Đáp án Ngữ văn 12 cánh diều Bài 10: Tổng kết

BÀI 10: TỔNG KẾT

1. Tổng kết lịch sử văn học

Câu hỏi 1: Em hiểu văn học dân gian là gì? Lấy dẫn chứng để làm rõ cách hiểu đó.

Hướng dẫn chi tiết:

Văn học dân gian, hay còn gọi là văn học truyền miệng, là kho tàng tác phẩm nghệ thuật ngôn từ được sáng tạo và lưu truyền qua nhiều thế hệ bởi đông đảo quần chúng nhân dân lao động. Những tác phẩm này không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn phản ánh đời sống vật chất, tinh thần, quan niệm về thế giới và con người của nhân dân ta qua các thời kỳ lịch sử.

Câu hỏi 2: Văn học dân gian có những đặc trưng lớn nào? Lấy ví dụ để làm sáng tỏ những đặc trưng đó.

Hướng dẫn chi tiết:

1. Tính truyền miệng:

Đây là đặc trưng cơ bản nhất của văn học dân gian. Các tác phẩm được lưu truyền qua nhiều thế hệ bằng hình thức truyền miệng, từ người này sang người khác, từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Ví dụ: Truyện cổ tích "Tấm Cám" được lưu truyền qua nhiều thế hệ bằng hình thức kể chuyện, không có tác giả cụ thể.

2. Tính tập thể:

Văn học dân gian là sản phẩm sáng tạo của nhiều người, thuộc nhiều thế hệ qua những thời gian và không gian khác nhau.

Ví dụ: Ca dao là sản phẩm sáng tạo của nhiều người trong cộng đồng, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

3. Tính chất dân tộc:

Văn học dân gian phản ánh tâm hồn, tính cách, đạo đức, lý tưởng, ước mơ của nhân dân ta, đồng thời thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc độc đáo.

Ví dụ: Truyện "Sơn Tinh - Thủy Tinh" thể hiện sức mạnh đoàn kết của nhân dân ta trong cuộc chiến chống lũ lụt.

4. Tính nguyên hợp:

Văn học dân gian thường kết hợp nhiều thể loại nghệ thuật với nhau như: thơ, ca, nhạc, múa, tạo nên sự sinh động, hấp dẫn cho tác phẩm.

Ví dụ: Chèo "Quan Âm Thị Kính" kết hợp thơ ca, âm nhạc, múa để kể lại câu chuyện về Quan Âm Bồ Tát.

5. Tính khả biến:

Do được lưu truyền qua nhiều thế hệ, nên các tác phẩm văn học dân gian thường có nhiều dị bản khác nhau.

Ví dụ: Truyện cổ tích "Tấm Cám" có nhiều dị bản khác nhau ở các vùng miền.

6. Tính nghệ thuật:

Văn học dân gian sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật như: so sánh, ẩn dụ, nhân hóa, , ... tạo nên giá trị thẩm mỹ cao cho tác phẩm.

Ví dụ: Ca dao sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật như: so sánh, ẩn dụ, ... để thể hiện tình cảm, cảm xúc của con người.

Câu hỏi 3: Tìm hiểu về hệ thống thể loại văn học dân gian:

1. a) Lập sơ đồ về hệ thống thể loại văn học dân gian.
2. b) Liên hệ với các tác phẩm văn học dân gian đã được học để dẫn ra ví dụ cụ thể cho mỗi thể loại đã nêu ở mục a.

Hướng dẫn chi tiết:

Hệ thống thể loại văn học dân gian

1. b) Ví dụ
2. Tự sự dân gian :

- Thần thoại : Bọc trăm trứng, ..

- Sử thi: Đăm xăn, Xinh Nhã, Khinh Dú

- Truyền thuyết : Sơn Tinh Thủy Tinh, Bánh Chưng Bánh giày

-Truyện cổ tích: Tấm Cám, ..

-Truyện thơ: Thạch Sanh, Hoa Tiên

2. Trữ tình dân gian

- Ca dao: Ca dao than thân, ca dao về thời tiết

- Dân ca : Dân ca Bắc Bộ,..

3. Sân khấu dân gian:

- Chèo: Quan Âm Thị Kính, Xúy Vân giả dại

- Tuồng: Ngêu Sò Ốc Hến, Mộc Quế Anh dâng cây,..

-Trò diễn : Diễn trò Cờ người ,..

Phần II: VĂN HỌC VIỆT NAM

1. Từ thế kỷ X – XVII

Câu hỏi 1: Phân tích một biểu hiện về mối quan hệ giữa bối cảnh lịch sử và văn học trong văn học Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XVII.

