Giáo án và PPT Sinh học 10 kết nối Bài 16: Chu kì tế bào và nguyên phân

CHƯƠNG 5. CHU KÌ TẾ BÀO VÀ PHÂN BÀO

BÀI 16. CHU KÌ TẾ BÀO VÀ NGUYÊN PHÂN

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV yêu cầu HS quan sát hình ảnh SGK tr.97 và đưa ra câu hỏi nêu vấn đề: Bức ảnh dưới đây chụp tế bào ung thư ở cơ thể người. Theo em, tế bào ung thư được hình thành như thế nào?

- GV đặt câu hỏi gợi mở nội dung bài mới: Các em có biết làm thế nào cơ thể chúng ta nhận biết được các tế bào ung thư?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu về chu kì tế bào

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

• Chu kì tế bào là gì? Mô tả các sự kiện chính của chu kì tế bào. 

• Kì trung gian là gì? Nêu tên và chức năng của các pha trong kì trung gian. 

• Hãy cho biết các giai đoạn của chu kì tế bào có mối quan hệ với nhau như thế nào?

• Điểm kiểm soát chu kì tế bào là gì? Giải thích vai trò của các điểm kiểm soát chu kì tế bào.

Sản phẩm dự kiến:

- Chu kì tế bào là khoảng thời gian từ khi tế bào được sinh ra, lớn lên và phân chia thành hai tế bào con.

- Các sự kiện chính của chu kì tế bào: Chu kì tế bào gồm hai giai đoạn chính: kì trung gian và quá trình nguyên phân.

- Kì trung gian là giai đoạn sinh trưởng chính của tế bào, được chia thành các pha G1, S và G2. Trong đó, pha G1 có sự tăng kích thước tế bào, tổng hợp các bào quan và tổng hợp, tích lũy các chất. Pha S có sự nhân đôi ADN, dẫn đến nhân đôi NST tạo thành NST kép. Pha G2 là pha gia tăng kích thước tế bào và chuẩn bị cho phân chia.

- Quá trình nguyên phân gồm 2 sự kiện chính là phân chia nhân (trải qua 4 kì: kì đầu, kì giữa, kì sau và kì cuối) và phân chia tế bào chất.

- Các giai đoạn của chu kì tế bào có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, việc chuyển từ giai đoạn này sang giai đoạn khác được hệ thống kiểm soát chu kì tế bào điều khiển một cách nghiêm ngặt, đảm bảo cho chu kì tế bào diễn ra bình thường.

Hoạt động 2: Nguyên phân

GV đưa ra câu hỏi:

• Nguyên phân là gì? Em hãy trình bày quá trình phân chia nhân.

• Khi nào có sự phân chia tế bào chất?

• Kết quả của nguyên phân là gì? Nêu ý nghĩa cơ bản của quá trình nguyên phân.

Sản phẩm dự kiến:

- Nguyên phân là một trong các kiểu phân chia tế bào ở sinh vật nhân thực, xảy ra ở tế bào sinh dưỡng và các tế bào sinh dục sơ khai.

1. Phân chia nhân

- Trước khi bước vào quá trình phân chia nhân, tế bào phải trải qua kì trung gian để chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần thiết cho sự phân bào.

- Diễn biến các kì của nguyên phân:

- Kì đầu (2n kép)

+ Màng nhân và nhân con tiêu biến.

+ NST kép bắt đầu co xoắn.

+ Thoi phân bào hình thành.

- Kì giữa (2n kép)

+ NST xoắn cực đại và xếp thành 1 hàng trên mặt phẳng xích đạo.

+ Thoi phân bào đính về 2 phía của NST tại tâm động.

- Kì sau (4n đơn)

+ Mỗi NST kép tách thành 2 NST đơn tại tâm động và di chuyển theo thoi phân bào về 2 cực của tế bào.

- Kì cuối (2n đơn)

+ Màng nhân và nhân con xuất hiện.

+ NST dãn xoắn.

+ Thoi phân bào biến mất.

2. Phân chia tế bào chất

- Ở tế bào động vật: sau khi phân chia nhân hoàn tất, vùng giữa của tế bào dần co thắt lại, chia tế bào thành hai tế bào con.

- Ở tế bào thực vật, việc phân chia tế bào chất được thực hiện khi vách ngăn xuất hiện ở mặt phẳng xích đạo chai tế bào thành 2 tế bào con.

3. Ý nghĩa của nguyên phân

- Kết quả: Từ một tế bào mẹ ban đầu tạo ra hai tế bào con có bộ NST giống nhau và giống hệt mẹ. 

- Ý nghĩa:

+ Đối với sinh vật đơn bào: Nguyên phân là cơ chế sinh sản.

+ Đối với sinh vật đa bào: 

• Làm tăng số lượng tế bào, giúp cơ thể sinh trưởng và phát triển.

• Tạo ra tế bào mới giúp tái sinh các mô, cơ quan bị tổn thương.

+ Ở sinh vật đa bào sinh sản sinh dưỡng: Nguyên phân là cơ chế sinh sản đảm bảo sự duy trì ổn định vật chất di truyền qua các thế hệ.

+ Ứng dụng trong nhân giống vô tính: giâm, chiết, ghép cành, nuôi cấy mô có hiệu suất cao.

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Kì trung gian được gọi là thời kì sinh trưởng của tế bào vì: 

A. kì này nằm trung gian giữa hai lần phân bào

B. nó diễn ra sự nhân đôi của NST và trung thể

C. Nó diễn ra quá trình sinh tổng hợp các chất, các bào quan

D. nó là giai đoạn chuẩn bị cho quá trình phân chia của tế bào

Câu 2: Ở cơ thể người, phân bào nguyên phân có ý nghĩa như thế nào sau đây? 

A. Thay thế các tế bào đã chết và làm cho cơ thể lớn lên

B. Giúp cơ thể tạo ra các giao tử để duy trì nòi giống

C. Giúp cơ thể thực hiện việc tư duy và vận động

D. Giúp cơ thể lớn lên và tạo giao tử để thực hiện sinh sản

Câu 3: Trong quá trình phân chia tế bào chất, hoạt động chỉ xảy ra ở tế bào thực vật mà không có ở tế bào động vật

A. Hình thành vách ngăn ở giữa tế bào

B. Màng nhân xuất hiện bao lấy NST

C. NST nhả xoắn cực đại

D. Thoi tơ vô sắc biến mất

Câu 4: Thoi phân bào có chức năng nào sau đây? 

A. Là nơi xảy ra quá trình tự nhân đôi của ADN và NST

B. Là nơi NST bám và giúp NST phân ly về các cực của tế bào

C. Là nơi NST xếp thành hàng ngang trong quá trình phân bào

D. Là nơi NST bám vào để tiến hành nhân đôi thành NST kép

Câu 5: Khi nói về chu kì tế bào, phát biểu nào sau đây là sai? 

A. Mọi quá trình phân bào đều diễn ra theo chu kì tế bào

B. Chu kì tế bào luôn gắn với quá trình nguyên phân

C. Ở phôi, thời gian của một chu kì tế bào rất ngắn

D. Trong chu kì tế bào, pha G1 thường có thời gian dài nhất

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tìm hiểu và trình bày tình trạng ung thư ở Việt Nam, nguyên nhân và cách phòng tránh bệnh ung thư.

Câu 2: Tại sao không thể loại bỏ tế bào ung thư bằng phương pháp phẫu thuật?