BÀI 6: THƠ VĂN NGUYỄN ÁI QUỐC – HỒ CHÍ MINH

Đọc hiểu văn bản: Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh Cuộc đời và sự nghiệp

CHUẨN BỊ:

- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

- Tìm hiểu thêm những thông tin về bối cảnh lịch sử, văn hóa Việt Nam cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, quê hương, gia đình, cuộc đời Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh,...; lựa chọn, ghi chép lại một số thông tin quan trọng có liên quan tới sự nghiệp văn học của tác giả.

- Tìm đọc các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh theo các thể loại truyện, kí, thơ, văn nghị luận… và một số bài viết phân tích, đánh giá về các tác phẩm “Vĩ hành”, Tuyên ngôn Độc Lập, Nhật kí trong tù và thơ của Người viết trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và các đế quốc Mỹ.

Hướng dẫn chi tiết:

* Bối cảnh lịch sử: 

+Cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20 là giai đoạn quan trọng và đầy ý nghĩa trong lịch sử Việt Nam, đánh dấu bước ngoặt trong sự chi phối của các thế lực ngoại quốc và sự trỗi dậy của phong trào giải phóng dân tộc. Trong thời kỳ này, Việt Nam đang chịu sự chiếm đóng của các thế lực thực dân từ Pháp và Trung Quốc, đồng thời các vùng miền trong nước cũng đang chịu ảnh hưởng và tác động từ nhiều nền văn hóa khác nhau.

* Văn hóa Việt Nam: 

+Văn hóa Việt Nam trong giai đoạn cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20 chịu nhiều tác động từ các yếu tố lịch sử, xã hội và văn hóa trong và ngoài nước. Nó đã lan tỏa cái nhìn sâu sắc về cuộc sống, khát vọng tự do và nhân quyền, đồng thời tạo ra một nền văn hóa đa dạng và phong phú. 

+Văn học, nghệ thuật và âm nhạc trong thời kỳ này phản ánh sự khát khao tự do, tiến bộ, chống lại sự áp bức của thực dân Pháp và mang tính biểu tượng cao.

* Khái quát về Nguyễn Ái Quốc:

- Hồ Chí Minh (19/05/1890 – 02/09/1969), tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung.

- Quê quán: Kim Liên – Nam Đàn – Nghệ An.

- Gia đình: nhà Nho nghèo, cha là Nguyễn Sinh Sắc, mẹ là Hoàng Thị Loan.

- Hồ Chí Minh không chỉ là nhà yêu nước, nhà cách mạng, anh hùng dân tộc mà còn là nhà văn hóa kiệt xuất.

- Cốt lõi của tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh là lòng yêu nước, thương dân, hết lòng phục vụ nhân dân và Tổ quốc. 

- Các tác phẩm nổi tiếng: Nhật ký trong tù, Tức cảnh Pác Pó, Tuyên ngôn độc lập,…

- Với những đóng góp to lớn về sự nghiệp giải phóng dân tộc và về văn hóa của Người, năm 1990, UNESCO đã ghi nhận và suy tôn Người là “Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất”.

ĐỌC HIỂU:

Câu hỏi 1: Những chi tiết nào trong tiểu sử giúp em hiểu thêm các tác phẩm của chủ tịch Hồ Chí Minh?

Hướng dẫn chi tiết:

Những chi tiết trong tiểu sử giúp em hiểu thêm về các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh là:

• Trong thời gian ở Pháp, Người tích cực viết báo, viết sách để tuyên truyền chống chủ nghĩa thực dân và kêu gọi đoàn kết các dân tộc thuộc địa.
• Hồ Chí Minh đã sớm hấp thụ truyền thống văn hóa của dân tộc, với những giá trị cốt lõi như lòng yêu nước thiết tha, ý chí đấu tranh cách mạng kiên cường, bất khuất, tinh thần khoan dung và nhân ái.

Câu hỏi 2: Chú ý yếu tố gia đình và quê hương.

Hướng dẫn chi tiết:

- Gia đình: 

+Hồ Chí Minh sinh ra trong một gia đình nhà nho yêu nước

+Song thân của Người là cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc và bà Hoàng Thị Loan. 