Hướng dẫn chi tiết:

Giai đoạn từ thế kỉ X đến cuối thế kỉ XVII là thời kỳ lịch sử đầy biến động của dân tộc Việt Nam, với nhiều cuộc chiến tranh chống ngoại xâm và sự thay đổi về triều đại, xã hội. Những biến động này đã ảnh hưởng sâu sắc đến văn học, tạo ra mối liên kết mật thiết giữa hai lĩnh vực này.

Lịch sử cung cấp nguồn tư liệu phong phú cho văn học sáng tác. Các sự kiện quan trọng như chiến thắng chống Ngô, chống Minh, nội chiến Trịnh - Nguyễn, được ghi chép và phản ánh trong nhiều tác phẩm văn học như "Bình Ngô đại cáo" (Nguyễn Trãi), "Hịch tướng sĩ" (Trần Quốc Tuấn), "Hoàng Lê nhất thống chí" (Ngô Sĩ Liên),... Những biến đổi xã hội như Nho giáo du nhập, sự phân hóa giai cấp cũng được thể hiện trong các tác phẩm như "Truyền kì mạn lục" (Nguyễn Dữ), …

Văn học không chỉ phản ánh hiện thực mà còn thể hiện những biến động lịch sử và vấn đề xã hội, đồng thời thể hiện tư tưởng, tình cảm của con người trong bối cảnh lịch sử cụ thể. Văn học ca ngợi chiến công của dân tộc, thể hiện tinh thần yêu nước, ý chí độc lập, tự chủ và lên án sự áp bức, bất công, thể hiện niềm tin vào cuộc sống.

Mối quan hệ giữa bối cảnh lịch sử và văn học trong giai đoạn này cho thấy văn học không chỉ đơn thuần là phản ánh hiện thực mà còn là tiếng nói của thời đại, góp phần định hình ý thức xã hội, phục vụ mục đích chính trị và giáo dục.

Câu hỏi 2: Đặc điểm của chủ nghĩa nhân đạo trong văn học Việt Nam từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX là gì? Bằng các tác phẩm mà em đã học, hãy làm sáng tỏ đặc điểm đó.

Hướng dẫn chi tiết:

Từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX, văn học Việt Nam xuất hiện trào lưu nhân đạo chủ nghĩa, thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến số phận con người, đặc biệt là những con người nhỏ bé, yếu thế trong xã hội.

Điểm nổi bật của chủ nghĩa nhân đạo trong giai đoạn này là sự lên án những thế lực áp bức, bất công, đồng thời khẳng định giá trị, phẩm chất tốt đẹp của con người. Văn học giai đoạn này đã dành nhiều sự quan tâm đến số phận của người phụ nữ, trẻ em, người nông dân,... những tầng lớp chịu nhiều thiệt thòi trong xã hội phong kiến.

Tác phẩm tiêu biểu cho trào lưu nhân đạo chủ nghĩa giai đoạn này là "Truyện Kiều" của đại thi hào Nguyễn Du. Tác phẩm đã khắc họa thành công bi kịch cuộc đời của Thúy Kiều, một người phụ nữ tài sắc vẹn toàn nhưng phải chịu nhiều bất hạnh do xã hội phong kiến áp bức. Qua bi kịch của Kiều, Nguyễn Du đã thể hiện niềm thương cảm sâu sắc cho số phận con người, đồng thời lên án xã hội phong kiến thối nát đã chà đạp lên quyền sống, quyền hạnh phúc của con người.

Bên cạnh "Truyện Kiều", còn có nhiều tác phẩm khác cũng thể hiện rõ tinh thần nhân đạo như: "Chuyện người con gái Nam Xương" (Nguyễn Dữ), "Bình Ngô đại cáo" (Nguyễn Trãi), ….

Chủ nghĩa nhân đạo trong văn học Việt Nam từ thế kỉ XVIII đến nửa đầu thế kỉ XIX có giá trị to lớn về mặt tư tưởng và nghệ thuật. Nó đã góp phần thể hiện tiếng nói lương tâm của xã hội, đồng thời khơi gợi lòng trân trọng, yêu thương đối với những con người nhỏ bé, yếu thế trong cuộc sống.

Câu hỏi 3: Nêu nhận xét về màu sắc nghị luận của bài thơ thông qua một số dấu hiệu hình thức mang tính đặc trưng

Hướng dẫn chi tiết:

2. TỪ THẾ KỶ XX- NAY

Câu hỏi 1: Những yếu tố nào của bối cảnh xã hội đã thúc đẩy tiến trình hiện đại hoá văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX?

