Bài tập file word sinh học 10 cánh diều Bài 2 : Các phương pháp nghiên cứu và học tập môn sinh học

CHỦ ĐỀ I: GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT CHƯƠNG TRÌNH MÔN SINH HỌC

BÀI 2 - CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ HỌC TẬP MÔN SINH HỌC

I. NHẬN BIẾT (7 câu)

Câu 1: Phương pháp nào được sử dụng trong nghiên cứu và học tập môn Sinh học?

Trả lời:

Một số phương pháp nghiên cứu và học tập môn Sinh học: Phương pháp quan sát, phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm, phương pháp thực nghiệm khoa học.

Câu 2: Em hiểu như thế nào về phương pháp quan sát? Trình bày các bước thực hiện phương pháp quan sát.

Trả lời:

 - Phương pháp quan sát là phương pháp sử dụng các giác quan và phương tiện hỗ trợ để thu thập thông tin về một hay nhiều đối tượng hoặc hiện tượng.

 - Các bước thực hiện phương pháp quan sát:

 + Bước 1: Xác định mục tiêu: Xác định mục tiêu, đối tượng hoặc hiện tượng và đặc điểm cần quan sát.

 + Bước 2: Tiến hành: Lựa chọn những phương tiện quan sát, ghi lại thông tin quan sát được.

 + Bước 3: Báo cáo: Xử lí thông tin để kết luận về bản chất đối tượng hoặc hiện tượng quan sát. Báo cáo kết quả quan sát.

Câu 3: Em hiểu như thế nào về phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm? Khi làm việc trong phòng thí nghiệm, chúng ta cần chú ý điều gì? Nêu các bước làm việc trong phòng thí nghiệm.

Trả lời:

 - Phương pháp làm việc trong phòng thí nghiệm là phương pháp nghiên cứu (thu nhận thông tin) được thực hiện trong không gian giới hạn của phòng thí nghiệm.

 - Khi làm việc trong phòng thí nghiệm, học sinh cần tuân thủ các quy định về an toàn phòng thí nghiệm:

 + Mặc trang phục gọn gàng, nữ buộc tóc cao, đeo găng tay, khẩu trang, kính bảo vệ mắt và thiết bị bảo vệ khác (nếu cần thiết).

 + Chỉ tiến hành thí nghiệm khi đã được hướng dẫn.

 + Không ăn uống, đùa nghịch trong phòng thí nghiệm; không nếm ngửi hóa chất.

 + Nhận biết các vật liệu nguy hiểm trước khi làm thí nghiệm (vật sắc nhọn, chất dễ cháy nổ, chất độc, nguồn điện nguy hiểm,…).

 + Sau khi làm xong thí nghiệm, thu gom chất thải về đúng nơi quy định, lau dọn sạch sẽ chỗ làm việc; sắp xếp dụng cụ gọn gàng, đúng chỗ; rửa tay bằng xà phòng.

 - Các bước làm việc trong phòng thí nghiệm

 + Bước 1: Chuẩn bị: Chuẩn bị dụng cụ, hóa chất; mẫu vật và các thiết bị an toàn.

 + Bước 2: Tiến hành: Tiến hành thí nghiệm theo các bước hướng dẫn và thu thập thông tin.

 + Bước 3: Báo cáo và vệ sinh phòng thí nghiệm: Xử lí số liệu và báo cáo thí nghiệm. Thu dọn và làm sạch phòng thí nghiệm.

Câu 4: Em hiểu như thế nào về phương pháp thực nghiệm khoa học? Trình bày các bước thực hiện phương pháp thực nghiệm khoa học.

Trả lời:

 - Thực nghiệm khoa học là phương pháp thu thập thông tin trên đối tượng nghiên cứu trong những điều kiện được tác động có chủ đích.

 - Các bước thực nghiệm khoa học:

 + Bước 1: Thiết kế mô hình thực nghiệm, chuẩn bị các điều kiện: Thiết kế mô hình thực nghiệm; chuẩn bị dụng cụ, mẫu vật, nguyên liệu; thiết bị an toàn.

 + Bước 2: Tiến hành và thu thập dữ liệu thực nghiệm: Tiến hành thí nghiệm; thu dữ liệu thực nghiệm; tuân thủ quy định an toàn.

