyễn Đình Chiểu?

Câu 3: Trình bày hoàn cảnh sáng tác bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

Gv hướng dẫn hs trả lời theo ý và tóm tắt thành đoạn văn ngắn

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá bài viết của HS.

1, Câu 1

Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888) tự là Mạnh Trạch sinh tại quê mẹ ở Gia Định (nay là thành phố Hồ Chí Minh).Ông xuất thân trong một gia đình nhà nho. Quê cha ở Huế. Sau khi đỗ tú tài, ông ra Huế học chuẩn bị thi tiếp thì nhận được tin mẹ mất, ông bỏ thi về quê chịu tang mẹ. Dọc đường vê, vì thương nhớ mẹ, ông khóc nhiều bị đau mắt nặng và bị mù cả hai mắt. Không khuất phục trước số phận, ông về Gia Định mở trường dạy học, bốc thuốc chữa bệnh cho dân, sáng tác thơ văn và tiếng thơ Đồ Chiểu vang khắp miền lục tỉnh.. Khi thực dân Pháp đánh vào Gia Định, Nguyễn Đình Chiểu đã đứng vững trên tuyến đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp, sáng tác thơ văn cổ vũ chiến đấu. Thực dân Pháp tìm cách mua chuộc, dụ dỗ, ông khảng khái khước từ tất cả, giữ trọn tấm lòng thuỷ chung với nước với dân.

Nguyễn Đình Chiểu là nhà nho yêu nước, tiết tháo, một thầy thuốc tận tụy với dân, một nhà giáo mẫu mực, lá cờ đầu của thơ ca yêu nước và chống Pháp ở Nam Bộ.

2, Câu 2

Nguyễn Đình Chiểu là nhà thơ yêu nước, sáng tác những vần thơ cháy bỏng căm thù cổ vũ chiến đấu. Cuộc đời sáng tác của ông chia làm 2 giai đoạn. Trước khi thực dân Pháp xâm lược có 2 tác phẩm tiêu biểu: Truyện Lục Vân Tiên và Dương Từ- Hà Mậu. Đây là 2 tác phẩm tiêu biểu cho lí tưởng đạo đức nhân nghĩa. Mục đích sáng tác ở giai đoạn này là truyền dạy những bài học về đạo làm người chân chính. Những mẫu người lí tưởng trong tác phẩm là những con người sống nhân hậu thủy chung, dám đấu tranh để chiến thắng những thế lực bạo tàn. Đến giai đoạn sau thơ văn Nguyễn Đình Chiểu thể hiện sâu sắc lòng yêu nước thương dân, lá cờ đầu của văn thơ yêu nước chống Pháp nửa cuối thế kỉ XIX với các tác phẩm tiêu biểu: Chạy giặc; Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, Văn tế Trương Định…Thơ văn yêu nước ghi lại một cách chân thực một thời đau thương của đất nước, khích lệ lòng căm thù giặc và ý chí cứu nước của nhân dân ta, biểu dương những anh hùng nghĩa sĩ đã chiến đấu , hi sinh vì tổ quốc. Ông tố cáo tội ác xâm lăng gây bao thảm họa cho nhân dân, ngợi ca những sĩ phu yêu nước như Trương Định, Phan Tòng…

Về nghệ thuật, thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu có nhiều đóng góp quan trọng nhất là văn chương trữ tình đạo đức. Vẻ đẹp thơ văn không phát lộ trực tiếp mà tiềm ẩn trong tầng sâu cảm xúc. Bút pháp trữ tình xuất phát từ cái tâm trong sáng. Đặc biệt thơ văn Nguyễn Đình Chiểu còn rất đậm đà sắc thái Nam Bộ.

Đó là những yếu tố cơ bản tạo nên giá trị thẩm nĩ đặc sắc của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu. Hơn nửa thế kỉ trôi qua, tiếng thơ Đồ Chiểu vẫn ngân vang giữa cuộc đời. Tên tuổinhà thơ mãi rực sáng trên bầu trời văn nghệ dân tộc Việt Nam.

3, Câu 3

Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là bài văn Nguyễn Đình Chiểu viết theo yêu cầu của tuần phủ Gia Định để tế những nghĩa sĩ đã hi sinh trong trận tập kích đồn quân Pháp ở Cần Giuộc đêm 16-12-1861. Nghĩa quân giết được quan hai Pháp và một số lính thuộc địa, làm chủ đồn 2 ngày, bị phản công và thất bại. Nghĩa quân hi sinh khoảng 20người.Trong bối cảnh chiến đấu không cân sức, sự hi sinh đó có sức cổ vũ rất to lớn. Bài văn ngay lập tức được truyền tụng khắp nơi. Lần đầu tiên trong văn học dân tộc, người nông dân nghĩa sĩ chống ngoại xâm đã được dựng bức tượng đài nghệ thuật bất tử.