Hướng dẫn chi tiết:

Văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX chứng kiến bước ngoặt quan trọng - tiến trình hiện đại hóa. Bối cảnh xã hội đóng vai trò then chốt thúc đẩy quá trình này:

1. Ảnh hưởng văn hóa phương Tây: Giới trí thức tiếp cận tư tưởng mới mẻ, tiến bộ, nhận thức sự lạc hậu của xã hội phong kiến, khát khao đổi mới.
2. Mâu thuẫn xã hội gay gắt: Nhu cầu giải phóng dân tộc, xây dựng xã hội mới thôi thúc sáng tác phản ánh hiện thực, thể hiện tiếng nói nhân dân.
3. Phong trào Duy Tân: Tư tưởng Duy Tân đề cao vai trò trí thức, cổ vũ tinh thần yêu nước, tiến bộ, ảnh hưởng đến sáng tác văn học.
4. Báo chí phát triển: Kênh thông tin, tuyên truyền quan trọng, thúc đẩy sáng tác văn học theo hướng hiện đại, phản ánh hiện thực xã hội.
5. Nhu cầu đổi mới văn học: Giới trí thức hướng đến sáng tác phản ánh hiện thực, thể hiện tư tưởng, tình cảm con người hiện đại.

Câu hỏi 2: Hãy chuyển phần viết về văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến nay thành bảngtổng kết với những nội dung dưới đây:

Hướng dẫn chi tiết:

Câu hỏi 3: Nêu điểm giống nhau và khác nhau khi đọc tác phẩm:

1. a) Văn học dân gian và văn học viết.
2. b) Văn học trung đại và văn học hiện đại.

Hướng dẫn chi tiết:

1. a) Văn học dân gian và văn học viết:

Văn học dân gian và văn học viết đều là hai dòng chảy quan trọng trong văn học Việt Nam, mặc dù có những khác biệt nhưng cũng có nhiều điểm chung.

Về nội dung, cả hai loại hình đều thể hiện cuộc sống con người và xã hội, phản ánh tư tưởng, tình cảm, quan niệm thẩm mỹ của người sáng tác. Văn học dân gian thường tập trung vào giá trị truyền thống, đạo đức, luân lý, trong khi văn học viết mang phạm vi đề tài rộng lớn hơn, phản ánh nhiều vấn đề mới mẻ của đời sống hiện đại.

Về giá trị, cả hai đều đóng góp vào việc phong phú kho tàng văn hóa dân tộc, thể hiện bản sắc văn hóa Việt Nam. Văn học dân gian là di sản quý giá của cha ông, lưu giữ những giá trị tinh thần tốt đẹp của dân tộc. Văn học viết là sản phẩm sáng tạo của các nhà văn, nhà thơ, đóng góp vào sự phát triển của văn học dân tộc.

Về hình thức, cả hai đều sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, biện pháp tu từ, có vần điệu, nhịp điệu, tạo sự hấp dẫn cho người đọc/người nghe. Tuy nhiên, ngôn ngữ trong văn học dân gian thường mộc mạc, giản dị, dễ hiểu, trong khi ngôn ngữ trong văn học viết được trau chuốt, giàu sức gợi cảm hơn.

1. b) Văn học trung đại và văn học hiện đại:

Văn học trung đại và văn học hiện đại là hai giai đoạn phát triển quan trọng của văn học Việt Nam, đánh dấu những bước ngoặt về nội dung, tư tưởng và nghệ thuật.

Về bối cảnh lịch sử: Văn học trung đại sáng tác trong giai đoạn phong kiến, chịu ảnh hưởng của tư tưởng Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo. Văn học hiện đại sáng tác sau Cách mạng tháng Tám, chịu ảnh hưởng của tư tưởng tiến bộ, chủ nghĩa Mác - Lênin.

Về nội dung tư tưởng: Văn học trung đại thường đề cao đạo đức, luân lý, trung hiếu, yêu nước. Văn học hiện đại thể hiện nhiều vấn đề mới mẻ như giải phóng dân tộc, đấu tranh cho công lý, xây dựng xã hội mới.

Về nghệ thuật: Văn học trung đại sử dụng nhiều điển tích, cổ ngữ, ngôn ngữ trang trọng, uy nghiêm. Văn học hiện đại sử dụng ngôn ngữ hiện đại, gần gũi với đời sống, có nhiều thể loại mới mẻ như thơ tự do, văn xuôi hiện đại.