 + Bước 3: Xử lí số liệu thực nghiệm và báo cáo: Phân tích kết quả và đưa ra kết luận; nhận xét, đánh giá.

Câu 5: Khi nghiên cứu khoa học cần có các kĩ năng nào?

Trả lời:

Nghiên cứu khoa học được thực hiện theo các bước tạo thành một tiến trình và mỗi bước là một kĩ năng:

 - Bước 1: Quan sát và đặt câu hỏi

 + Quan sát là bước đầu tiên để nhận ra vấn đề cần giải quyết. Qua quan sát đặt ra những câu hỏi, từ đó tìm ra “vấn đề” nghiên cứu.

 - Bước 2: Hình thành giả thuyết khoa học

 + Giả thuyết khoa học, còn gọi là giả thuyết nghiên cứu, là một giả định sơ bộ về bản chất của sự vật và hiện tượng do người nghiên cứu đưa ra để chứng minh hoặc bác bỏ.

 + Một giả thuyết phải cụ thể và liên quan trực tiếp đến câu hỏi đang đặt ra.

 - Bước 3: Kiểm tra giả thuyết khoa học

 + Kiểm tra giả thuyết khoa học chính là làm thực nghiệm để chứng minh hoặc bác bỏ giả thuyết.

 + Nếu kết quả thử nghiệm không ủng hộ giả thuyết đưa ra thì cần phải kiểm tra lại quá trình thực nghiệm hoặc sửa đổi giả thuyết hay đưa ra một giả thuyết mới.

 - Bước 4: Làm báo cáo kết quả nghiên cứu

 + Làm báo cáo kết quả nghiên cứu là quá trình phân tích số liệu và rút ra kết luận nghiên cứu.

 + Kết luận khoa học có thể xác nhận hay phủ nhận giả thuyết đưa ra. Một kết luận được coi là đúng khi trả lời được câu hỏi nghiên cứu ban đầu bằng các dữ liệu tin cậy.

Câu 6: Nêu khái niệm, đặc điểm, vai trò của tin sinh học.

Trả lời:

 - Khái niệm: Phương pháp tin sinh học là phương pháp thu thập, xử lí và phân tích các thông tin và dữ liệu sinh học bằng phần mềm máy tính, từ đó xây dựng cơ sở dữ liệu và cho phép thực hiện các liên kết giữa chúng.

 - Đặc điểm: Tin sinh học (Bioinformatics) là một lĩnh vực nghiên cứu liên ngành, kết hợp dữ liệu sinh học với khoa học máy tính và thống kê.

 - Vai trò: Tin sinh học được sử dụng như một công cụ phân tích dữ liệu để đưa ra các mô hình dự đoán, dự báo về các quá trình sinh học.

II. THÔNG HIỂU (4 câu)

Câu 1: Lấy ví dụ về tin sinh học.

Trả lời:

Ví dụ: Dùng phương pháp tin sinh học để giải mã, phân tích hệ gene người, phân tích số liệu thí nghiệm,…

Câu 2: Kể tên một số vật liệu, thiết bị nghiên cứu và học tập môn sinh học.

Trả lời:

 - Dụng cụ: kính hiển vi, kính lúp, bộ đồ mổ,…

 - Máy móc thiết bị: tủ lạnh, tủ cấy vi sinh, cân điện tử, các bộ cảm biến,…

 - Các phần mềm: thí nghiệm ảo, phần mềm dạy học, các phần mềm xử lí số liệu thống kê,…

 - Tranh ảnh, mô hình, mẫu vật: bộ tranh cơ thể người, bộ tranh các cấp tổ chức sống, mô hình tế bào, mô hình DNA, bộ tiêu bản quan sát nhiễm sắc thể,…

 - Thiết bị an toàn: găng tay, kính bảo vệ mắt, áo bảo hộ,…

Câu 3: Kính hiển vi quang học và kính hiển vi điện tử khác nhau ở điểm nào?

Trả lời:

Câu 4: Tủ cấy vi sinh được dùng để làm gì?