- Quê hương: 

+Người sinh ra và lớn lên tại 1 vùng quê giàu truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng.

+Quê Bác ở làng Kim Liên (làng Sen), nay là xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. 

Câu hỏi 3: Chú ý câu văn chuyển đoạn sang luận điểm khác.

Hướng dẫn chi tiết:

Hồ Chí Minh không chỉ là nhà yêu nước, nhà cách mạng, anh hùng dân tộc mà còn là nhà văn hóa kiệt xuất. 

Câu hỏi 4: Quan điểm sáng tác văn chương của Hồ Chí Minh có gì đặc sắc?

Hướng dẫn chi tiết:

- Hồ Chí Minh luôn quan niệm văn chương là “vũ khí chiến đấu”, phân biệt rõ giữa văn chương nghệ thuật và văn chương tuyên truyền, đồng thời xác định rõ mục đích và đối tượng hướng tới. Từ đó, Người mới quyết định nội dung và cách viết.

Với quan điểm sáng tác như vậy, các tác phẩm của Bác có khả năng tác động mạnh mẽ tới tư tưởng và cảm xúc của con người, khơi dậy những suy nghĩ sâu sắc và thúc đẩy con người vượt qua những quan điểm cũ rập khuôn để tìm ra các ý tưởng mới. Điều này hình thành và tạo nên sức mạnh của văn chương trong việc lan truyền thông điệp, giá trị, niềm tin và lý tưởng, tạo ra những kết nối giữa con người

Câu hỏi 5: Những biểu hiện phong phú trong sáng tác của Hồ Chí Minh là gì?

Hướng dẫn chi tiết:

+ Người viết bằng nhiều thể loại với những bút pháp và phong cách khác nhau 

+ Viết bằng nhiều ngôn ngữ, khi viết bằng tiếng Pháp, lúc viết bằng tiếng Hán, nhiều sáng tác bằng tiếng Việt (chữ Quốc ngữ),…

+ Thể loại: Văn chính luận, truyện và kí, thơ ca. 

Câu hỏi 6: Văn chính luận của Hồ Chí Minh có những tác phẩm nào tiêu biểu?

Hướng dẫn chi tiết:

- Những tác phẩm tiêu biểu của văn chính luận: Bản án chế độ thực dân Pháp (1925), Tuyên ngôn độc lập (1945), Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (1946), Không có gì quý hơn độc lập tự do (1966)…

Câu hỏi 7: Chú ý hoàn cảnh ra đời của các văn bản.

Hướng dẫn chi tiết:

  -  Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, thực dân Pháp nuôi dã tâm dùng vũ lực để tái lập ách thống trị trên đất nước ta. Trước tình thế đất nước "ngàn cân treo sợi tóc" với thù trong, giặc ngoài, nạn đói và nạn dốt hoành hành khắp nơi, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận thức rõ rằng việc động viên sức mạnh của toàn thể dân tộc Việt Nam là rất cần thiết để thực hiện nhiệm vụ cấp bách của cách mạng: xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng, chống thực dân Pháp xâm lược, bài trừ nội phản và cải thiện đời sống nhân dân.

Ngày 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến. Với ý chí “thà hy sinh tất cả chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ," toàn dân tộc Việt Nam đã nhất tề đứng lên kháng chiến, chống thực dân Pháp xâm lược

Câu hỏi 8: Những sự kiện nào được Nguyễn Ái Quốc viết thành truyện ngắn?

Hướng dẫn chi tiết:

- Truyện ngắn “Lời than vãn của bà Trưng Trắc”, “Vi hành” được Bác viết khi Bác nhận tin quốc vương nước Nam là Khải Định sắp làm “khách của nước Pháp”.

- Truyện ngắn “Những trò lố hay là Va – ren và Phan Bội Châu”  được Bác viết nhân sự kiện nhà cách mạng Phan Bội Châu bị thực dân Pháp bắt cóc (1925) ở Trung Quốc giải về giam ở Hỏa Lò – Hà Nội và sắp bị xử bắn, còn Va – ren thì chuẩn bị sang nhận chức Toàn quyền Đông Dương.

Câu hỏi 9: Chú ý cái tôi Hồ Chí Minh ở các tác phẩm kí.

