Nội dung chính Ngữ văn 12 cánh diều Bài 7: Ánh sáng cứu rỗi

BÀI 7: TIỂU THUYẾT HIỆN ĐẠI 

VĂN BẢN: ÁNH SÁNG CỨU RỖI

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Bảo Ninh: Sinh năm 1952. Tên khai sinh là Hoàng Ấu Phương.

- Quê quán: Tỉnh Quảng Bình.

- Ông vào bộ đội năm 1969 và giải ngũ năm 1975.

b. Sự nghiệp văn chương và tác phẩm nổi bật

- Ông bước vào làng văn với truyện ngắn Trại bảy chú lùn in năm 1987. 

- Các tác phẩm chính của ông gồm có:

+ Nỗi buồn chiến tranh (tiểu thuyết -1991).

+ Truyện ngắn Bảo Ninh (2002).

+ Lan man trong lúc kẹt xe (truyện ngắn – 2005).

+ Chuyện xưa kết đi, được chưa? (truyện ngắn – 2009).

+ Tạp bút Bảo Ninh (2015).

2. Văn bản “Ánh sáng cứu rỗi”

2.1. Tác phẩm và đoạn trích Ánh sáng cứu rỗi

+ Nỗi buồn chiến tranh là tên gốc của tiểu thuyết được nhà văn hoàn thành vào năm 1987.

+ Nhan đề ban đầu là Thân phận của tình yêu.

+ Tác phẩm đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.

+ Nỗi buồn chiến tranh đã nhận được một số giải tưởng danh giá trong nước và quốc tế.

+ Đoạn trích Ánh sáng cứu rỗi được trích từ chương 6, kể lại kỉ niệm “bi thảm, thương tâm và hiểm nghèo nhất” trong kí ức chiến tranh của Kiên. 

2.2. Bố cục

- Gồm có 3 phần:

+ Phần 1: Từ đầu cho đến “Kiên đỡ hòa đứng dậy”: Câu chuyện đưa thương binh di tản của Kiên và Hòa. Đồng thời thể hiện tình đồng đội bền chặt giữa 2 người.

+ Phần 2: Tiếp theo cho đến “làm nóng lớp vỏ thép”: Sự hi sinh của Hòa khi chọn cách đối đầu với bọn lính Mỹ để Kiên và đồng đội thoát khỏi sự truy kích của giặc.

+ Phần 3: Còn lại: Tâm trạng của Kiên sau khi trở lại vùng hồ Cá Sấu để tìm hài cốt đồng đội. Những kí ức dội về khiến anh xúc động.

2.3. Tóm tắt

Đoạn trích nói về những hồi tưởng của nhân vật Kiên một người bước ra từ những đau thương, mất mát và hi sinh của chiến tranh. Kiên nhớ về chuyến tải thương của mình và cô giao liên tên Hòa một cô gái Bắc đã 2 năm vào B. Để đánh lạc hướng của giặc nhằm tạo cơ hội cho đồng đội thoát, Hòa đã hi sinh bản thân mình. Và sau đó, là Kiên khi tham gia vào đội thu nhặt hài cốt tử sĩ của sư đoàn anh đã dịp hồi tưởng lại kí ức của những năm tháng đau đớn đó.

II. Khám phá văn bản

1. Cốt truyện và cách kể chuyện của Bảo Ninh 

- Cốt truyện

 Cốt truyện được xây dựng một cách độc đáo, đặc sắc với nhiều chi tiết và tình huống đầy kịch tính và bất ngờ. Bên cạnh đó, cốt truyện cũng làm nổi bật lên tình đồng đội thật đẹp giữa Kiên và Hòa, sự anh dũng, không màng đến khó khăn thử thách, sẵn sàng hi sinh để có thể mở ra cơ hội cho những người đội của mình được sống, cái đầu nhạy bén và phản ứng nhanh với các tình huống bất ngờ. Thông qua cốt truyện, nhân vật được hiện lên với 1 hình ảnh thật đẹp và thể hiện được sự đoàn kết, đồng hành cùng nhau để vượt qua những khó khăn, thử thách nơi chiến trường tàn khốc.

- Điểm nhìn 

Văn bản được tác giả sử dụng ngôi kể thứ 3 với điểm nhìn duy nhất của Kiên. Toàn bộ tác phẩm không phải lời kể chuyện thông thường, mà là lời độc thoại của nhân vật do người kể chuyện mượn để làm điểm tựa, lời của nhân vật Kiên. Vì thế đọc tiểu thuyết như là đọc lời bộc bạch, trữ tình, tâm sự của một tâm hồn.

2. Khám phá thế giới nội tâm của nhân vật Kiên 

- Trạm 1:

+ Sau khi khi Kiên cùng ba người chiến sĩ trong đại đội nhập vào nhóm có nữ giao liên là Hòa. Tứ bề Kiên và những người đồng đội của mình đi qua toàn là lính Mỹ, “bom pháo tơi bời, trực thăng và thám báo hoành hành”. “Không có bản đồ, không có địa bàn” nên Kiên đi theo sự chỉ dẫn của Hòa. Vì không thạo đường kèm theo sự sợ hãi mà Hòa đã dẫn Kiên vào nhầm đường phía trước có “Hồ Cá Sấu”. Lúc này Kiên tỏ ra rất bực mình và giận dữ “Kiên hất hàm nói, giòng khàn đặc, hung dữ” thậm chí còn đra lệnh “xử bắn” Hòa. Hòa lúc đó rất hoảng sợ, xin chuộc tội và hứa sẽ tìm ra đường. Mất một hồi lâu thì Hòa mới tìm được lối đi ra và sau đó Hòa cùng Kiên quay về để đón mọi người.

