BÀI 8: THƠ HIỆN ĐẠI

ĐỌC: ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA

CHUẨN BỊ

Câu hỏi: Đọc trước văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca; tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ Thanh Thảo và nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha: Phê-đê-ri-cô Gác-xi-a Lor-ca.

Hướng dẫn chi tiết:

-Tác giả Thanh Thảo: 

+Ông sinh năm 1946, tên khai sinh là Hồ Thành Công.

+Quê quán: huyện Mộ Đức – tỉnh Quảng Ngãi

+Thanh Thảo là 1 trong những gương mặt tiêu biểu cho các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ.  

+Năm 2001, ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. 

+Các sáng tác của ông: “Những người đi biển” (1977), “Dấu chân qua trảng cỏ” (1980), “Những ngọn sóng mặt trời” (1994), “Khối vuông ru – bích” (1985),…

+Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về các vấn đề xã hội và thời đại. 

+Ông luôn nỗ lực cách tân thơ Việt với xu hướng đào sâu vào cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do, xóa bỏ mọi ràng buộc, khuôn sáo bằng nhịp điệu bất thường để mở đường cho một cơ chế liên tưởng phóng khoáng nhằm đem đến cho thơ một mĩ cảm hiện đại với hệ thống thi ảnh và ngôn từ mới mẻ. 

-Nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng Tây Ban Nha Phê-đê-ri-cô Gác-xi-a Lor-ca 

+Ông sinh ngày 5/6/1898

+Ông là nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha, người có khát vọng tự do và cách tân nghệ thuật mãnh liệt, bị chính quyền phản động thân phát xít bắt giam và giết hại

+Ở Việt Nam, ông được biết đến như một nhạc công guitar nổi tiếng qua bài "Đàn ghi-ta của Lorca" của Thanh Thảo. 

+Các sáng tác của ông bao gồm các bài thơ như Libro de poemas (Sách thơ, 1921), Diván del Tamarit (1936),.. và kịch như Mariana Pineda (1927), El público (Công chúng, 1931),…

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Tiếng đàn trong dòng thơ đầu có gì khác thường?

Hướng dẫn chi tiết:

Tác giả so sánh âm nhạc với "những tiếng đàn bọt nước". Không chỉ thể hiện sự tài năng nghệ thuật của Lor-ca mà còn chứa đựng tâm trạng sâu sắc của người nghệ sĩ, truyền tải lại cho thế hệ sau này.

Hình ảnh "bọt nước" là một biểu tượng đặc biệt, tượng trưng cho vẻ đẹp tinh tế, nhấn mạnh sự hiện hữu mong manh, tan biến vào bất tận.

Câu hỏi 2:  Chú ý hình tượng Lor-ca trong tưởng tượng của nhà thơ.

Hướng dẫn chi tiết:

    Trong không gian phóng khoáng, tự do, Lorca hiện lên thật đẹp. Tác giả sử dụng cụm từ “bỗng kinh hoàng” cho thấy sự hốt hoảng, không thể tin rằng Lorca đã bị cái xấu, cái tàn ác hãm hại bằng giọng căm phẫn, thương xót đến tận cùng. Hình ảnh người nghệ sĩ Lorca đáng thương được miêu tả trong thời kì chế độ phát xít tàn bạo, độc đoán. Sự hi sinh của Lorca không phải là sự thất bại, mà kẻ thất bại chính là chế độ phát-xít cùng bè lũ của chúng. Bởi chúng chỉ có thể hủy diệt được phần thân xác của Lor-ca nhưng không thể hủy diệt được sức sống của anh.

Câu hỏi 3: Lor-ca hiện lên như thế nào qua tiếng đàn?

Hướng dẫn chi tiết:

Điệp khúc tiếng ghi ta vang lên liên hồi nhưng mỗi âm điệu lại mang ý nghĩa riêng biệt của nó: 

+ Tiếng ghi ta nâu – bầu trời cô gái ấy: Tiếng ghi ta vang lên khúc ca về tình yêu của Lor-ca dành cho quê hương, nghệ thuật, con người, lý tưởng,…

+  Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy – Tiếng ghi ta tràn bọt nước vỡ tan: Tiếng ghi ta vang lên khúc ca về vẻ đẹp cũng như nỗi đau của Lorca. 

+ Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy: Cái chết bi thảm, đau đớn của nghệ thuật, thể hiện sự phẫn uất với chế độ phát xít độc tài và sự thương xót với người nghệ sĩ.