Hướng dẫn chi tiết:

- Qua tập hồi kí, người đọc thấy được một cái tôi hiện lên ở Bác rất đỗi trẻ trung và hồn nhiên, giản dị, thể hiện một tình cảm chân thành, nồng hậu,…

Câu hỏi 10: Vì sao Nhật kí trong tù được nhắc đến đầu tiên?

Hướng dẫn chi tiết:

  - Được nhắc đến đầu tiên vì: Nhật kí trong tù phản ánh tâm hồn, tình cảm nhân đạo, ý chí kiên cường và nhân cách cao đẹp của một bậc “đại trí, đại nhân, đại dũng” trong hoàn cảnh cực khổ chốn lao tù.

+ Nhật kí trong tù cũng là bức tranh hiện thực đầy cảnh bất công, tàn bạo được Người tái hiện lại một cách sinh động, chân thực nhằm tố cáo mạnh mẽ chế độ nhà tù của Quốc dân Đảng.

+ Nhật kí trong tù chan chứa tình cảm nhận đạo và một tinh thần lạc quan cách mạng – từ trong ngục tối, Người luôn nhìn ra ánh sáng và hướng đến tương lai.

Câu hỏi 11: Những bài thơ viết từ sau năm 1941 có đặc điểm gì?

Hướng dẫn chi tiết:

Những bài thơ viết từ sau năm 1941 có đặc điểm: 

- Gồm những bài thơ tuyên truyền vận động cách mạng (nhiều nhất là thời kì xây dựng mặt trận Việt Nam) và thơ trữ tình.

- Thể hiện tình cảm sâu nặng của Hồ Chí Minh đối với đất nước, ca ngợi, động viên những con người kháng chiến. 

- Thể hiện 1 tâm hồn nghệ sĩ phong phú, tinh tế trước vẻ đẹp của tạo vật và tình người.

Câu hỏi 12: Chú ý tên của mỗi tiểu mục là một luận điểm.

Hướng dẫn chi tiết:

- Luận điểm 1: Hồ Chí Minh – Anh hùng dân tộc 

- Luận điểm 2: Hồ Chí Minh – Danh nhân văn hóa kiệt xuất 

- Luận điểm 3: Hồ Chí Minh có một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú 

- Luận điểm 4: Hồ Chí Minh có một phong cách nghệ thuật đa dạng mà thống nhất.

Câu hỏi 13: Luận điểm được triển khai như thế nào?

Hướng dẫn chi tiết:

Các luận điểm được triển khai một cách rõ ràng, ngắn gọn, đi đúng trọng tâm và phù hợp với nội dung mà đoạn văn hướng đến.

Câu hỏi 14: Chú ý cách lí giải về tính thống nhất của phong cách Hồ Chí Minh.

Hướng dẫn chi tiết:

Phong cách nghệ thuật Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh vừa đa dạng vừa thống nhất: 

- Tinh thống nhất được thể hiện bởi tất cả sự nghiệp sáng tác của Người chủ yếu hướng đến mục đích lớn nhất là vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì hạnh phúc nhân dân 

- Nội dung các sáng tác chủ yếu tập trung vào đề tài “Chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội” 

- Tính thống nhất còn được thể hiện ở hình thức và cách viết. Lối viết ngắn gọn, trong sáng, giản dị, phù hợp với đối tượng, rất linh hoạt, sáng tạo trong việc sử dụng các thể loại, ngôn ngữ và bút pháp nghệ thuật khác nhau để có được hiệu quả biểu đạt cao nhất.

Câu hỏi 15: Phần kết nêu lên các nội dung gì?

Hướng dẫn chi tiết:

- Hồ Chí Minh không chỉ là anh hùng dân tộc mà còn là danh nhân văn hóa kiệt xuất. Người là lãnh tụ cách mạng, đồng thời là nhà văn, nhà thơ lớn của dân tộc. 

- Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá đối với dân tộc Việt Nam, để lại dấu ấn sâu sắc trong tâm hồn của người dân Việt Nam và bạn bè quốc tế.

CÂU HỎI CUỐI BÀI:

Câu hỏi 1:  Văn bản Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh - Cuộc đời và sự nghiệp gồm mấy phần? Hãy xác định nội dung chính của từng phần.