Trả lời:

Tủ cấy vi sinh (tủ an toàn sinh học hay tủ nuôi cấy mô..) là tên gọi của một hệ thống làm việc được thiết kế để ngăn ngừa các tác nhân ô nhiễm đối với các thao tác trên mẫu sinh học, vật liệu nhạy cảm với các hạt bụi... Không khí được hút thông qua một bộ lọc HEPA và được đưa vào trong buồng thao tác.

III. VẬN DỤNG (4 câu)

Câu 1: Nêu một số thành tựu của tin sinh học.

Trả lời:

Thành tựu:

 - Dùng phần mềm máy tính tìm kiếm các gene trong hệ gene và so sánh các hệ gene của các loài với nhau để tìm hiểu mối quan hệ tiến hóa giữa các loài sinh vật.

 - Áp dụng trí tuệ nhân tạo để xử lí thông tin của bệnh nhân giúp các bác sĩ đưa ra được biện pháp chữa bệnh hiệu quả nhất cho từng bệnh nhân.

Câu 2: Làm thế nào để em có thể học tập môn sinh học một cách hiệu quả?

Trả lời:

Ứng dụng để học tập môn Sinh học một cách có hiệu quả: sử dụng các công cụ tin học đơn giản trong việc tìm kiếm, khai thác thông tin trên internet, sử dụng các chương trình tin học hay tự lập trình phần mềm mô tả các quá trình sinh học phức tạp.

Câu 3: Chúng ta thường sử dụng dụng cụ nào để quan sát được hình dạng, kích thước của các tế bào động vật? Để quan sát được nhiễm sắc thể, cần phải dùng kĩ thuật gì?

Trả lời:

 - Để quan sát được hình dạng kích thước của các tế bào động vật, chúng ta cần sử dụng kính hiển vi quang học.

 - Để quan sát được nhiễm sắc thể chúng ta cần nắm vững: kĩ thuật làm tiêu bản quan sát; kĩ thuật sử dụng, điều chỉnh kính hiển vi.

Câu 4: Những hoạt động nào được thực hiện trong phòng thí nghiệm ở trường?

Trả lời:

Các hoạt động được thựuc hiện trong phòng thí nghiệm:

 - Chuẩn bị dụng cụ, hóa chất, mẫu vật và các thiết bị an toàn.

 - Tiến hành thí nghiệm theo các bước và thu thập thông tin.

 - Xử lí số liệu và viết báo cáo thí nghiệm.

 - Thu dọn và làm sách phòng thí nghiệm.

IV. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Hãy quan sát trùng roi, trùng giày và xây dựng các bước quan sát chúng.

Trả lời:

 - Bước 1. Xác định mục tiêu: Quan sát trùng roi, trùng giày => Xác định đặc điểm, hình dạng, cách di chuyển của chúng.

 - Bước 2. Tiến hành: Phương tiện quan sát: kính hiển vi

 + Dùng ống hút lấy 1 giọt nhỏ ở nước ngâm rơm (thành bình)

 + Nhỏ lên lăng kính rồi đặt lên soi dưới kính hiển vi

 + Điều chỉnh độ phóng đại để nhìn cho rõ

 + Tiến hành quan sát

 - Bước 3: Báo cáo

 + Lập bảng báo cáo kết quả quan sát trùng roi, trùng giày về hình dạng, cách di chuyển.

Câu 2: Vì sao phương pháp đặc trưng cho nghiên cứu sinh học là quan sát và thực nghiệm? Giữa các phương pháp nghiên cứu sinh học có mối quan hệ như thế nào? Vì sao thí nghiệm cần lặp lại nhiều lần mặc dù dữ liệu thu được đã phù hợp với giả thuyết?

Trả lời:

 - Vì để phân tích rõ vấn đề cần nghiên cứu, đưa ra các nhận định khách quan, chính xác, cần phải quan sát đối tượng một cách kỹ lưỡng hoặc làm các thí nghiệm thực tế để thu thập những thông tin chính xác về đối tượng.

 - Mối quan hệ: Các phương pháp có sự bổ sung, hỗ trợ cho nhau để làm rõ các giải thuyết nghiên cứu đặt ra ban đầu.

 - Vì để tránh đưa ra kết luận vội vàng, tăng độ tin cậy của thử nghiệm, từ đó, có thể khẳng định, bác bỏ giải thuyết hoặc đưa ra một giả thuyết mới.