II. TỔNG KẾT TIẾNG VIỆT

1. TỪ NGỮ TIẾNG VIỆT

Câu hỏi 1: Từ “xuân” trong các đoạn thơ sau của Hồ Chí Minh mang nghĩa gì? Hãy giải thích nghĩa của từ “xuân” theo những cách khác nhau mà em biết.

1. Mùa xuân là Tết trồng cây,

Làm cho đất nước càng ngày càng xuân.

1. Sáu mươi tuổi hãy còn xuân chán,

So với ông Bành vẫn thiếu niên.

Hướng dẫn chi tiết:

a)Trong câu thơ này, từ "xuân" mang nhiều tầng nghĩa:

Nghĩa gốc: Mùa xuân, thời điểm giao hòa giữa trời đất, vạn vật hồi sinh, mang đến sức sống mới cho cây cối, hoa lá.

Nghĩa bóng:

Sự khởi đầu mới mẻ, tốt đẹp: Giống như cây cối đâm chồi nảy lộc vào mùa xuân, việc trồng cây tượng trưng cho những khởi đầu mới mẻ, tốt đẹp cho đất nước.

Sự phát triển, thịnh vượng: Cây cối được trồng sẽ lớn lên, che bóng mát, mang lại lợi ích cho con người. Hình ảnh "đất nước càng ngày càng xuân" thể hiện niềm tin vào sự phát triển, thịnh vượng của đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ.

Sự đổi mới, trẻ trung: Việc trồng cây là một hành động tích cực, góp phần bảo vệ môi trường, xây dựng đất nước. Hình ảnh "xuân" gợi lên sự đổi mới, trẻ trung, tràn đầy sức sống của đất nước dưới bàn tay vun đắp của con người.

1. b) Trong câu thơ này, từ "xuân" cũng mang nhiều nghĩa:

Nghĩa gốc: Mùa xuân, thời điểm tượng trưng cho tuổi trẻ, sự tươi mới.

Nghĩa bóng:

Tinh thần lạc quan, yêu đời: Bác Hồ dù đã ở độ tuổi lục tuần nhưng vẫn giữ được tinh thần lạc quan, yêu đời, ham sống, ham hoạt động như tuổi trẻ.

Sự trẻ trung về tâm hồn: Bác luôn tràn đầy nhiệt huyết, cống hiến hết mình cho sự nghiệp cách mạng, cho đất nước.

Câu hỏi 2: Nhận diện và sửa lỗi dùng từ trong các câu sau:

1. a) Tôi băn khoăn nghĩ về những năm tháng tuổi thơ với bao kỉ niệm đẹp khó phai mờ.
2. b) Cuộc họp bắt đầu lúc 7 giờ 30 phút, chúng tôi mong mỏi ông đến họp đúng giờ.
3. c) Mĩ phẩm có nguồn gốc thiên nhiên đang là lĩnh vực kinh doanh béo bổ.
4. d) Không thể phủ nhận rằng có một lỗ hổng giữa kiến thức điện ảnh và sự tiếp nhận của công chúng.

Hướng dẫn chi tiết:

1. a) Tôi băn khoăn nghĩ về những năm tháng tuổi thơ với bao kỉ niệm đẹp khó phai mờ.

Lỗi: "khó phai mờ"

Sửa: "khó phai"

Sửa lại: Tôi băn khoăn nghĩ về những năm tháng tuổi thơ với bao kỉ niệm đẹp khó phai.

Giải thích:

"Phai mờ" là một cụm từ đã có nghĩa trọn vẹn, không cần thêm "khó" để tăng cường ý nghĩa.

Việc sử dụng "khó phai" khiến câu văn rườm rà, thiếu tự nhiên.

1. b) Cuộc họp bắt đầu lúc 7 giờ 30 phút, chúng tôi mong mỏi ông đến họp đúng giờ.

Lỗi: "mong mỏi"

Sửa: "mong đợi"

Sửa lại: Cuộc họp bắt đầu lúc 7 giờ 30 phút, chúng tôi mong đợi ông đến họp đúng giờ.

Giải thích:

"Mong đợi" là từ ngữ phù hợp để diễn đạt mong muốn ai đó làm gì trong một thời gian cụ thể.

"Mong mỏi" có nghĩa rộng hơn, có thể dùng để diễn đạt mong muốn chung chung, không xác định thời gian.

1. c) Mĩ phẩm có nguồn gốc thiên nhiên đang là lĩnh vực kinh doanh béo bổ.

Lỗi: "béo bổ"

Sửa: "hấp dẫn"

Sửa lại: Mĩ phẩm có nguồn gốc thiên nhiên đang là lĩnh vực kinh doanh hấp dẫn.

Giải thích:

"Béo bổ" thường được dùng để nói về thức ăn, dinh dưỡng.