Hướng dẫn chi tiết:

Gồm 4 phần: 

- Phần 1: Hồ Chí Minh – Anh hùng dân tộc.

- Phần 2: Hồ Chí Minh – Danh nhân văn hóa kiệt xuất.

- Phần 3: Hồ Chí Minh có một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú.

- Phần 4: Hồ Chí Minh có một phong cách nghệ thuật đa dạng mà thống nhất.

Câu hỏi 2: Dựa vào văn bản trên, em hãy trình bày những điểm nổi bật về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh bằng một sơ đồ.

Hướng dẫn chi tiết:

Câu hỏi 3: Từ nội dung bài học, phân tích và làm sáng tỏ hai điểm sau:

1. a) Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh luôn gắn chặt với sự nghiệp cách mạng của. Người;
2. b) Đó là một sự nghiệp văn học lớn lao và phong phú.

Hướng dẫn chi tiết:

1. Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh thường phản ánh và gắn chặt với sự nghiệp cách mạng của Người. Nguyễn Ái Quốc không chỉ là một nhà văn, nhà thơ lớn mà Bác còn là một người lãnh đạo cách mạng tài ba của Việt Nam. Các tác phẩm văn học của Bác thường mang thông điệp cách mạng, tuyên truyền về tinh thần yêu nước, hướng tới mục tiêu giải phóng dân tộc và xã hội. Sự kết hợp giữa văn học và cách mạng trong sự nghiệp của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã giúp tạo nên một hình ảnh đặc biệt của Bác trong lòng nhân dân Việt Nam và trên trường quốc tế. Bằng cách sử dụng văn học như một công cụ tuyên truyền, Bác đã truyền đạt ý chí cách mạng và tinh thần đoàn kết, khích lệ người dân tham gia vào cuộc chiến đấu giành độc lập cho đất nước.

1. ChatGPT

Hồ Chí Minh không chỉ là nhà cách mạng, lãnh tụ của Việt Nam mà còn là nhà văn, nhà thơ có ảnh hưởng sâu sắc trong văn học Việt Nam. Sự nghiệp văn học của Bác rất phong phú, bao gồm văn chính luận, bút kí, thơ ca và báo chí. Nội dung chính trong sáng tác của Bác là tình yêu đất nước, ý thức cách mạng và lý tưởng cộng sản. Bác kết hợp hoàn hảo giữa nghệ thuật văn chương và ý nghĩa nhân văn, tạo ra di sản văn học bền vững. Thông qua các tác phẩm, Bác truyền đạt tri thức và tinh thần cách mạng cho thế hệ trẻ, khẳng định vai trò của văn học trong giáo dục và tuyên truyền lý tưởng cách mạng, củng cố sự đồng lòng, đoàn kết giữa nhân dân Việt Nam. Vì vậy, sự nghiệp văn học của Bác được xem là lớn lao và có ý nghĩa sâu sắc đối với văn chương Việt Nam trong thế kỷ XX và đến nay

Câu hỏi 4: Vì sao có thể nói: Phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là một phong cách đa dạng mà thống nhất?

Hướng dẫn chi tiết:

- Sự đa dạng trong phong cách nghệ thuật được thể hiện ở đề tài, mục đích, nội dung, thể loại và cách viết rất khác nhau.  Như truyện ngắn “Vi hành” được bác viết bằng tiếng Pháp với lối viết hài hước, châm biếng kiểu Pháp, áng văn xuôi theo phong cách châu Âu hiện đại hay tập thơ “Nhật kí trong tù” được Bác viết bằng chữ Hán theo thể thơ Đường luật rất cô đọng và hàm súc. 

- Thống nhất được thể hiện đó là tất cả các tác phẩm mà Bác viết chủ yếu đều hướng tới mục đích lớn nhất là vì sự nghiệp giải phóng dân tộc và vì hạnh phúc của nhân dân. Bên cạnh đó, sự thống nhất còn được thể hiện ở lối viết giản dị, ngắn gọn, phù hợp với đối tượng, sáng tạo trong việc sử dụng các thể loại, ngôn ngữ và bút pháp nghệ thuật khác nhau để có hiệu quả biểu đạt cao nhất 

Câu hỏi 5: Em hiểu như thế nào về nhận xét: “Sự nghiệp văn học của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là tài sản tinh thần vô giá đối với dân tộc Việt Nam”?