Điệp khúc “tiếng ghi ta” đều đặn vang lên 4 lần trong nhịp thở dồn dập, gửi gắm những tình cảm, tâm sự, nỗi niềm chất chứa của Lor-ca.

Câu hỏi 4: Xem chú thích và suy luận về ý nghĩa của hình ảnh “Lor-ca bơi sang ngang”.

Hướng dẫn chi tiết:

"Bơi" không chỉ là cách để tồn tại và khẳng định sự sống trên dòng sông, mà còn là biểu tượng của sự kiên nhẫn và sức mạnh vượt lên trên khó khăn. "Bơi sang ngang" không chỉ là việc không bị cuốn trôi, mà còn là sự khăng khăng không muốn chấp nhận số phận được xác định sẵn. Đây là sự đấu tranh chống lại lực lượng của sóng nước, đồng thời thể hiện tư thế cao cả hơn mọi sự chảy trôi thông thường

Câu hỏi 5: Hành động của Lor-ca tượng trưng cho điều gì?

Hướng dẫn chi tiết:

- “Bơi sang ngang” thể hiện rõ tư thế đứng cao hơn mọi sự chảy trôi thông thường; bơi bằng và trên chiếc “ghita màu bạc” là dùng cây đàn ghita chở tải sự sống của mình vượt lên mọi sự băng hoại, chảy trôi. 

- Dòng tưởng tượng tiếp tục trào dâng mạnh mẽ về sự sống bất diệt và niềm kiêu hãnh của Lorca: “lá bùa cô gái Digan” là vật có phép thiêng để trừ tà và tránh tai hoạ. Ném “lá bùa” vào “xoáy nước” là sẵn sàng đối mặt với hiểm hoạ và định mệnh trong cuộc đời- hành động làm bật lên tư thế đầy kiêu hãnh.

-   “Ném trái tim” lại là sự dâng hiến trọn vẹn trong thanh thản và vô tư những rung cảm trong sáng, chân thành và thiêng liêng nhất của chính mình- hành động làm bật lên sự cao cả của tấm lòng, sự cao thượng trong tình cảm.

-> Lần thứ nhất là hành động của một hiệp sĩ dám coi khinh cái chết bởi cái chết do kẻ thù gây ra cũng không thể ngăn cản tư tưởng, tâm hồn Lorca hòa vào sự sống bất tử của nhân dân. Lần thứ hai là hành động của một nghệ sĩ sẵn sàng và tự nguyện dâng trọn tâm hồn mình cho cuộc đời để ra đi trong yên lặng. Chính sự dâng hiến vô tư và tự nguyện ấy đã khiến tiếng đàn ghita của Lorca ngân vang bất diệt không chỉ bằng âm thanh mà còn bằng cả dư âm.

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Bài thơ có đặc điểm gì đáng chú ý về hình thức của các dòng thơ, câu thơ, đoạn thơ?

Hướng dẫn chi tiết:

- Đoạn thơ được viết theo thể thơ tự do, không có sự gieo vần giữa các câu thơ với nhau.

- Câu thơ tự do, tự động ngắt nghỉ theo dòng chảy đứt đoạn của vô thức, không theo bất cứ trật tự cú pháp thông thường nào.

- Những câu thơ không viết hoa đầu dòng tạo mạch thơ liên tục, xâu chuỗi với nhau để kết nối các biểu tượng vốn rời rạc và đầy sức ám ảnh.

Câu hỏi 2: Hình tượng Lor-ca đã được nhà thơ khắc họa như thế nào qua tiếng đàn, các hình ảnh, từ ngữ và biện pháp nghệ thuật? Từ đó, hãy chỉ ra tình cảm, suy nghĩ của Thanh Thảo về nhà thơ Lor-ca. 

Hướng dẫn chi tiết:

• Hình ảnh Lorca:

+ “Tiếng đàn bọt nước”: tượng trưng cho cái đẹp lung linh, nhưng lại dễ dàng biến mất trong hư vô, đó là khát vọng cháy bỏng muốn được dâng hiến tài năng cho đời, liên tưởng về cuộc đời tươi đẹp nhưng quá ngắn ngủi và đơn độc của người nghệ sĩ. 