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

- Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV: Chuyển đặt câu hỏi cho HS trả lời:

- Nêu đặc điểm của thể loại văn tế?

- Nêu giá trị về nghệ thuật và nội dung của bài văn tế?

- Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

 + HS Hoạt động theo nhóm đôi, quan sát hình vẽ

+ GV: quan sát và trợ giúp các cặp.  

- Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

 GV gọi HS trả lời, HS còn lại nghe và nhận xét

- Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV gợi ý HS rút ra kết luận như SGK.

1, Câu 1

Văn tế là một loại văn thường gắn với phong tục tang lễ nhằm bày tỏ lòng tiếc thương đối với người đã mất

- Nội dung của bài văn tế: kể lại cuộc đời, công đức, phẩm hạnh của người đã mất; bày tỏ nỗi đau thương của người sống trong giờ phút vĩnh biệt.

- Âm hưởng chung của bài văn tế là bi thương nhưng sắc thái biểu cảm ở mỗi bài là khác nhau

- Văn tế được viết theo nhiều thể: văn xuôi, thơ lục bát, song thất lục bát, phú…

- Giọng điệu thường lâm li thống thiết, sử dụng nhiều thán từ và những từ ngữ, hình ảnh giàu giá trị biểu cảm

- Bố cục bài văn tế thường có 4 đoạn: lung khởi (luận chung về lẽ sống chết); Thích thực (kể về công đức, phẩm hạnh, cuộc đời của người đã khuất); Ai vãn (nói lên niềm thương tiếc đối với người đã chết); kết (bày tỏ lòng tiếc thương và lời cầu nguyện của người đứng tế).

2, Câu 2

* Nội dung:

Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là tiếng khóc bi tráng cho một thời kì lịch sử đau thương nhưng vĩ đại của dân tộc; là bức tượng đài bất tử về những người nông dân nghĩa sĩ đã dũng cảm chiến đấu hi sinh vì tổ quốc.

* Nghệ thuật  

Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật; kết  hợp nhuần nhuyễn chất trữ tình và tính hiện thực; ngôn ngữ bình dị trong sáng, sinh động; nhiều biện pháp tu từ được sử dụng trong bài

3, Câu 3

a, Mở bài:

- Giới thiệu khái quát tác giả, tác phẩm

- Nội dung của tác phẩm

- Dẫn dắt đến yêu cầu đề bài

b, Thân bài

- Trước khi thực dân Pháp xâm lược, họ là những người nông dân thuần túy, chất phác, cần cù, giản dị, cuộc đời nghèo khổ, hiền lành chịu thương chịu khó “cui cút…..khó”. Họ quẩn quanh với con trâu, cánh đồng quê “chỉ biết ruộng trâu”.Chỉ quen với “việc cuốc…..quen làm”, chưa biết gì về quân sự, về chiến đấu “tập khiên, tập súng….ngó”(điệp từ, nghệ thuật đối)

- Khi thực dân Pháp xâm lược: họ lo lắng, trông mong vào triều đình nhưng họ nhanh chóng thất vọng vì triều đình ươn hèn bán nước; căm ghét bọn quan lại triều đình bao nhiêu, họ càng căm thù, phẫn nộ bọn giặc xâm lược bấy nhiêu (nét đẹp của người nông dân)→ lòng căm thù giặc sâu sắc được diễn tả bằng hình ảnh so sánh, động từ mạnh, câu văn giàu giá trị biểu cảm, thành ngữ “bữa thấy bòng bong …cắn cổ”; một lòng không dung tha tội ác của giặc “một mối…..bán chó”.

- Tự nguyện đứng lên chống lại kẻ thù “ Nào đợi….bộ hổ”(hình ảnh ẩn dụ)

- Trang bị vũ khí thô sơ, thiếu thốn, không được tập rèn, luyện tập “mười tám ban võ nghệ..nón gõ”. Chiến đấu bằng lòng yêu nước, quả cảm, khí phách hiên ngang, tinh thần dám đánh, dám hi sinh, ý thức trách nhiệm cao đối với đất nước, sẵn sàng ra trận địch lại với những súng ống, tàu xe; Lập nên những chiến công rạng rỡ, hiển hách “hỏa mai ….hai nọ”( động từ mạnh, khí thế hừng hực, mạnh mẽ)

