Câu hỏi tự luận Ngữ văn 12 kết nối Bài 1: Biện pháp tu từ nói mỉa, nghịch ngữ - đặc điểm và tác dụng

BÀI 1: NHỮNG KHẢ NĂNG LỚN LAO CỦA TIỂU THUYẾT

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT
(15 câu)

I. NHẬN BIẾT (5 câu)

Câu 1: Thế nào là biện pháp tu từ nghịch ngữ?

Trả lời: 

Có sự kết hợp dường như phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ. Người tiếp nhận có thể nhận ra ngay tính chất nghịch ngữ của cụm từ đó mà không cần phải đối chiếu nó với các cụm từ khác trong câu.

Câu 2: Hãy định nghĩa biện pháp tu từ nói mỉa.

Trả lời:

Trong lời nói xuất hiện những từ, cụm từ vốn thể hiện chiều hướng đánh giá tiêu cực về một đối tượng: hay ho, hay hớm, đẹp mặt, tốt mã, làm cha thiên hạ, ăn trắng mặc trơn, mèo mù vớ cá rán, ... Ví dụ: “Hay ho nhỉ?”; "Đẹp mặt chưa kìa!" ;... Trong các cụm từ in đậm ở hai ví dụ, các yếu tố “hay", "đẹp” biểu thị sự đánh giá tích cực, nhưng nghĩa của cả cụm từ lại thể hiện một thái độ trái ngược, hàm ý phê phán, chê bai.

Câu 3: Phân biệt biện pháp tu từ nghịch ngữ và nói mỉa

Trả lời: 

Câu 4: Tìm ví dụ về biện pháp tu từ nghịch ngữ

Trả lời:

Câu 5: Ví dụ về biện pháp nói mỉa

Trả lời:

II. THÔNG HIỂU (4 câu)

Câu 1: Tại sao nghịch ngữ lại tạo ra sức gợi cảm trong văn học?

Trả lời:

Nghịch ngữ tạo ra sức gợi cảm trong văn học nhờ khả năng làm bật lên những mâu thuẫn tưởng chừng vô lý nhưng lại chứa đựng ý nghĩa sâu sắc. Sự đối lập trong ý nghĩa gây bất ngờ và cuốn hút, buộc người đọc phải suy ngẫm và nhìn nhận vấn đề từ góc độ mới mẻ. Đồng thời, nghịch ngữ khơi gợi cảm xúc mạnh mẽ, thường thể hiện những nghịch lý của cuộc sống hoặc tâm hồn con người, như câu “Càng xa càng nhớ, càng gần càng quên” làm nổi bật sự phức tạp trong tình cảm. Không chỉ vậy, biện pháp này còn giúp tác giả nhấn mạnh thông điệp hoặc tư tưởng chủ đạo, như cách nó được dùng trong Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh để khắc họa nghịch lý đau đớn giữa chiến thắng và mất mát. Chính sự bất ngờ, tư duy và cảm xúc mà nghịch ngữ mang lại đã làm tăng tính gợi cảm và giá trị nghệ thuật cho tác phẩm.

Câu 2: Phân tích ý nghĩa của câu nói mỉa trong ngữ cảnh sau: “Anh đúng là chăm chỉ thật, đến muộn những hai tiếng đồng hồ!”?

Trả lời:

Câu nói “Anh đúng là chăm chỉ thật, đến muộn những hai tiếng đồng hồ!” là một ví dụ điển hình của biện pháp tu từ nói mỉa, trong đó người nói sử dụng lời khen có vẻ tích cực nhưng thực chất là để phê phán một cách nhẹ nhàng và sâu cay.

Trong ngữ cảnh này, cụm từ “chăm chỉ thật” mang ý nghĩa mỉa mai, trái ngược hoàn toàn với hành động thực tế của người được nhắc đến: đến muộn tận hai tiếng đồng hồ, điều hoàn toàn không thể hiện sự chăm chỉ. Sự đối lập này làm nổi bật thái độ không hài lòng của người nói đối với hành vi thiếu trách nhiệm hoặc không đúng giờ của người kia.

