Câu hỏi tự luận Ngữ văn 12 cánh diều Bài 3: Viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm kí

BÀI 3: NHẬT KÍ, PHÓNG SỰ, HỒI KÍ

VIẾT: VIẾT BÀI NGHỊ LUẬN SO SÁNH, ĐÁNH GIÁ HAI TÁC PHẨM KÍ
(13 câu)

1. NHẬN BIẾT (4 câu)

Câu 1: Tác phẩm kí là gì? Nêu các thể loại chính của tác phẩm kí?

Trả lời:

Tác phẩm kí là một thể loại văn học mà tác giả sử dụng hình thức viết để ghi lại những trải nghiệm, cảm xúc, suy nghĩ và quan sát của mình về cuộc sống, con người, xã hội hoặc thiên nhiên. Tác phẩm kí thường mang tính chất tự sự, kết hợp giữa yếu tố thực tế và nghệ thuật.

Các thể loại chính của tác phẩm kí:

+Nhật ký: Ghi chép lại những sự kiện, cảm xúc trong cuộc sống hàng ngày của tác giả.

+Phóng sự: Tường thuật lại những sự kiện có thật, thường liên quan đến xã hội, chính trị.

+Tiểu luận: Bàn luận về một vấn đề nào đó, thể hiện quan điểm và suy nghĩ của tác giả.

+Hồi ký: Kể lại những kỷ niệm, sự kiện trong quá khứ của tác giả.

+Thư từ: Ghi lại nội dung của các bức thư, thường phản ánh tâm tư, tình cảm của tác giả.

Câu 2: Liệt kê tên hai tác phẩm kí mà bạn đã đọc và cho biết tác giả của chúng?

Trả lời:

“Nhật ký trong tù” - Chủ tịch Hồ Chí Minh

“Đi tìm hình của nước” - Nguyễn Khải

Câu 3: Các yếu tố cơ bản nào cần có trong một bài nghị luận so sánh hai tác phẩm kí?

Trả lời:

Câu 4: Tại sao việc so sánh hai tác phẩm kí lại quan trọng trong việc phân tích văn học?

Trả lời:

2. THÔNG HIỂU (4 câu)

Câu 1: Giải thích sự khác biệt giữa so sánh và đánh giá trong một bài nghị luận?

Trả lời:

Câu 2: Nêu các tiêu chí để đánh giá một tác phẩm kí (nội dung, hình thức, phong cách, chủ đề)?

Trả lời:

-Nội dung:

Tính chân thực và độ tin cậy của thông tin.

Chủ đề và ý tưởng chính được truyền tải.

Sự sâu sắc trong các trải nghiệm và cảm xúc của tác giả.

-Hình thức:

Cấu trúc và cách tổ chức của tác phẩm.

Sự hấp dẫn và tính mạch lạc trong cách trình bày.

-Phong cách:

Ngôn ngữ sử dụng (từ vựng, câu văn).

Tính sáng tạo và cá tính của tác giả trong việc thể hiện.

-Chủ đề:

Sự phong phú và đa dạng của các chủ đề được khai thác.

Ý nghĩa và giá trị của chủ đề trong bối cảnh xã hội.

Câu 3: Tại sao cần phải có phần mở bài và kết bài trong một bài nghị luận?

Trả lời:

Câu 4: Phân tích vai trò của ngôn ngữ và phong cách viết trong việc thể hiện ý kiến cá nhân trong bài nghị luận?

Trả lời:

3. VẬN DỤNG (3 câu)

Câu 1: Viết một đoạn văn ngắn so sánh hai nhân vật hoặc hình ảnh nổi bật trong hai tác phẩm kí mà em đã chọn?