- Khí thế trận đánh sôi sục, khẩn trương, hừng hực khí phách, rực lửa chiến đấu của một trận chiến quyết liệt, hào hùng “Chi nhọc quan….kẻ đâm ngang…súng nổ”. Người nghĩa sĩ làm chủ trận chiến, lớn lao mãnh liệt, nó áp đảo tất cả, sức mạnh như vũ bão; người nghĩa sĩ đã hiện lên thành một anh hùng lồng lộng giữa chiến trường, giữa đất trời. Cả đoạn văn là một bức tranh công đồn hào hùng tuyệt đẹp, gợi lên cảnh chiến đấu hào hùng, mạnh mẽ, quyết chiến quên mình vì nước; nhịp điệu câu văn khẩn trương, mạnh mẽ, dứt khoát; giọng văn sôi nổi; động từ mạnh; bút pháp hiện thực, trữ tình đan xen; nghệ thuật đối→ khí thế hào hùng của trận đánh(hs so sánh với đoạn văn sử dụng bút pháp ước lệ tượng trưng trong Bình Ngô đại cáo)→ niềm tự hào, ngợi ca của tác giả.

- Những con người yêu nước đã anh dũng  hi sinh “xác phàm vội bỏ, da ngựa bọc thây” nhưng họ vẫn còn sống mãi, vẫn lo cho dân cho nước, linh hồn vẫn cùng con cháu đánh giặc “Sống đánh giặc, thác…..đó”.Tác giả vừa bày tỏ niềm xót thương, vừa cảm phục trước tấm lòng quả cảm đó. Người nghĩa sĩ nông dân Cần Giuộc đã mất đi song hình ảnh vẫn còn mãi mãi. Họ đã trở thành bất hủ, danh tiết của học rạng rỡ muôn đời, tên tuổi họ trở thành bất tử. Họ là biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng, chủ nghĩa yêu nước (hs liên hệ tấmgương của họ vẫn còn mãi để nêu gương cho người sống, cổ vũ mọi người tiếp tục chiến đấu “Xẻ dọc Trường Sơn…lai”.

c, Kết bài

- Đánh giá lại nội dung đã trình bày ở trên

- Nêu suy nghĩ của bản thân về vẻ đẹp của người nghĩa sĩ nông dân trong bài văn tế và người nông dân trong cuộc sống hôm nay.

Hoạt động của GV và HS

Sản phẩm dự kiến

- Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV viết đề bài lên bảng và yêu cầu HS hoàn thiện:

Lập dàn ý của đề bài sau:

Phân tích vẻ đẹp người nghĩa sĩ nông dân trong bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Guộc

- Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

+ HS tự lập dàn ý

+ GV: quan sát và trợ giúp HS

- Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

 - GV gọi một số HS lên bảng trình bày

 - HS còn lại nghe và nhận xét

- Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

GV gợi ý HS rút ra kết luận như SGK.

a, Mở bài:

- Dẫn dắt đến yêu cầu đề bài

b, Thân bài

* Khái quát đầu:

- Giới thiệu khái quát tác giả, tác phẩm

- Nội dung của tác phẩm

- Các luận điểm cần phân tích

Giới thiệu về

* Phân tích:

- Trước khi thực dân Pháp xâm lược, họ là những người nông dân thuần túy, chất phác, cần cù, giản dị, cuộc đời nghèo khổ, hiền lành chịu thương chịu khó “cui cút…..khó”. Họ quẩn quanh với con trâu, cánh đồng quê “chỉ biết ruộng trâu”.Chỉ quen với “việc cuốc…..quen làm”, chưa biết gì về quân sự, về chiến đấu “tập khiên, tập súng….ngó”(điệp từ, nghệ thuật đối)

- Khi thực dân Pháp xâm lược: họ lo lắng, trông mong vào triều đình nhưng họ nhanh chóng thất vọng vì triều đình ươn hèn bán nước; căm ghét bọn quan lại triều đình bao nhiêu, họ càng căm thù, phẫn nộ bọn giặc xâm lược bấy nhiêu (nét đẹp của người nông dân)→ lòng căm thù giặc sâu sắc được diễn tả bằng hình ảnh so sánh, động từ mạnh, câu văn giàu giá trị biểu cảm, thành ngữ “bữa thấy bòng bong …cắn cổ”; một lòng không dung tha tội ác của giặc “một mối…..bán chó”.