"Hấp dẫn" phù hợp hơn để diễn tả sức hút, sự thu hút của một lĩnh vực kinh doanh.

1. d) Không thể phủ nhận rằng có một lỗ hổng giữa kiến thức điện ảnh và sự tiếp nhận của công chúng.

Lỗi: "lỗ hổng"

Sửa: "khoảng cách"

Sửa lại: Không thể phủ nhận rằng có một khoảng cách giữa kiến thức điện ảnh và sự tiếp nhận của công chúng.

Giải thích:

"Lỗ hổng" thường được dùng để nói về sai sót, thiếu hụt.

"Khoảng cách" phù hợp hơn để diễn tả sự chênh lệch, bất cập giữa hai yếu tố.

2. NGỮ PHÁP TIẾNG VIỆT

Nhận diện, phân loại và sửa lỗi trong các câu sau:

1. a) Được các bạn sinh viên trồng những cây xanh bên lề đường để che bóng mát cho trường.
2. b) Không ngờ từ những lần lân la ở các tụ điểm chơi game ấy, đã làm anh mê máy tính lúc nào không hay.
3. c) Trong thơ nói riêng và kịch nói chung, Lưu Quang Vũ đã để lại dấu ấn cá nhân đậm nét với những sáng tạo độc đáo, mới mẻ.
4. d) Chị ấy đi chợ chiều mới về.

đ) Anh ấy mới xây một ngôi nhà tuy nhỏ và xinh xắn ở ven hồ.

Hướng dẫn chi tiết:

1. a) Được các bạn sinh viên trồng những cây xanh bên lề đường để che bóng mát cho trường.

Lỗi: Thiếu chủ ngữ

Sửa: Các bạn sinh viên đã trồng những cây xanh bên lề đường để che bóng mát cho trường.

Giải thích:

Câu gốc thiếu chủ ngữ, khiến câu văn không hoàn chỉnh.

Bổ sung chủ ngữ "Các bạn sinh viên" để xác định rõ ràng ai là người thực hiện hành động "trồng cây".

1. b) Không ngờ từ những lần lân la ở các tụ điểm chơi game ấy, đã làm anh mê máy tính lúc nào không hay.

Lỗi: Sử dụng từ ngữ không phù hợp

Sửa: Không ngờ từ những lần thường xuyên đến các tụ điểm chơi game ấy, đã làm anh mê máy tính lúc nào không hay.

Giải thích:

"Lân la" có nghĩa là đi lại một cách lén lút, bí mật. Từ này không phù hợp với ngữ cảnh của câu.

Thay thế "lân la" bằng "thường xuyên" để diễn đạt chính xác hơn việc anh thường xuyên đến các tụ điểm chơi game.

1. c) Trong thơ nói riêng và kịch nói chung, Lưu Quang Vũ đã để lại dấu ấn cá nhân đậm nét với những sáng tạo độc đáo, mới mẻ.

Lỗi dùng từ: chung riêng

Sửa: Trong mảng kịch và thơ ca, Lưu Quang Vũ đã để lại dấu ấn cá nhân đậm nét với những sáng tạo độc đáo, mới mẻ.

Việc dùng từ ở đây là thiếu hợp lý.

1. d) Chị ấy đi chợ chiều mới về.

Lỗi: Dùng từ thừa

Sửa: Chị ấy mới đi chợ chiều về.

Giải thích:

"Mới" đã thể hiện nghĩa "vừa mới", do đó không cần sử dụng thêm từ "chiều" để xác định thời gian.

Bỏ "chiều" để câu văn gọn hơn, súc tích hơn.

đ) Anh ấy mới xây một ngôi nhà tuy nhỏ và xinh xắn ở ven hồ.

Lỗi: Dùng từ nối sai

Sửa: ) Anh ấy mới xây một ngôi nhà tuy nhỏ nhưng xinh xắn ở ven hồ.

Sử dụng quan hệ từ tuy- và không hợp lý trong trường hợp này.

3. HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾP

Câu hỏi 1: Giới thiệu một biện pháp tu từ được sử dụng trong một bài thơ mà em đã đọc và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ đó.

Hướng dẫn chi tiết:

Đoạn thơ trích Truyện Kiều của Nguyễn Du

“Gần xa nô nức yến anh,

Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.

Dập dìu tài tử giai nhân,

Ngựa xe như nước áo quần như nêm.”

Đoạn thơ "Gần xa nô nức yến anh, Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân" trích từ Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du đã vẽ nên một bức tranh mùa xuân rực rỡ, tươi đẹp và náo nhiệt. Trong đó, biện pháp so sánh được sử dụng một cách tinh tế, góp phần tạo nên sức hấp dẫn cho đoạn thơ.