Trả lời:

Trong tác phẩm “Nhật ký trong tù” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, hình ảnh Bác Hồ hiện lên như một người lãnh đạo kiên cường, luôn giữ vững tinh thần lạc quan trong những năm tháng khó khăn. Ngược lại, trong “Đi tìm hình của nước” của Nguyễn Khải, nhân vật tác giả lại thể hiện sự trăn trở, tìm kiếm bản sắc dân tộc và giá trị văn hóa giữa bối cảnh hiện đại. Cả hai nhân vật đều mang trong mình những tâm tư sâu sắc về đất nước, nhưng cách thể hiện lại khác nhau: Bác Hồ thể hiện sự mạnh mẽ, quyết tâm trong hành động, trong khi Nguyễn Khải lại thể hiện sự nhạy cảm, suy tư và trăn trở về tương lai của dân tộc. Sự đối lập này không chỉ làm nổi bật tính cách của từng nhân vật mà còn phản ánh những khía cạnh khác nhau của cuộc sống và tâm hồn con người Việt Nam.

Câu 2: Cho ví dụ về cách sử dụng dẫn chứng từ hai tác phẩm để hỗ trợ cho lập luận trong bài nghị luận?

Trả lời:

Câu 3: Viết dàn ý chung cho bài văn so sánh hai tác phẩm kí?

Trả lời:

4. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Viết dàn cho bài văn so sánh hai tác phẩm kí/truyện mà em yêu thích?

Trả lời:

a. Mở bài

– Giới thiệu tác giả Nguyễn Minh Châu và tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa. Hình ảnh chiếc thuyền là một ẩn dụ nghệ thuật của nhà văn.

– Giới thiệu tác giả Thạch Lam và tác phẩm Hai đứa trẻ. Hình ảnh chuyến tàu đêm mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc của nhà văn. – Thông qua hai hình ảnh trên ta thấy được tư tưởng nhân đạo của Thạch Lam và Nguyễn Minh Châu.

b. Thân bài

Cảm nhận hình ảnh chiếc thuyền trước phát hiện của nghệ sĩ Phùng (Chiếc thuyền ngoài xa – Nguyễn Minh Châu).

* Chiếc thuyền khi ở ngoài xa.

– Một chiếc thuyền đánh cá thu lưới vào lúc bình minh là “cảnh đắt trời cho”, một bức họa diệu kì mà thiên nhiên ban tặng cho con người mà đời nghệ sĩ không phải lúc nào cũng bắt gặp. Cái cảnh tượng ấy giống như “một bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ”. Mũi thuyền in một nét mờ hồ, lòe nhòe vào bầu sương trắng sữa pha màu hồng của nắng mai. Bóng người trên thuyền ngồi im. Góc nhìn của người nghệ sĩ qua mắt lưới và hai gọng vó như hai cánh dơi. Toàn bộ khung cảnh “từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp thực đơn giản mà toàn bích”.

– Trước vẻ đẹp tuyệt đích của tạo hóa, nghệ sĩ Phùng cảm thấy bối rối, rung động thực sự và tâm hồn như được gột rửa, thanh lọc. Cái đẹp ấy là đạo đức, là cái Chân, cái Thiện mà con người muốn hướng tới.

* Chiếc thuyền khi tiến vào gần bờ trước chỗ Phùng đứng:

– Bước ra từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ là một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi; một gã đàn ông to lớn, dữ dằn; một cảnh tượng tàn nhẫn: gã chồng đánh đập người vợ một cách thô bạo; đứa con vì thương mẹ mà đánh lại cha đề rồi nhận lấy hai cái tát của bố ngã dúi xuống cát.

– Chứng kiến cảnh tượng đó, nghệ sĩ Phùng ngạc nhiên đến sững sờ, kinh ngạc đến mức “cứ đứng há mồm ra mà nhìn” bởi anh không thể ngờ rằng đằng sau cái đẹp diệu kì của tạo hóa lại chứa đựng cái xấu, cái ác đến không thể tin được.

– Chiếc thuyền ấy còn là nơi sinh sống chật chội của cả gia đình hàng chài, chứa đựng đầy đủ bi kịch cuộc sống của người đàn bà. Những lúc biển động, thuyền không ra biển được cả nhà phải ăn xương rồng luộc chấm muối nhưng cũng có những giây phút hiếm hoi gia đình ấy hòa thuận vui vẻ.

