Giáo án Ngữ văn 12 Cánh diều bài 8: Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tri thức ngữ văn 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• GV cho HS tìm hiểu kiến thức trong SGK trang 64-65 sau đó trả lời các câu hỏi sau đây:

+ Thế nào là thơ trữ tình hiện đại?

+ Trình bày hiểu biết của anh chị về yếu tố siêu thực trong thơ trữ tình?

+ Thế nào là hình tượng và biểu tượng?

+ Làm sao để có thể giữ gìn và phát triển tiếng Việt?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời một vài HS lên bảng trình bày, yêu cầu các HS khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu chung

• Thơ trữ tình hiện đại

Là khái niệm chỉ các sáng tác thơ trữ tình có tính chất cách tân, đổi mới so với thơ trung đại.

Ở Việt Nam thơ trữ tình hiện đại xuất hiện vào khoảng đầu thế kỉ XX, phát triển với sự ra đời của phong trào Thơ mới 1932. Phá vỡ những quy phạm của thơ trung đại, thơ trữ tình hiện đại đề cao cái “tôi” cá nhân với những cảm xúc đa dang, phong phú. Vừa tiếp thu những thành tựu của thơ ca phương Tây vừa hiện đại hoá những thể loại truyền thống. các nhà thơ hiện đại không ngừng tìm tòi, làm mới hình thức câu thơ, hình ảnh cấu tứ.

• Yếu tố siêu thực trong thơ trữ tình

+ Siêu thực thường được hiểu là sự kì lạ, khác thường phá vỡ những quy luật thông thường của thế giới thực tại, gợi nhắc đến sự bí ẩn, phi logic của những giấc mơ và của những ám ảnh vô thức.

+ Yếu tố siêu thực: Ngoài việc tái hiện thế giới tình cảm, cảm xúc, tâm trạng của chủ thể trữ tình, một số tác phẩm thơ trữ tình có thể xây dựng một thế giới khác lạ bằng việc sử dụng các kết hợp từ ngữ, những hình ảnh rất xa nhau, thông thường khó liên kết với nhau.

• Giữ gìn và phát triển tiếng Việt

+ Tiếng Việt là ngôn ngữ giàu nhạc tính, giàu chất tạo hinh, có khả năng diễn đạt đầy đủ và chính xác tư tưởng, tình cảm của con người Việt Nam.

+ Các giá trị văn hóa đặc sắc của mỗi dân tộc đều được phản ánh trong ngôn ngữ của dân tộc ấy. Tiếng Việt là một bộ phận cấu thành nền văn hóa Việt. Giữ gìn và phát triển tiếng Việt cũng chính là giữ gìn và phát triển các giá trị văn hóa của dân tộc.

+ Để giữ gìn và phát triển tiếng Việt, khi giao tiếp, chúng ta cần phải tuân theo những chuẩn mực và quy tắc chung của tiếng Việt ở các nước phương tiện ngữ âm, chữ viết, từ vựng, ngữ pháp.... Bên cạnh đó, chúng ta cần phải tiếp nhận có chọn lọc những yếu tố mới....để có thể diễn tả chính xác những khái niệm mới đồng thời làm phong phú cho ngôn ngữ dân tộc.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả Thanh Thảo.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia lớp thành nhóm (2 bàn kết hợp thành 1 nhóm) để trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Tiểu sử

+ Nhóm 2: Sự nghiệp

+ Nhóm 3: Tác phẩm tiêu biểu

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS đọc thông tin trong SGK chuẩn bị kiến thức.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu tác giả Thanh Thảo và văn bản Đàn ghi ta của Lor-ca.

2. Tác giả.

a. Tiểu sử

- Tên: Thanh Thảo tên khai sinh là Hồ Thành Công.

 - Sinh: 1946.

- Quê quán:  Tỉnh Quảng Ngãi.

- Ông tốt nghiệp Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội sau đó vào chiến trường miền Nam tham gia chiến đấu.

b. Sự nghiệp

- Sau năm 1975, ông viết báo, tiểu luận phê bình và nhiều thể loại khác song đóng góp quan trọng nhất của ông là ở lĩnh vực thơ.

- Thơ Thanh Thảo giàu suy tư, trăn trở về những vấn đề của xã hội và thời đại, thể hiện sự nỗ lực cách tân thơ ca, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức câu thơ tự do với nhịp điệu và những liên tưởng phóng khoáng, có sức khơi gợi mạnh mẽ.

c. Tác phẩm chính

- Các tác phẩm chính của Thanh Thảo gồm có: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trăng cỏ (1978), Những ngọn sóng mặt trời (1981), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến một trăm (1988)…

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV chia lớp thành nhóm nhỏ 3-4 HS để thảo luận trả lời các câu hỏi sau:

+ Nhóm 1: Trình bày hoàn cảnh sáng tác và xuất xứ của tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca?

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS đọc thông tin trong SGK chuẩn bị kiến thức.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV bổ sung các thông tin liên quan đến Lor-ca:

+ Lor-ca tên đầy đủ là Phê-đê-ri-cô Gác-xi-a Lor-ca (1898 – 1936). Là một nghệ sĩ nổi tiếng của Tây Ban Nha. Từ nhỏ ông được coi là thần đồng nghệ thuật với nhiều năng khiếu thiên bẩm trên các lĩnh vực: thơ cơ, hội họa, âm nhạc, sân khẩu… Lor-ca có ý thức cách tân nghệ thuật thơ ca một cách mạnh mẽ và đã tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh chống lại thế lực độc tài phát xít Phrăng-cô.