+ Trên đường về thì cả hai gặp “bọn Mỹ”. Chúng là “lính da đen”, người thì “mặc áo giáp, đầu đội dắt bọc lưới, chân dận bốt đờ xô”, người thì “cởi trần, những băng đạn vắt kín đôi vai lực lưỡng”, người thì “to cao, khỏe như vâm, tiểu liên lăm lăm trong tay”, bên cạnh còn có 1 con chó béc giê to cỡ con bê và có cái mũi rất thính, đánh hơi rất giỏi. 

+ Trước tình thế đó, Kiên “lòng tê bại, thấp thỏm, run rẩy nghĩ”, còn Hòa thì “lẳng lặng trườn xa chỗ Kiên nấp” để ra tay hành động để mở đường cho Kiên chạy trước để đón mọi người đang đợi ở chỗ cũ. Hòa đã dùng khẩu súng K59 bắn phát đầu tiên vào con chó khiến bọn lính Mỹ giật mình “nằm rạp xuống và lăn tản ra”. Con chó bị “trúng đạn”, nó lại càng “hăng lên, hung dữ như cọp”, lao về phía Hòa và bị Hòa bắn thêm 2 viên đạn nữa. Sau đó, “Hòa quăng khẩu súng hết đạn về phái bọn Mỹ đang chồm dậy, và xoay người chạy lao ra khỏi rừng băng trong trảng”. “Hướng chạy của Hòa kéo chúng ra xa Kiên. Đồng thời cũng hút chúng lệch khỏi vệt đường có thể dẫn tới khe cạn.”

- Trạm 2: 

+ Trước tình thế đó, Kiên “lòng tê bại, thấp thỏm, run rẩy nghĩ”, còn Hòa thì “lẳng lặng trườn xa chỗ Kiên nấp” để ra tay hành động để mở đường cho Kiên chạy trước để đón mọi người đang đợi ở chỗ cũ. Hòa đã dùng khẩu súng K59 bắn phát đầu tiên vào con chó khiến bọn lính Mỹ giật mình “nằm rạp xuống và lăn tản ra”. Con chó bị “trúng đạn”, nó lại càng “hăng lên, hung dữ như cọp”, lao về phía Hòa và bị Hòa bắn thêm 2 viên đạn nữa. Sau đó, “Hòa quăng khẩu súng hết đạn về phái bọn Mỹ đang chồm dậy, và xoay người chạy lao ra khỏi rừng băng trong trảng”. “Hướng chạy của Hòa kéo chúng ra xa Kiên. Đồng thời cũng hút chúng lệch khỏi vệt đường có thể dẫn tới khe cạn.” Sau đó, Kiên “lẳng lặng trai lại chốt cho quả u ét rồi từ từ bò lui”, “từng đợt âm thầm trở về chỗ khe cạn”. 

+ Từ hành động của Kiên và Hòa ta có thể thấy được tình đồng đội, đồng chí của họ thật đẹp. Họ đã chia nhau ra để hành động nhằm bảo vệ và mở ra cơ hội để cứ những người đồng chí, đồng đội của họ đang chờ họ ở khe cạn. Ở đây thể hiện đức hi sinh cao cả, quên mình, cái đầu nhạy bén khi trong tình huống cấp bách vì họ biết rằng chỉ khi chia nhau ra hành động, đánh lạc bọn lính Mỹ thì mới có thể thuận lợi cứu những người đồng đội của mình. 

- Trạm 3:

+ Sau khi ra tay hành động, đánh lạc hướng bọn Mỹ để mở đường cho Kiên thì sau đó dường như Kiên không thấy ai nhắc về Hòa nữa. Dường như trong tiềm thức của Kiên, Hòa đã hi sinh trong khi làm nhiệm vụ.

+ Đối với Kiên, anh được sống, được chiến đấu và trưởng thành lên bên những người đồng chí đồng đội một phần là nhờ có Hòa. Hòa đã dũng cảm, chiến đấu đầy gan dạ mặc cho tiếng súng, bom đạn và bọn lính Mỹ bao vây xung quanh.

+ Trong kí ức của Kiên, hình ảnh chiến trường nơi Hòa và anh chiến đấu để cứu sống những người đồng đội là một chiến trường tàn khốc, là khoảng cách mong manh giữa sự sống và cái chết, thậm chí là đối diện với cả sự hi sinh và ngã xuống bất cứ lúc nào, và hi sinh trong sự lạnh lẽo ở giữa núi rừng bạt ngàn, không có những người thân, người đồng đội của mình bên cạnh.

+ Chính vì thế mà mỗi lần nhớ về kỉ niệm về Hòa khi ấy thì đối với Kiên đó luôn là một kỉ niệm bi thảm, thương tâm và hiểm nghèo

III. Tổng kết

1. Nội dung

+ Kể về những sự ám ảnh, những mất mát, chết chóc của một thời máu lửa mà nhân vật Kiên đã trải qua.

+ Đồng thời đó cũng chính là những đau thương, hi sinh mà dân tộc Việt Nam đã trải qua.

2. Nghệ thuật

+ Sự độc đáo trong việc xây dựng mạch cảm xúc của câu chuyện. 

+ Sự đan xen dịch chuyển ngôi kể và điểm nhìn từ đó làm nổi bật nội của đoạn trích.

+ Thủ pháp đồng hiện và bút pháp dòng ý thức giúp thể hiện nội dung cũng như mạch cảm xúc của nhân vật.