+ “Áo choàng đỏ gắt”: Hình ảnh Lorca với sức mạnh anh hùng nắm giữ sứ mệnh cao đấu tranh bảo vệ quê hương, nâng tầm vóc Lorca lên làm biểu tượng cho cả một quốc gia, một dân tộc. 

+ Hình ảnh đối lập hát nghêu ngao tượng trưng cho khát vọng tự do đối lập với áo choàng bê bát đỏ là chế độ phát xít bạo tàn. 

+ Nghệ thuật hoán dụ: Tiếng đàn: là cuộc đời của Lorca 

-Áo choàng bê bát đỏ: cái chết của Lorca, cái chết đau thương và bạo lực kinh hoàng. 

-“Tiếng ghita ròng ròng máu chảy”: nghệ thuật nhân hóa, nỗi đau đớn uất nghẹn, vết thương trong lòng ở lại không thể cầm máu nhưng cũng là sức sống mãnh liệt của người nghệ sĩ trong lòng công chúng Tây Ban Nha. 

+ “Tiếng đàn” chính là ẩn dụ cho nghệ thuật của Lorca, tình yêu con người, tình yêu tự do mà ông suốt đời theo đuổi. 

+ “Không ai chôn cất tiếng đàn” để thể hiện một sức sống mãnh liệt của tiếng đàn. 

+ Tác giả đã sử dụng phép so sánh “tiếng đàn” với “cỏ mọc hoang”: thương tiếc cho cái chết của một thiên tài, nghệ sĩ tài ba, cho con đường cách tân nghệ thuật còn giang dở. 

+ Hành động “ném là bùa vào trong xoáy nước”, “ném trái tim vào cõi lặng im”. Đó là sự giã từ và giải thoát, một sự lựa chọn, sự chủ động vứt bỏ an toàn tính mạng để đối mặt với hiểm nguy và trở thành người hiệp sĩ với sự kiêu hãnh, tự tôn. 

-Tác giả đã thể hiện thái độ thương xót, cảm thông cùng sự ngưỡng mộ của mình trước nhân cách, tài năng và số phận bi thảm của Lor-ca - một nghệ sĩ khao khát tự do và dân chủ. 

Câu hỏi 3: Em hiểu những câu thơ sau thế nào? Qua đó, hãy chỉ ra đặc điểm của thơ có yếu tố tượng trưng, siêu thực:

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng.

Hướng dẫn chi tiết:

-Lối liên tưởng độc đáo: 

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng.

Hình ảnh "vầng trăng" không chỉ là một biểu tượng mà còn là nguồn năng lượng tinh thần đặc biệt. Trăng, hiện diện trong một nỗi đau sâu sắc của con người, cũng thâm sâu như vũ trụ mênh mông mà nó tồn tại. Trong câu thơ này, vầng trăng được ví như một phần của vũ trụ bao la, với ánh sáng nhẹ nhàng và vẻ đẹp tuyệt vời. Trái ngược với vầng trăng là đáy giếng - nơi kẻ thù ném xác Lorca để xóa sạch dấu vết tội ác, nơi tăm tối và u ám, không thể chiếu sáng, là nơi lưu trữ nỗi đau và tội ác. Hai hình ảnh này tạo ra hai thế giới hoàn toàn khác biệt, xa lạ và không thể nối liền. Thanh Thảo đã phát hiện một mối liên kết giữa chúng thông qua một sự kết nối đặc biệt. Đầu tiên, "giọt nước mắt của vầng trăng" có thể được hiểu là giọt nước mắt của trăng (trăng khóc vì sự mất mát oan trái của Lorca hoặc là vũ trụ biết đau đớn của con người), cũng có thể là giọt nước mắt của vũ trụ rơi vào đáy giếng để làm sáng tỏ sự thật bị che đậy. "Đáy giếng" là nơi chôn giấu thân xác của Lorca, nơi ẩn giấu bí mật về tội ác của chế độ độc tài. "Đáy giếng" cũng là nơi nhận lấy ánh sáng của sự đồng cảm sâu xa từ vũ trụ

-Đặc điểm của thơ có các yếu tố đặc trưng và siêu thực: 

+Có những hình ảnh hư ảo, mơ hồ, trừu tượng, khó hình dung, lí giải một cách tường minh. Những hình ảnh này là sự thể hiện của thế giới siêu thực – thế giới được cảm nhận trong giấc mơ, trong cõi vô thức, tiềm thức. 

