Đáp án Ngữ văn 12 cánh diều Bài 7: Thực hành tiếng việt: biện pháp tu từ nghịch ngữ

BÀI 7

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: BIỆN PHÁP TU TỪ NGHỊCH NGỮ

Câu hỏi 1: Tìm biện pháp tu từ nghịch ngữ được Vũ Trọng Phụng sử dụng trong các đoạn văn sau (trích từ tiểu thuyết Số đỏ):

1. Người ta đã nghĩ đến cả thuốc thánh đều Bia vừa mới chữa một người ho lao và một người cảm thương hàn bằng bùn đen và cứt trâu, công hiệu đến nỗi họ mất mạng, và quan trên lại điều tra rằng có một tụi cường hào tổ chức ra thánh, mà tui cường hào ấy lại ăn cắp tiền quỹ nữa, nên tự nhiên cũng hết thiêng liêng… Những việc trắc trở như thế đã làm cho ông già hơn tám mươi tuổi phải chết một cách bình tĩnh. 
2. Sáng hôm sau, đúng 7 giờ thì cất đám. Hai viên cảnh sát thuộc bộ thứ 18 là Min Đơ và Min Toa đã được thuê giữ trật tự cho đám ma. Giữa lúc không có ai đáng phạt mà phạt, đương buồn rầu như những nhà buôn sắp vỡ nợ, mấy ông cảnh binh này được có đám thuê thì sung sướng cực điểm, đã trông nom rất hết lòng. Thành thử tang gia ai cũng vui vẻ cả, trừ một Tuyết. 
3. Thấy không “giới thiệu” bà Phó nữa thì hỏng, Xuân lại nói: 

-Đây là bà Phán, một phụ nữ đã thủ tiết với hai đời chồng, một bậc mẹ hiền, có công với làng thể thao!

1. Xuân Tóc Đỏ chỉ nghe lỏm được có thể. Ở quầy bên cạnh, từ đấy trở đi chỉ còn tiếng đũa bát lạch cạch, vì hai người thảm tử đã nhất định giữ kín những bí mật đã hở.  

Hướng dẫn chi tiết:

1. Người ta đã nghĩ đến cả thuốc thánh đều Bia vừa mới chữa một người ho lao và một người cảm thương hàn bằng bùn đen và cứt trâu, công hiệu đến nỗi họ mất mạng, và quan trên lại điều tra rằng có một tụi cường hào tổ chức ra thánh, mà tui cường hào ấy lại ăn cắp tiền quỹ nữa, nên tự nhiên cũng hết thiêng liêng… Những việc trắc trở như thế đã làm cho ông già hơn tám mươi tuổi phải chết một cách bình tĩnh. 
2. Sáng hôm sau, đúng 7 giờ thì cất đám. Hai viên cảnh sát thuộc bộ thứ 18 là Min Đơ và Min Toa đã được thuê giữ trật tự cho đám ma. Giữa lúc không có ai đáng phạt mà phạt, đương buồn rầu như những nhà buôn sắp vỡ nợ, mấy ông cảnh binh này được có đám thuê thì sung sướng cực điểm, đã trông nom rất hết lòng. Thành thử tang gia ai cũng vui vẻ cả, trừ một Tuyết. 
3. Thấy không “giới thiệu” bà Phó nữa thì hỏng, Xuân lại nói:

-Đây là bà Phán, một phụ nữ đã thủ tiết với hai đời chồng, một bậc mẹ hiền, có công với làng thể thao!

1. Xuân Tóc Đỏ chỉ nghe lỏm được có thể. Ở quầy bên cạnh, từ đấy trở đi chỉ còn tiếng đũa bát lạch cạch, vì hai người thảm tử đã nhất định giữ kín những bí mật đã hở.  