+ Ngày 16/7/2936 trên đường trở về quê hương, ông bị bọn dân vệ của Phrăng-cô giết và phi tang xác. Cái chế của ông khơi lên một làn sóng phẫn nộ mạnh mẽ trên thế giới đối với bè lũ Phrăng-cô, tên tuổi của Lor-ca trở thành biểu tượng của tinh thần chiến đấu chống lại chủ nghĩa phát xít.

+ Thơ của Lor-ca là biểu tượng của tự do và cái đẹp, của dân chủ và nhân quyền, giàu tính tượng trưng, siêu thực. Nhân cách nghệ sĩ của ông được nhiều người biết đến qua câu thơ nổi tiếng: “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”.

1. Tác phẩm

Xuất xứ

• Đàn ghi ta của Lor-ca được rút từ tập Khối vuông ru-bích.

• Tập thơ thể hiện rõ qua phong cách thơ Thanh Thảo: giàu tính chất tượng trưng và siêu thực. Thể hiện cái tôi nội cảm, hướng tới vẻ đẹp tinh thần của con người, đặc biệt quan tâm đến những nhà thơ, nhà văn lớn có nhân cách và số phận đặc biệt như Cao Bá Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Xéc-gây Ê-xê-nhin, Gác-xi-a Lor-ca….

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1:Tìm hiểu một số yếu tố của thơ trữ tình hiện đại: ngôn ngữ, hình tượng, biểu tượng, yếu tố tượng trưng, siêu thực

Bứơc 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

GV cho HS chia thành các nhóm nhỏ để thực hiện tìm hiểu một số yếu tố của thơ trữ tình hiện đại: ngôn ngữ, hình tượng, biểu tượng, yếu tố tượng trưng, siêu thực thông qua 3 các trạm dừng chân sau đây:

+  Trạm 1: Bài thơ có đặc điểm gì đáng chú ý về hình thức của các dòng thơ, đoạn thơ? Rút ra bố cục của bài thơ?

+ Trạm 2: Hình tượng Lor-ca đã được nhà thơ khắc hoạ như thế nào qua các chi tiết về tiếng đàn, các hình ảnh, từ ngữ và biện pháp nghệ thuật? Từ đó, hãy chỉ ra tình cảm suy nghĩ của Thanh Thảo về nhà thơ Lor-ca.

+ Trạm 3: Hãy chỉ ra yếu tố siêu thực trong bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca và nhajan xét về tác dụng của yếu tố này đối với việc thể hiện nội dung, hình thức nghệ thuật của tác phẩm?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

II. Phân tích hình tượng Lor-ca

1.  Tìm hiểu một số yếu tố của thơ trữ tình hiện đại: ngôn ngữ, hình tượng, biểu tượng, yếu tố tượng trưng, siêu thực 

Trạm 1:

- Các dòng thơ không có dấu câu, dòng thơ, khổ thơ có độ dài, ngắn khác nhau.

- Bố cục và mạch cảm xúc:

+ Phần 1: 6 cầu đầu: Hình ảnh người nghệ sĩ tự do, cô độc trong bối cảnh không gian rộng lớn.  

+ Phần 2: 16 dòng tiếp theo: Hình ảnh Lor-ca bị hạ sát và niềm xót xa, tiếc thương của tác giả.

+ Phần 3: Còn lại: Hình ảnh bất tử của Lor-ca.

=> Mạch cảm xúc của bài thơ được triển khai từ sự cảm thương với người nghệ sĩ đơn độc đến sự xót xa tiếc thương của tác giả đối với cái chết của Lor-ca và niềm tin vào sự bất tử của ông.

Trạm 2:

PHỤ LỤC SỐ 1

Trạm 3:

- Áo choàng đỏ gắt: Biểu tượng cho người dũng sĩ, cũng là biểu tượng cho người nghệ sĩ Lor-ca trong cuộc đấu tranh cho khát vọng dân chủ, cho những cách tân trong nghệ thuật.

- Tiếng ghi ta nâu, tiếng ghi ta xanh lá, tiếng ghi ta tròn bọt nước, tiếng ghi ta màu bạc: Biểu tượng cho những cách tân trong nghệ thuật của Lor-ca.

=> Hành động ném lá bùa vào xoáy nước, ném trái tim vào lặng yên: Biểu tượng cho sự hi sinh vì nghệ thuật của người nghệ sĩ, đồng thời cũng có thể là biểu tượng của sự giải thoát cho Lor-ca khỏi những đau khổ trần gian.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhiệm vụ 2:Tìm hiểu chủ đề và mối quan hệ giữa chủ đề với hình thức nghệ thuật của tác phẩm

Bứơc 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• GV yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ gồm 4 HS theo kĩ thuật Khăn trải bàn với vị trí ngồi như hình vẽ dưới đây:

+  Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì?

+ Xác định chủ đề, tư tưởng và thông điệp của bài thơ. Chủ đề, tư tưởng và thông điệp đó được thể hiện thông qua những biện pháp nào?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

III. Tìm hiểu chủ đề và mối quan hệ giữa chủ đề với hình thức nghệ thuật của tác phẩm

- Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là cảm hứng xót thương, tiếc nuôi cho cái chế của Lor-ca nói riêng, của người nghệ sĩ trên hành trình đấu tranh cho tự do, cho sự sáng tạo nghệ thuật, đồng thời ca ngợi, tôn vinh sự bất tử của nghệ thuật.

- PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

……………………