Hai câu thơ đầu tiên:

"Gần xa nô nức yến anh,

"Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân."

đã sử dụng phép so sánh ẩn dụ để miêu tả không khí rộn ràng, náo nhiệt của mùa xuân. Hình ảnh "yến anh" bay lượn "nô nức" gợi lên sự tấp nập, nhộn nhịp của những ngày xuân. Hình ảnh "chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân" thể hiện sự háo hức, mong chờ của mọi người để được hòa mình vào không khí lễ hội.

Hai câu thơ tiếp theo:

"Dập dìu tài tử giai nhân,

"Ngựa xe như nước áo quần như nêm."

sử dụng phép so sánh trực tiếp để miêu tả dòng người đi lại tấp nập trong ngày hội xuân. Hình ảnh "tài tử giai nhân dập dìu" gợi lên vẻ đẹp thanh lịch, tao nhã của những người tham gia lễ hội. Hình ảnh "ngựa xe như nước áo quần như nêm" sử dụng phép so sánh phóng đại, miêu tả dòng người đi lại đông đúc, chen chúc như nước chảy, áo quần như nêm.

Miêu tả cảnh vật một cách sinh động, cụ thể. Nhờ có những phép so sánh, hình ảnh mùa xuân trở nên sống động, gần gũi và dễ hình dung hơn. Những phép so sánh độc đáo, sáng tạo đã tạo nên những hình ảnh ấn tượng, khó quên trong lòng người đọc. Nhờ có những phép so sánh, không khí lễ hội mùa xuân trở nên sống động, rộn ràng và vui tươi hơn.

Như vậy, biện pháp so sánh được sử dụng một cách tinh tế và hiệu quả đã góp phần tạo nên sức hấp dẫn cho đoạn thơ "Gần xa nô nức yến anh, Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân". Qua đó, ta cũng thấy được tài năng nghệ thuật xuất chúng của đại thi hào Nguyễn Du trong việc miêu tả cảnh vật và con người.

Câu hỏi 2: . Nhận diện một số trường hợp phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường trong những dòng thơ dưới đây. Phân tích tác dụng của việc phá vỡ quy tắc ấy.

Những ngón chân xương xẩu, móng dài và đen toẽ ra như móng chân gà mái

Đã năm năm, mười lăm năm, ba mươi năm và nửa đời tôi thấy

Những người đàn bà xuống gánh nước sông

Những bối tóc vỡ xối xả trên lưng áo mềm và ướt

Một bàn tay họ bám vào đầu đòn gánh bé bỏng chơi vơi

Bàn tay kia bấu vào mây trắng

Sông gục mặt vào bờ đất lần đi

(Nguyễn Quang Thiều)

Hướng dẫn chi tiết:

1. Phá vỡ quy tắc ngữ pháp:

Sử dụng phép đảo ngữ:

"Những ngón chân xương xẩu, móng dài và đen toẽ ra như móng chân gà mái": Thay vì "Móng chân gà mái toẽ ra như những ngón chân xương xẩu, móng dài và đen", tác giả đảo ngữ để nhấn mạnh vào hình ảnh "móng chân gà mái", gợi lên cảm giác gớm ghiếc, thô ráp.

"Bàn tay kia bấu vào mây trắng": Thay vì "Bàn tay kia bấu vào mây trắng", tác giả đảo ngữ để nhấn mạnh vào hành động "bấu", thể hiện sự cố gắng, nỗ lực của người phụ nữ.

Sử dụng từ ngữ không theo nghĩa đen:

"Sông gục mặt vào bờ đất lần đi": Thay vì "Bờ đất ôm ấp con sông", tác giả sử dụng phép nhân hóa, so sánh dòng sông như một con người đang "gục mặt vào bờ đất", thể hiện sự mệt mỏi, kiệt sức.

2. Phá vỡ quy tắc logic:

So sánh hai vật không có điểm chung:

"Những ngón chân xương xẩu, móng dài và đen toẽ ra như móng chân gà mái": So sánh "những ngón chân" với "móng chân gà mái", tạo nên hình ảnh gớm ghiếc, thô ráp, thể hiện sự vất vả, lam lũ của người phụ nữ.

3. Tác dụng của việc phá vỡ quy tắc ngôn ngữ:

Tạo ấn tượng mạnh mẽ, độc đáo: Việc phá vỡ quy tắc ngôn ngữ giúp tác giả tạo nên những hình ảnh độc đáo, ấn tượng, thu hút sự chú ý của người đọc.