* Ý nghĩa nghệ thuật của hình ảnh chiếc thuyền:

– Đây là hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, chứa đựng ẩn dụ nghệ thuật sâu sắc của nhà văn Nguyễn Minh Châu. Nhà văn muốn người đọc nhận thấy cuộc đời này không hề đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Cuộc sống luôn tồn tại những mặt đối lập: đẹp – xấu, thiện – ác,… – Góc độ quan sát sự vật sẽ cho ta những phán đoán, nhìn nhận khác nhau. Vì vậy, đứng đánh giá sự vật qua cái nhìn bên ngoài, từ khoảng cách xa mà cần khá phá bản chất thực sau vẻ đẹp đẽ của hiện tượng.

Cảm nhận hình ảnh đoàn tàu đêm qua phố huyện trong Hai đứa trẻ (Thạch Lam):

– Hiện tại tăm tối, tương lai mù mịt, những người dân phố huyện chỉ còn biết chờ đợi mơ hồ, vu vơ. Còn gì đáng thương hơn khi người ta ngồi trong bóng tối và mơ về hạnh phúc.

– Tín hiệu đầu tiên để hai đứa trẻ nhận ra đoàn tàu là ánh sáng đèn ghi. Cả hai tập trung thị giác để quan sát thật kĩ và cảm nhận thế giới của ánh sáng và âm thanh vang động.

– Ánh sáng từ xa: ngọn lửa xanh biếc như ma trơi đến gần một làn khói bừng sáng trắng, khi tàu đi tới các toa đèn sáng trưng ánh cả xuống đường, đồng và kền lấp lánh, khi tàu đi qua nhìn theo mãi những đốm than đỏ bay tung trên đường sắt và cái chấm nhỏ của chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng. Đó là những nguồn sáng được nắm bắt kĩ lưỡng khác hẳn với bao nguồn sáng nơi phố huyện. Nó rực rỡ, sáng lòa, sang trọng chứ không tù mù, lay lắt, buồn tẻ như ánh sáng chả các ngọn đèn nơi phố huyện.

– Âm thanh cũng khác biệt hoàn toàn so với thứ âm thanh cố hữu nơi phố huyện tĩnh lặng. Tiếng còi xe lửa kéo dài ra theo ngọn gió xa xôi, tiếng dồn dập, tiếng xe rít mạnh vào ghi, tiếng hành khách ồn ào, tiếng còi tàu rít lên. Một bữa tiệc âm thanh chóng vánh đã được dọn chớp nhoáng nơi phố huyện làm thỏa mãn niềm mong mỏi, đợi chờ của những con người nơi đây.

– Đoàn tàu đã mang đến một thời gian hoàn toàn khác hẳn với thời gian tĩnh lặng, tịch mịch và đầy bóng tối nơi phố huyện nghèo. Phép tương phản đã nhấn mạnh vào sự đối lập giữa hai thời gian đó: sang trọng và nghèo nàn, rực rỡ ánh sáng và tối tăm tù đọng, huyên náo vui vẻ và tịch mịch quẩn quanh. Một thời gian vội vã lướt qua như một giấc mơ.

– Tàu không đông, thưa vắng người và kém sáng hơn mọi khi chứng tỏ hai đứa trẻ quan sát rất kĩ và nhạy cảm với những thay đổi, dù là nhỏ nhất. Đoàn tàu vụt qua phố huyện rất nhanh, chỉ chớp nhoáng nhưng Liên và An vẫn cảm nhận được sự thiếu hụt ánh sáng và âm thanh so với mọi ngày.

– Đoàn tàu chạy về từ Hà Nội, từ một tuổi thơ đã mất. Con tàu là tia hồi quang của những tháng ngày sung sướng đủ đầy hạnh phúc. Đó là chuyến tàu khát vọng, chuyến tàu mơ ước về một thế giới thật đáng sống: sức sống mạnh mẽ, sự giàu sang và rực rỡ ánh sáng, nó đối lập với cuộc sống mòn mỏi, tù đọng nơi đây.

