Giáo án và PPT Sinh học 10 kết nối Bài 12: Truyền tin tế bào

BÀI 12. TRUYỀN TIN TẾ BÀO

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS quan sát hình ảnh SGK và nêu tình huống:

Hình ảnh này minh họa sự truyền các phân tử tín hiệu hóa học giữa hai tế bào thần kinh qua một khe hở được gọi là synapse (khớp thần kinh).

Nếu sự giao tiếp này bị ngưng trệ trong tích tắc, tính mạng chúng ta sẽ bị đe dọa. Vậy, quá trình các tế bào truyền tín hiệu và nhận tín hiệu diễn ra như thế nào?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu về sự truyền tin giữa các tế bào

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Thế nào là truyền tin giữa các tế bào? Thông tin mà các tế bào truyền cho nhau có thể là gì? Các tế bào trong cơ thể đa bào có thể truyền tin cho nhau bằng những cách nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Là sự phát tán và nhận các phân tử tín hiệu qua lại giữa các tế bào; có thể thực hiện giữa các tế bào của cùng một cơ thế, hoặc giữa các tế bào của cá thể cùng loài cũng như khác loài.

- Trong cơ thể sinh vật đa bào, các tế bào trao đổi thông tin với nhau và với môi trường để cùng duy trì hoạt động sống của cả cơ thể.

- Thông tin các tế bào truyền cho nhau rất đa dạng, chủ yếu là các tín hiệu hóa học.

- Trong cơ thể đa bào, tín hiệu được truyền từ tế bào này tới tế bào khác qua 4 cách chủ yếu:

+ Truyền tin trực tiếp

+ Truyền tin cận tiết

+ Truyền tin nội tiết

+ Truyền tin qua synapse.

Hoạt động 2: Tìm hiểu về sự truyền tin trong tế bào

GV đưa ra câu hỏi: Quá trình truyền tin trong tế bào gồm mấy giai đoạn? Thụ thể là gì? Có những loại thụ thể nào? Tín hiệu từ bên ngoài truyền đến tế bào được chuyển đổi như thế nào bên trong tế bào?

Sản phẩm dự kiến:

- Gồm 3 giai đoạn:

1. Tiếp nhận tín hiệu

- Tế bào tiếp nhận tín hiệu  bằng các protein thụ thể trên màng tế bào hoặc thụ thể nằm trong tế bào chất. 

Mỗi loại thụ thể liên kết với một tín hiệu phù hợp như chìa khóa với ổ khoá.

- Thụ thể có thể là các protein kênh trên màng, các enzyme, các loại protein tham gia vào quá trình hoạt hoá gene hoặc nhiều loại protein kết cặp với enzyme. 

2. Truyền tín hiệu

Sự truyền tín hiệu bên trong tế bào là sự chuyển đổi tín hiệu giữa các phân tử trong con đường truyền tin của tế bào:

 + Phân tử tín hiệu đến từ tế bào khác được thụ thể của tế bào tiếp nhận => cấu hình của thụ thể bị biến đổi => thay đổi trạng thái từ bất hoạt sang hoạt động. 

+ Thụ thể hoạt động lại tác động tới phân tử liền kề gây hoạt hoá phân tử đó. Sự thay đổi trạng thái của phân tử này làm biến đổi cấu hình dẫn đến hoạt hoá hay bất hoạt phân tử kế tiếp cho tới khi đến phân tử đích cuối cùng của chuỗi chuyển đổi tín hiệu trong tế bào.

- Trong trường hợp thụ thể nằm ở bên trong tế bào chất, con đường chuyển đổi tín hiệu có thể dẫn tới phân tử đích gây ra đáp ứng tế bào là hoạt hoá gene nhất định.

3. Đáp ứng tín hiệu

- Là kết quả của quá trình truyền tín hiệu.

- Sản phẩm tạo ra đa dạng: enzyme giúp tế bào sửa chữa những sai sót; làm thay đổi hình dạng tế bào; tạo ra các tín hiệu là yếu tố tăng trưởng,...

- Cùng một loại tín hiệu nhưng có thể gây nên những đáp ứng khác nhau ở các tế bào khác nhau của cơ thể => Các tế bào không chỉ có khả năng tiếp nhận thông tin để đưa ra các đáp ứng mà còn có khả năng điều chỉnh mức độ tiếp nhận thông tin và mức độ đáp ứng phù hợp với nhu cầu tế bào.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Chất truyền tin là:

A. Các chất hóa học làm nhiệm vụ truyền tin mà đích của chúng là các tế bào liền kề

B. Các chất hóa học liên kết giữa các tế bào làm nhiệm vụ truyền tin mà đích của chúng là các tế bào liền kề

C. Các chất hóa học làm nhiệm vụ mà đích của chúng là các tế bào liền kề và ở xa

D. Các chất hóa học làm nhiệm vụ truyền tin mà đích của chúng là các tế bào liền kề và ở xa

Câu 2: Chất truyền tin gồm 2 loại chính đó là

A. Phân tử hữu cơ kích thước lớn

B. enzyme và một số muối hòa tan

C. hormone và nước

D. phân tử ưa nước và phân tử kị nước

Câu 3: Con đường truyền tín hiệu là

A. Là quá trình ở đó tín hiệu trên bề mặt tế bào được chuyển thành một đáp ứng tế bào đặc thù thường gồm một chuỗi các bước

B. Quá trình ở đó tín hiệu trên bề mặt tế bào được chuyển thành dạng thông tin hóa học

C. Quá trình chuyển đổi tín hiệu của tế bào

D. Quá trình tiếp nhận của tế bào với các phân tử truyền tin

Câu 4: Con đường truyền tin của phân tử gồm các bước chính

A. Tiếp nhận -> Truyền tin -> Đáp ứng 

B. Tiếp nhận -> Đáp ứng

C. Truyền tin -> Tiếp nhận -> Đáp ứng

D. Truyền tin -> Đáp ứng -> Tiếp nhận

Câu 5: Tế bào tiếp nhận tín hiệu bằng :

A. Các protein thụ thể trên màng tế bào

B. Các kênh protein trên màng tế bào hoặc thụ thể nằm trong tế bào chất

C. Các protein thụ thể trên màng tế bào hoặc thụ thể nằm trong tế bào chất

D. Các protein thụ thể nằm trong tế bào chất

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Kể tên một số phát minh khoa học và công nghệ được ứng dụng trong cuộc sống hằng ngày. Nếu không có những phát minh này thì cuộc sống của con người sẽ như thế nào?

Câu 2: Tình trạng kháng insulin là gì? Nêu một số nguyên nhân dẫn đến tình trạng này.