Gợi tả hiện thực một cách sinh động: Việc phá vỡ quy tắc ngôn ngữ giúp tác giả miêu tả hiện thực một cách sinh động, chân thực, thể hiện sự vất vả, lam lũ của người phụ nữ trong xã hội cũ.

Bộc lộ cảm xúc mãnh liệt: Việc phá vỡ quy tắc ngôn ngữ giúp tác giả bộc lộ cảm xúc mãnh liệt, thể hiện sự thương cảm, xót xa cho người phụ nữ.

4. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA NGÔN NGỮ

Câu hỏi 1: Sử dụng đồ hoạ hoặc sơ đồ tư duy, bảng biểu, ... để tóm tắt các đặc điểm của ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói, ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật, phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ.

Hướng dẫn chi tiết:

1. Ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói

2. Ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật

3. Phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ

Câu hỏi 2. Viết một đoạn văn (khoảng 10 - 15 dòng) trình bày suy nghĩ của em về mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt và phát triển tiếng Việt trong giai đoạn hiện nay.

Hướng dẫn chi tiết:

Bảo tồn tính trong sáng và phát triển tiếng Việt là hai nhiệm vụ có mối liên kết chặt chẽ và quan trọng trong thời kỳ hiện nay. Bảo tồn tính trong sáng của tiếng Việt đồng nghĩa với việc bảo vệ nó khỏi những ảnh hưởng tiêu cực, duy trì bản sắc và sự thuần túy của ngôn ngữ. Điều này bao gồm việc loại bỏ các từ vựng ngoại lai không cần thiết, tuân thủ ngữ pháp và chính tả, tránh lạm dụng từ ngữ thiếu chính xác. Trong khi đó, việc phát triển tiếng Việt là việc làm để làm phong phú vốn từ vựng, nâng cao khả năng giao tiếp của ngôn ngữ để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Điều này có thể bao gồm việc sáng tạo từ ngữ mới, tiếp thu các từ vựng ngoại lai có giá trị, và sử dụng tiếng Việt một cách sáng tạo và linh hoạt. Hai nhiệm vụ này không thể tách rời vì việc bảo tồn tính trong sáng của tiếng Việt là cơ sở để phát triển tiếng Việt, trong khi phát triển tiếng Việt là cách để làm giàu thêm văn hóa dân tộc.

III. TỔNG KẾT PHƯƠNG PHÁP ĐỌC VÀ NGHE

Câu hỏi 1: Ở sách Ngữ văn cấp Trung học phổ thông, em đã học những thể loại cụ thể nào? Dẫn ra mỗi thể loại tên một số văn bản tiêu biểu.

Hướng dẫn chi tiết:

Những thể loại văn bản cụ thể là :

• Truyện : Truyện người con gái Nam Xương, truyện chức phán sự đền Tản Viên,..
• Thơ: Cảm xúc mùa thu, Tự tình,..
• Ký: Người lái đò sông Đà, ..
• Kịch bản văn học: Đổi tên cho xã, Vĩnh biệt cửu trùng đài
• Nghị luận: Nguyễn Trãi – cuộc đời và sự nghiệp,..
• Văn bản thông tin: Lễ hội Đền Hùng,..

Câu hỏi 2: Tại sao văn bản văn học, văn bản nghị luận, văn bản thông tin lại có chung một số yêu cầu đọc hiểu? Nêu một số điểm khác biệt cần chú ý khi đọc văn bản văn học so với đọc văn bản nghị luận và văn bản thông tin.

Hướng dẫn chi tiết:

Lý do chung và sự khác biệt khi đọc hiểu văn bản văn học, nghị luận và thông tin

Cả văn bản văn học, văn bản nghị luận và văn bản thông tin đều mang mục đích chung là truyền đạt thông tin và ý tưởng của tác giả. Tuy nhiên, do tính chất riêng biệt của từng loại văn bản, việc đọc hiểu cũng đòi hỏi sự chú ý đến những điểm chung và khác biệt sau:

Điểm chung:

1. Đọc kỹ, đọc chậm: Hiểu rõ từng câu, từng chữ để nắm vững nội dung.
2. Hiểu nghĩa từ ngữ: Tra từ điển khi gặp từ ngữ khó hiểu.
3. Xác định chủ đề, nội dung chính: Nhận biết và tóm tắt nội dung quan trọng.
4. Phân tích cấu trúc: Tìm hiểu cách tổ chức nội dung của văn bản.
5. Xác định ý đồ của tác giả: Hiểu mục đích và thông điệp của tác giả.