Hướng dẫn chi tiết:

- Thông qua các sáng tác đề cao tinh thần đoàn kết, chiến đấu vì lẽ phải của dân tộc, phác họa rõ nét bức tranh nhân dân ta phải chịu áp bức, bóc lột của các kẻ thù nước ngoài, các tác phẩm mà Bác để lại đã truyền cảm hứng và lan tỏa tư tưởng độc lập, tự do, và công bằng trong cộng đồng. Đóng góp của Bác đã góp phần quan trọng trong việc định hình văn hóa và tinh thần dân tộc Việt Nam.  Do đó sự nghiệp văn học của Bác được xem là một tài sản vô giá đối với dân tộc Việt Nam. 

Câu hỏi 6:  Hãy nêu dàn ý cho bài thuyết trình về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Chủ tịch Hồ Chí Minh nếu em được chuẩn bị cho buổi sinh hoạt câu lạc bộ văn học.

Hướng dẫn chi tiết:

1. Mở bài:

* Giới thiệu chung về Hồ Chủ tịch:

- Chủ tịch Hồ Chí Minh là một lãnh tụ cách mạng vô sản kiệt xuất, chiến sĩ hòa bình, danh nhân văn hóa thế giới, là nhà văn, nhà thơ,…

- Với dân tộc Việt Nam: Người là Cha, là Bác, là Anh... Đất nước ta tự hào về Bác.

1. Thân bài
2. Đôi nét về tiểu sử của Hồ Chí Minh

- Năm sinh, năm mất

- Quê quán, gia đình

2. Sự nghiệp văn học của Hồ Chí Minh
3. Quan điểm sáng tác

- Người coi văn học là một vũ khí chiến đấu phục vụ cho sự nghiệp cách mạng.

- Luôn chú trọng tính chân thực và tính dân tộc.

- Luôn chú ý đến mục đích và đối tượng tiếp nhận để quyết định nội dung và hình thức của tác phẩm.

1. Di sản văn học

- Văn chính luận: Bản án chế độ thực dân Pháp (1925), Tuyên ngôn độc lập (1945), Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (1946), Không có gì quý hơn độc lập tự do (1966)…

- Truyện và kí: Pari (1922), Lời than vãn của bà Trưng Trắc (1922), Con người biết mùi hun khói (1922), Vi hành (1923), Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu (1925), Nhật kí chìm tàu (1931), Vừa đi đường vừa kể chuyện (1963)…

- Thơ ca:

+ Tác phẩm chính: Nhật kí trong tù (viết trong thời gian bị giam cầm trong nhà lao Tưởng Giới Thạch từ 1942-1943), chùm thơ viết ở Việt Bắc từ 1941 - 1945.

→ Di sản văn học lớn lao về tầm vóc, phong phú về thể loại và đa dạng về phong cách.

1. Phong cách nghệ thuật

- Thống nhất:

+ Về mục đích sáng tác, quan điểm sáng tác, nguyên tắc sáng tác.

+ Về cách viết ngắn gọn.

- Đa dạng:

+ Văn chính luận: ngắn gọn, súc tích, lập luận chặt chẽ, lý lẽ đanh thép, bằng chứng thuyết phục, giàu tính luận chiến, kết hợp nhuần nhuyễn mạch luận lý với mạch cảm xúc, giọng điệu uyển chuyển.

+ Truyện và kí hiện đại, giàu tính chiến đấu, nghệ thuật trào phúng sắc bén, nhẹ nhàng, hóm hỉnh nhưng thâm thúy, sâu cay.

+ Thơ ca: thơ tuyên truyền cách mạng mộc mạc, giản dị, dễ nhớ, dễ thuộc; thơ nghệ thuật kết hợp hài hòa giữa yếu tố cổ điển với yếu tố hiện đại, cô đọng, súc tích. 

III. Kết bài

- Đánh giá, nêu khái quát lại về cuộc đời và sự nghiệp văn học của Bác.