Ý nghĩa của câu nói không chỉ nằm ở việc phê phán mà còn ở cách bày tỏ thái độ một cách khéo léo, tránh dùng lời lẽ nặng nề hay trực tiếp chỉ trích. Nói mỉa ở đây giúp tăng sức biểu đạt, đồng thời tạo nên sự hài hước châm biếm, khiến thông điệp vừa rõ ràng vừa để lại ấn tượng sâu sắc. Cách nói này không chỉ thể hiện sự tinh tế trong giao tiếp mà còn mang tính nghệ thuật, khi nó khơi gợi phản ứng từ người nghe mà không cần sử dụng lời lẽ gay gắt.

Câu 3: Làm thế nào nói mỉa có thể thể hiện sự chỉ trích một cách nhẹ nhàng nhưng sâu sắc?

Trả lời:

Câu 4: Tại sao nghịch ngữ thường khiến người đọc phải suy ngẫm sâu sắc hơn so với cách diễn đạt thông thường?

Trả lời:

III. VẬN DỤNG (4 câu)

Câu 1: Viết một câu sử dụng biện pháp tu từ nghịch ngữ để thể hiện nỗi đau trong hạnh phúc.

Trả lời:

"Nụ cười trên môi, nhưng trái tim thì đau nhói."

Câu này sử dụng biện pháp tu từ nghịch ngữ để diễn tả nỗi đau ẩn sau vẻ ngoài hạnh phúc. Sự mâu thuẫn giữa "nụ cười" - biểu tượng của niềm vui, và "trái tim đau nhói" - biểu tượng của nỗi đau, làm nổi bật trạng thái cảm xúc phức tạp của con người, khi niềm vui bên ngoài chỉ che giấu những tổn thương sâu kín bên trong.

Câu 2: Sáng tạo một câu nói mỉa về thói quen trì hoãn công việc của con người.

Trả lời:

"Cậu thật đúng là người có tầm nhìn xa, công việc hôm nay mà để tận tuần sau mới làm cơ đấy!"

Câu nói này sử dụng biện pháp nói mỉa để phê phán thói quen trì hoãn một cách châm biếm. Lời khen “có tầm nhìn xa” tưởng như tích cực, nhưng thực chất ngầm ám chỉ sự chậm trễ và thiếu trách nhiệm trong việc hoàn thành công việc đúng thời hạn. Sự mỉa mai này vừa thể hiện sự chỉ trích, vừa mang lại chút hài hước để giảm bớt sự căng thẳng trong giao tiếp.

Câu 3: Đặt một đoạn hội thoại ngắn giữa hai người, trong đó một người sử dụng nói mỉa để phê phán hành động của người kia.

Trả lời:

Câu 4: Viết một đoạn văn ngắn sử dụng cả biện pháp tu từ nói mỉa và nghịch ngữ để bày tỏ thái độ về tình trạng ô nhiễm môi trường hiện nay.

Trả lời:

IV. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Phân tích tác dụng nghệ thuật của nghịch ngữ trong câu thơ: “Càng xa càng nhớ, càng gần càng quên.”

Trả lời:

Câu thơ “Càng xa càng nhớ, càng gần càng quên” sử dụng biện pháp tu từ nghịch ngữ, tạo nên sự mâu thuẫn giữa hai trạng thái cảm xúc tưởng chừng đối lập nhưng lại phản ánh chân thực tâm lý con người. Khi xa cách, tình cảm trở nên sâu đậm hơn vì nỗi nhớ nhung và khao khát, nhưng khi gần gũi, sự quen thuộc đôi khi dẫn đến thờ ơ và lãng quên những giá trị đã từng trân quý. Nghịch ngữ ở đây không chỉ làm nổi bật sự phức tạp của cảm xúc mà còn kích thích người đọc suy ngẫm về cách con người trân trọng hoặc đánh mất những điều quan trọng. Đồng thời, sự tương phản giữa “xa” và “gần,” “nhớ” và “quên” tạo nên âm hưởng nhịp nhàng và giá trị thẩm mỹ, khiến câu thơ dễ nhớ và đọng lại trong lòng người đọc. Nghịch ngữ không chỉ là công cụ diễn đạt mà còn là cầu nối truyền tải triết lý sâu sắc về tình yêu và mối quan hệ trong cuộc sống.

--------------------------------------

--------------------- Còn tiếp ----------------------