Điểm khác biệt:

Văn bản văn học:

• Tập trung vào cảm nhận giá trị nghệ thuật.
• Hiểu bối cảnh lịch sử - xã hội của tác phẩm.
• Phân tích nhân vật để hiểu sâu hơn về tác phẩm.

Văn bản nghị luận:

• Tập trung vào phân tích lập luận của tác giả.
• Đánh giá tính thuyết phục của lập luận.
• Rút ra bài học từ phân tích và đánh giá.

Văn bản thông tin:

• Tập trung vào tính chính xác của thông tin.
• Phân biệt ý kiến cá nhân và sự kiện khách quan.
• Sử dụng thông tin thu thập được cho các mục đích khác nhau.

Câu hỏi 3: Từ kinh nghiệm của bản thân, theo em, yêu cầu nào là quan trọng nhất trong việc đọc hiểu văn bản văn học? Vì sao?

Hướng dẫn chi tiết:

Yêu cầu quan trọng nhất trong việc đọc hiểu văn bản văn học: Hiểu giá trị nghệ thuật và ý đồ của tác giả

Lý do:

Văn bản văn học là tác phẩm nghệ thuật: Giá trị của văn bản văn học không chỉ nằm ở nội dung thông tin mà còn ở giá trị nghệ thuật. Giá trị nghệ thuật được thể hiện qua nhiều yếu tố như: hình ảnh, ngôn ngữ, biện pháp tu từ, ...

Hiểu giá trị nghệ thuật giúp ta hiểu sâu sắc nội dung: Khi hiểu được giá trị nghệ thuật, ta có thể hiểu sâu sắc hơn nội dung mà tác giả muốn truyền tải. Ví dụ, khi ta cảm nhận được vẻ đẹp của hình ảnh thơ, ta có thể hiểu được cảm xúc và ý tưởng của nhà thơ một cách rõ ràng hơn.

Hiểu ý đồ của tác giả giúp ta đánh giá tác phẩm: Khi hiểu được ý đồ của tác giả, ta có thể đánh giá tác phẩm một cách khách quan và toàn diện. Ví dụ, khi ta biết được tác giả muốn phê phán hiện thực xã hội qua tác phẩm, ta có thể đánh giá giá trị hiện thực của tác phẩm một cách chính xác hơn.

Câu hỏi 4: Theo em, vì sao khi viết một văn bản cần lưu ý một số điểm nêu trên? Hãy chọn một điểm để giải thích.

Hướng dẫn chi tiết:

Khi lưu ý các điểm nêu trên, bài văn mới trở nên đúng yêu cầu, cũng như đi đúng trọng tâm vào vấn đề phân tích.

Xác định mục tiêu là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng trong quá trình viết văn bản.:Khi biết rõ mục tiêu mình muốn đạt được, người viết sẽ dễ dàng lựa chọn những thông tin, ý tưởng phù hợp để trình bày trong văn bản. Đồng thời, họ cũng có thể sắp xếp các ý tưởng một cách logic và khoa học, giúp văn bản mạch lạc và dễ hiểu hơn. Việc xác định mục tiêu giúp người viết hiểu rõ đối tượng tiếp nhận và điều chỉnh ngôn ngữ, cách diễn đạt cho phù hợp. Nhờ vậy, văn bản sẽ dễ dàng truyền tải thông điệp đến người đọc một cách hiệu quả nhất. Khi đã xác định được mục tiêu, người viết sẽ tập trung vào những thông tin, ý tưởng quan trọng, tránh lan man, dài dòng, giúp tiết kiệm thời gian và công sức trong quá trình viết. Việc xác định mục tiêu giúp người viết có ý thức trau chuốt ngôn ngữ, cách diễn đạt, đảm bảo văn bản chính xác, rõ ràng, súc tích và hấp dẫn người đọc.

Câu hỏi 5: Lí giải vì sao khi nói và nghe cần lưu ý các điểm nêu trên. Trong giao tiếp nói nghe, em còn những hạn chế, thiếu sót gì?

Hướng dẫn chi tiết:

- Các điểm trên sẽ giúp ta truyền đạt thông tin, ý tưởng, suy nghĩ và cảm xúc của mình một cách rõ ràng, súc tích và dễ hiểu. Nhờ vậy, ta có thể thuyết phục người nghe, giải quyết vấn đề hiệu quả và bài nói của bản thân sẽ hấp dẫn.

- Em còn hạn chế phần nghe. Em chưa biết cách lắng nghe, để có thể thấu hiểu quan điểm, cảm xúc của người khác, từ đó tạo dựng sự đồng cảm, tin tưởng và tôn trọng lẫn nhau.