Giáo án và PPT Sinh học 10 kết nối Bài 24: Khái quát về virus

CHƯƠNG 7: VIRUS

BÀI 24: KHÁI QUÁT VỀ VIRUS

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV đưa ra tình huống gợi mở vấn đề: Một dạng vật chất không có cấu tạo tế bào, vô cùng nhỏ bé làm khuynh đảo thế giới có tên là virus. Virus là gì và có cấu tạo như thế nào mà khiến cho con người đã, đang và sẽ liên tục phải đối phó với những dịch bệnh do chúng gây ra?

- GV sử dụng kĩ thuật tia chớp, yêu cầu HS đưa ra đáp án trong vòng 1 phút: Hãy kể tên một số loại virus mà em biết.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Khái niệm virus

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

• Virus là gì? Tại sao virus lại không được xem là một vật sống hoàn chỉnh?

• Nêu một số vật trung gian truyền bệnh virus ở người mà em biết.

• Nêu một số vật trung gian truyền bệnh virus mà em biết.

• Nếu vật chất di truyền của virus là RNA thì mỗi hạt virus, ngoài các phân tử RNA và lớp vỏ capsid còn có thêm những protein gì? Giải thích.

Sản phẩm dự kiến:

- Virus là thực thể chưa có cấu tạo tế bào, có kích thước vô cùng nhỏ bé, chỉ được nhân lên trong tế bào của sinh vật sống.

- Virus có hình dạng khá đa dạng, được cấu tạo từ hai thành phần chính là lõi nucleic acid và vỏ protein, một số virus có thêm vỏ ngoài.

- Vật chất di truyền của virus có thể là DNA hoặc RNA, mạch kép hoặc mạch đơn. 

- Virus có thể sống kí sinh ở tất cả các nhóm sinh vật, từ vi khuẩn đến động vật, thực vật. 

- Mỗi loại virus chỉ xâm nhập và lây nhiễm cho một số loài sinh vật nhất định (phổ vật chủ của virus).

* Gợi ý trả lời câu hỏi:

Câu 1: 

- Virus là một dạng vật chất được cấu tạo chủ yếu bởi protein và nucleic acid. 

- Virus không được xem là vật sống vì theo học thuyết tế bào, mọi sinh vật được cấu tạo từ một hoặc nhiều tế bào, trong khi đó virus chưa có cấu tạo tế bào hoàn chỉnh, chúng không có đủ các enzyme cũng như các cấu trúc tế bào cần thiết để có thể tự tiến hành các hoạt động chuyển hoá, trao đổi chất, sinh sản và các đặc điểm khác của vật sống.

Câu 2: Tất cả các loại virus đều có chung các đặc điểm là sống kí sinh bắt buộc trong tế bào, chỉ có thể nhân bản trong tế bào sống. Các loại virus đều có hai thành phần là protein và nucleic acid (DNA hoặc RNA).

Câu 3:

Ví dụ: Muỗi văn là vật trung gian truyền virus gây bệnh sốt xuất huyết, còn muỗi Anrophen truyền kí sinh trùng gây bệnh sốt rét mà không phải virus; Chó, mèo cũng là vật truyền virus gây bệnh dại.

Câu 4: Virus có vật chất di truyền là RNA, ngoài vỏ capsid chúng còn có thể có thêm vỏ ngoài giúp chúng dễ xâm nhập vào các tế bào động vật và người. Vỏ ngoài có thành phần cấu tạo tương tự như màng tế bào động vật. Ngoài ra, virus là RNA còn mang theo các enzyme phiên mã ngược và enzyme tích hợp, một số loại còn mang theo cả enzyme phân giải protein. Enzyme phiên mã ngược giúp tổng hợp DNA từ RNA của virus. Enzyme tích hợp giúp chèn DNA của virus vào hệ gene của tế bào chủ.

Hoạt động 2: Quá trình nhân lên của virus

GV đưa ra câu hỏi: Em hãy mô tả quá trình nhân lên của virus.

Sản phẩm dự kiến:

- Sự gia tăng số lượng của virus trong tế bào gọi là sự nhân lên của virus.

- Quá trình nhân lên của virus tương đối giống nhau, được chia thành 5 giai đoạn:

+ Giai đoạn hấp phụ

+ Giai đoạn xâm nhập

+ Giai đoạn tổng hợp

+ Giai đoạn lắp ráp

+ Giai đoạn giải phóng

- Khi đã vào được bên trong tế bào, các loại virus nhân lên theo một trong hai cách: 

+ Chu kì sinh tan

+ Chu kì tiềm tan.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Phát biểu nào sau đây là đúng khi nói về virus?

A. Virus có thể sống tự do hoặc kí sinh trên cơ thể sinh vật khác

B. Không thể nuôi virus trên môi trường nhân tạo như nuôi vi khuẩn.

C. Virus cũng có cấu tạo tế bào giống như các sinh vật khác.

D. Virus có kích thước rất nhỏ nhưng vẫn lớn hơn vi khuẩn.

Câu 2: Virus được cấu tạo từ 2 thành phần chính gồm

A. lõi nucleic acid và vỏ ngoài.

B. vỏ ngoài và vỏ capsid.

C. lõi nucleic acid và vỏ capsid.

D. gai glycoprotein và lõi nucleic acid.

Câu 3: Vỏ capsid của các virus được cấu tạo từ

A. DNA.

B. RNA.

C. protein.

D. phospholipid.

Câu 4: Nhóm virus có dạng hình xoắn là

A. virus bại liệt, virus hecpet, virus khảm thuốc lá.

B. virus khảm thuốc lá, virus cúm, virus sởi, virus dại.

C. virus đậu mùa, phage T2, virus khảm thuốc lá.

D. virus đậu mùa, phage T2, virus bại liệt.

Câu 5: Các virion khác virus khác ở đặc điểm là

A. có lõi nucleic acid là DNA.

B. có lõi nucleic acid là RNA.

C. có vỏ capsid cấu tạo từ protein.

D. có vỏ ngoài cấu tạo từ phospholipid.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Trong cuộc sống hàng ngày, em đã bắt gặp quá trình nuôi cấy không liên tục khi nào?

Câu 2: Đề xuất cách phòng bệnh do virus, vi khuẩn gây ra lúc giao mùa.