+Cách viết phóng túng, đề cao những liên tưởng tự do, không cần sử dụng dấu chấm câu và tuân thủ trật tự ngữ pháp

+Dòng thơ, câu thơ được tổ chức theo hướng “lạ hóa”, phi logic với sự kết hợp bất thường của các từ ngữ, hình ảnh. 

Câu hỏi 4: Có ý kiến cho rằng lời đề từ của bài thơ thể hiện tình yêu say đắm với cây đàn ghi ta, với nghệ thuật Lorca . Nhưng cũng có người nêu suy nghĩ: Lorca không muốn nghệ thuật của ông cũng sẽ án ngự, ngăn cản sự sáng tạo của những người đi sau. Vì thế, nhà thơ mong các thế hệ hãy “chôn” nghệ thuật của ông (cùng với ông) để bước tiếp. Em chọn cách hiểu nào?Vì sao?

Hướng dẫn chi tiết:

Em hiểu theo cả hai cách:

- Nguồn gốc của lời đề từ: là câu thơ trong bài thơ “Ghi Nhớ’’ của Lor Ca đã được nhà thơ Thanh Thảo lấy làm lời đề từ cho bài thơ “ Đàn ghi ta của Lor ca’’.

- Nó thể hiện tình yêu đắm say của Lor Ca với cây đàn và cũng chính là nghệ thuật, thể hiện nhân cách sáng ngời của Lor ca, của nghệ thuật chân chính: ông biết ngày nào đó sự nghiệp của mình sẽ là vật cản trở, vật áng ngữ sự phát triển, sự sáng tạo nghệ thuật vì: 

+Người ta sẽ vì quá ngưỡng mộ ông mà đưa ông lên đài danh dự để rồi vô tình trở thành vật áng ngữ sự sáng tạo nghệ thuật .

+Ông không muốn điều đó vì thế ông muốn thế hệ sau hay "chôn “ nghệ thuật’’ của mình để vượt qua ông, để đưa nền nghệ thuật Tây Ban Nha lên tầm cao mới 

-> Nhà thơ Thanh Thảo đã hiểu được thông điệp của Lor ca và muốn gửi thông điệp này tới thế hệ mai sau. Đó là sự tri âm giữa hai tâm hồn.

Câu hỏi 5: Hãy xác định và phân tích tác dụng của các yếu tố văn hóa dân gian Tây Ban Nha được Thanh Thảo sử dụng trong bài thơ.

Hướng dẫn chi tiết:

  "Đường chỉ tay đã đứt": Đây là một tượng trưng về sự kết thúc của sự sống vật chất, đồng thời mang theo một tinh thần bi quan về sự vô hạn của cuộc sống. Nhưng Lorca đã vượt lên những tình huống như vậy, ông sử dụng cây đàn ghita để vượt qua sự hữu hạn, để chứng minh sự phi tận biên của cuộc sống, sức mạnh vĩnh cửu của nghệ thuật.

  "Chàng ném lá bùa cô gái Di-gan/ vào xoáy nước": Bùa là một phương tiện tin rằng có thể đề phòng hoặc đẩy lùi sự hại từ ma quỷ, từ đó tránh khỏi tai hoạ và thử thách. Việc "ném lá bùa" vào "xoáy nước" là một biểu hiện sẵn lòng đối mặt với nguy hiểm và số phận trong cuộc sống, thể hiện sự tự hào và lòng kiêu hãnh, cũng như sức sống bất diệt của Lorca

Câu hỏi 6: Hãy viết một đoạn văn (khoảng 7 – 10 dòng) thể hiện suy nghĩ của em về một triết lí nhân sinh được đặt ra trong văn bản.

Hướng dẫn chi tiết:

    Nghệ thuật và đời sống luôn tương hỗ lẫn nhau, tạo nên một mối quan hệ phức tạp và đậm đà ý nghĩa. Nghệ thuật không chỉ là sản phẩm của đời sống mà còn là nguồn cảm hứng và năng lượng sáng tạo, thể hiện sự đa dạng và sâu sắc của cuộc sống. Đồng thời, nghệ thuật cũng là công cụ giúp con người hiểu rõ hơn về chính mình và thế giới xung quanh, làm cho đời sống trở nên phong phú và ý nghĩa hơn. Mối quan hệ giữa nghệ thuật và đời sống là một tương tác không ngừng, khiến cho mỗi người trở nên phong phú hơn trong suy nghĩ và cảm nhận.