- Tự nguyện đứng lên chống lại kẻ thù “ Nào đợi….bộ hổ”(hình ảnh ẩn dụ)

- Trang bị vũ khí thô sơ, thiếu thốn, không được tập rèn, luyện tập “mười tám ban võ nghệ..nón gõ”. Chiến đấu bằng lòng yêu nước, quả cảm, khí phách hiên ngang, tinh thần dám đánh, dám hi sinh, ý thức trách nhiệm cao đối với đất nước, sẵn sàng ra trận địch lại với những súng ống, tàu xe; Lập nên những chiến công rạng rỡ, hiển hách “hỏa mai ….hai nọ”( động từ mạnh, khí thế hừng hực, mạnh mẽ)

- Khí thế trận đánh sôi sục, khẩn trương, hừng hực khí phách, rực lửa chiến đấu của một trận chiến quyết liệt, hào hùng “Chi nhọc quan….kẻ đâm ngang…súng nổ”. Người nghĩa sĩ làm chủ trận chiến, lớn lao mãnh liệt, nó áp đảo tất cả, sức mạnh như vũ bão; người nghĩa sĩ đã hiện lên thành một anh hùng lồng lộng giữa chiến trường, giữa đất trời. Cả đoạn văn là một bức tranh công đồn hào hùng tuyệt đẹp, gợi lên cảnh chiến đấu hào hùng, mạnh mẽ, quyết chiến quên mình vì nước; nhịp điệu câu văn khẩn trương, mạnh mẽ, dứt khoát; giọng văn sôi nổi; động từ mạnh; bút pháp hiện thực, trữ tình đan xen; nghệ thuật đối→ khí thế hào hùng của trận đánh(hs so sánh với đoạn văn sử dụng bút pháp ước lệ tượng trưng trong Bình Ngô đại cáo)→ niềm tự hào, ngợi ca của tác giả.

- Những con người yêu nước đã anh dũng  hi sinh “xác phàm vội bỏ, da ngựa bọc thây” nhưng họ vẫn còn sống mãi, vẫn lo cho dân cho nước, linh hồn vẫn cùng con cháu đánh giặc “Sống đánh giặc, thác…..đó”.Tác giả vừa bày tỏ niềm xót thương, vừa cảm phục trước tấm lòng quả cảm đó. Người nghĩa sĩ nông dân Cần Giuộc đã mất đi song hình ảnh vẫn còn mãi mãi. Họ đã trở thành bất hủ, danh tiết của học rạng rỡ muôn đời, tên tuổi họ trở thành bất tử. Họ là biểu tượng của chủ nghĩa anh hùng, chủ nghĩa yêu nước (hs liên hệ tấmgương của họ vẫn còn mãi để nêu gương cho người sống, cổ vũ mọi người tiếp tục chiến đấu “Xẻ dọc Trường Sơn…lai”.

* Khái quát cuối:

- Đánh giá lại nội dung đã trình bày ở trên

- Liên hệ mở rộng

c, Kết bài

- Nêu suy nghĩ của bản thân về vẻ đẹp của người nghĩa sĩ nông dân trong bài văn tế và người nông dân trong cuộc sống hôm nay.

PHIẾU BÀI TẬP 1

Đọc đoạn văn sau và trả lời các câu hỏi Hỡi ôi!

1. Súng giặc đất rền; lòng dân trời tỏ.

2. Mười năm công vỡ ruộng, chưa ắt còn danh nổi như phao; một trận nghĩa đánh Tây, tuy là mất tiếng vang như mõ. Nhớ linh xưa:

3. Cui cút làm ăn; toan lo nghèo khó.

4. Chưa quen cung ngựa, đâu tới trường nhung; chỉ biết ruộng trâu, ở trong làng bộ.

5. Việc cuốc, việc cày, việc bừa, việc cấy, tay vốn quen làm; tập khiên, tập súng, tập mác, tập cờ, mắt chưa từng ngó.

Câu 1: Đoạn văn trên trích trong văn bản nào? Do ai sáng tác?

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

Câu 2: Nêu hoàn cảnh ra đời của văn bản đó?

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

Câu 3: Câu “Súng giặc đất rền; lòng dân trời tỏ” sử dụng biện pháp tu từ gì? Nêu tác dụng của biện pháp tu từ đó?

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

Câu 4: Câu “Cui cút làm ăn; toan lo nghèo khó” nói về điều gì?

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

Câu 5: Viết 1 đoạn văn ngắn (5-7) câu bày tỏ suy nghĩ của em về vai trò của người nông dân nghĩa sĩ trong cuộc chiến đấu chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta thế kỉ XIX?

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

Súng giặc đất rền

=> Sự hiện diện của các thế lực vật chất xâm lược bạo tàn

Lòng dân trời tỏ

=> Ý chí, nghị lực của lòng dân, quyết tâm đánh giặc, cứu nước, ý chí nghị lực của lòng dân, quyết tâm đánh giặc, cứu nước

PHIẾU BÀI TẬP 2

Cảm nhận vẻ đẹp hình tượng người nông dân nghĩa sĩ trong bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu.

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................

................................................................................................................................