– Khi tàu đi rồi, phố huyện chỉ còn bóng tối bao trùm lên cuộc sống vốn tối tăm và hiu hắt.

So sánh hình ảnh chiếc thuyền và hình ảnh chuyến tàu đêm:

* Giống nhau:

– Cả hai hình ảnh chiếc thuyền và chuyến tàu đêm đều là hình ảnh biểu tượng chứa đựng nhiều dụng ý nghệ thuật của nhà văn.

– Là chi tiết nghệ thuật quan trọng trong cốt truyện.

* Khác nhau:

– Hình ảnh chiếc thuyền trong Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu xuất hiện xuyên suốt tác phẩm nhằm thể hiện những quan điểm, triết lí của nhà văn về cuộc đời, về nghệ thuật. Cần có cái nhìn đa diện, đa chiều về cuộc đời, về con người. Nhà văn đặt ra vấn đề số phận và hạnh phúc của người dân lao động để bạn đọc cùng suy nghĩ. Hơn nữa, giữa nghệ thuật và cuộc đời luôn có một khoảng cách xa, vậy nhà văn cấn làm sao để hướng đến một giá trị nghệ thuật chân chính, nghệ thuật bắt nguồn từ cuộc đời và vì con người.

– Hình ảnh Chuyến tàu đêm đi qua phố huyện trong Hai đứa trẻ của Thạch Lam xuất hiện ở đoạn cuối truyện chứa đựng nhiều ý nghĩa:

+ Là sự chờ đợi của tất cả người dân nơi phố huyện nhằm mục đích mưu sinh, bán thêm được ít hàng nào đấy cho hành khách trên tàu.

+ Với hai đứa trẻ, chuyến tàu là sự mong đợi cuối cùng của một ngày. Bởi đoàn tàu là hình ảnh biểu trưng cho quá khứ. Nó chạy về từ Hà Nội, từ miền kí ức tuổi thơ thể hiện ước mơ và khát vọng của chị em Liên. Đó là ước mơ được quay trở về quá khứ, sống một cuộc sống tươi đẹp như quá khứ đã qua.

+ Đặt trong mối quan hệ với hiện tại, đoàn tàu là một thế giới khác hẳn với cuộc sống tràn đầy bóng tối, tẻ nhạt, đơn điệu nơi phố huyện nghèo. Thế giới rực rỡ ánh sáng, ngập tràn âm thanh, chứa đựng bao điều mới mẻ, thú vị. Và thế giới ấy còn giúp những người dân nơi phố huyện nhận ra còn có một cuộc sống đáng sống hơn nơi phố huyện nghèo – cái ao đời phẳng lặng kia. Chi tiết đoàn tàu xuất hiện còn khơi dậy khát vọng và ước mơ của chị em Liên: khát vọng vượt thoát, khát vọng đổi thay

Nhận xét về tư tưởng nhân đạo của mỗi nhà văn:

– Nguyễn Minh Châu thể hiện những băn khoăn trăn trở về vấn đề bạo lực gia đình cùng niềm xót thương trước tình cảnh nghèo khổ, bi kịch của người lao động hàng chài.

– Thạch Lam không chỉ xót thương cho những đưa trẻ thơ phải sống cuộc đời tẻ nhạt nơi phố huyện mà còn trân trọng khát vọng đổi thay cuộc sống của chúng. Trân trọng khát vọng vượt thoát khỏi cái “ao đời bằng phẳng” của người dân nơi phố huyện.

c. Kết bài

– Tóm lược lại vấn đề. Hình ảnh chiếc thuyền và chuyến tàu đêm đều là những khám phá nghệ thuật của hai nhà văn.

– Hai tác phẩm chứa đựng những ý nghĩa nội dung và nghệ thuật đặc sắc sẽ có sức sống lâu bền trong lòng người đọc.

--------------------------------------

--------------------- Còn tiếp ----------------------