Câu hỏi 2: Tìm và phân tích tác dụng của biện pháp nghịch ngữ trong các dữ liệu sau:  

a.Phải viết thôi! Viết để quên đi, viết để nhớ lại. […] Cần phải viết về nwhnxg người thân yêu cũng như về những con người xa lạ hằng ngày nườm nượp qua đường vô tình trở thành những chứng nhân của cuộc đời nhau. (Bảo Ninh)

1. Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ những hi sinh, gian khổ, ở đời này không có con đường cùng, chỉ có những ranh giới, điều cốt yếu là phải có sức mạnh để bước qua những ranh giới ấy. (Nguyễn Khải)

c.Rồi y sẽ chết mà chưa làm gì cả, chết mà chưa sống!... Nghĩ thế thấy nghẹn ngào, thấy uất ức vô cùng! Không! Y sẽ không chịu về quê. Y sẽ đi bất cứ đâu, mặc rủi may, sống bất cứ thế nào và chết thế nào cũng được. Chết là thường. Chết ngay trong lúc sống mới thật là nhục nhã. (Nam Cao)

Hướng dẫn chi tiết:

1. Biện pháp nghịch ngữ “Viết để quên đi, viết để nhớ lại” 

Thể hiện sự không logic khi nhân vật cho rằng viết là cách để quên đi mọi chuyện, vì viết đòi hỏi suy nghĩ đã tồn tại trong đầu trước khi có thể ghi lại những dòng văn mà mình nghĩ. Tuy nhiên, trong trường hợp này, việc nhân vật viết để quên là hoàn toàn không hợp lý và mâu thuẫn.. 

1. Biện pháp nghịch ngữ “Sự sống nảy sinh từ trong cái chết, hạnh phúc hiện hình từ những hi sinh” 

Tác dụng: Câu nói khuyên nhủ con người ta hãy biết kiên trì, vươn lên, vượt qua hoàn cảnh khó khăn trước mắt ta sẽ tìm được con đường đi riêng cho bản thân mình và hướng đến thành công.

1. Biện pháp nghịch ngữ “Chết mà chưa sống” 

Tác dụng: Chúng đã có sự xê dịch. Cần phải hiểu sống trong kết hợp chết mà chưa sống có nghĩa là sống mà như chưa sống hoặc không phải là sống.

Câu hỏi 3: Khảo sát các tiêu đề bài viết hoặc nội dung quảng cáo chứa nghịch ngữ trên báo chí điện tử và các phương tiện truyền thông.

Hướng dẫn chi tiết:

Ví dụ:

- “Ăn uống nhiều không sợ tăng cân”

- Nhan đề bài báo về học thuyết giáo dục mới của Nga, Báo Tuổi trẻ Chủ nhật, số 44/2000: “Kiến thức ít đi. Trí tuệ tăng lên” 

- God helps those who help themselves. Chúa giúp cho người nào tự giúp chính mình. (Benjamin Franklin).

Câu hỏi 4: Viết một đoạn văn (khoảng 8-10 dòng) về một tác phẩm văn học (hoặc một bộ phim, một ca khúc, một hiện tượng xã hội,…) mà em yêu thích. Đặt tiêu đề cho đoạn văn bằng một biểu thức nghịch ngữ.

Hướng dẫn chi tiết:

Tiêu đề: Sống chậm để đi nhanh 

Hiện nay, xu hướng "slow living" đang lan rộng trong xã hội đương đại. Đây là một phong trào khích lệ mọi người dành thời gian cho bản thân, thưởng thức cuộc sống một cách từ tốn và sâu sắc hơn. Thay vì bị cuốn vào nhịp sống vội vã, con người bắt đầu trân trọng những khoảnh khắc bình yên, những giây phút đơn giản nhưng ý nghĩa. Slow living không chỉ giúp con người đạt được sự cân bằng trong cuộc sống mà còn giúp họ nhận ra giá trị thực sự của hạnh phúc. Hãy sống chậm để thấy rõ hơn, để tiến xa hơn trên con đường cuộc sống.