BÀI 8

ĐỌC: THỜI GIAN

CHUẨN BỊ

Câu hỏi 1: Tìm hiểu và ghi lại những thông tin cần thiết về nhà thơ Văn Cao để vận dụng vào đọc hiểu bài thơ Thời gian.

Hướng dẫn chi tiết:

- Văn Cao (1923 – 1995), sinh ra ở Nam Định nhưng lớn lên ở Hải Phòng và bắt đầu sự nghiệp sáng tác ở đây.

- Ông là nhạc sĩ, nhà thơ và họa sĩ.

- Thơ của ông không nhiều về số lượng nhưng luôn thể hiện phong cách nghệ thuật độc đáo.

- Văn Cao được biết tới và rất nổi bật ở trong nhiều thể loại nghệ thuật, đặc biệt phải kể đến trong lĩnh vực âm nhạc, có năng khiếu ở trong nhiều lĩnh vực khác nhau như hội họa, viết văn hay và ở trong các lĩnh vực về thẩm mĩ và nghệ thuật khác nữa. 

- Giai đoạn đầu khi sáng tác, Văn Cao chủ yếu viết về thể loại nhạc tiền chiến sau đó ông mới chuyển sang viết văn, những tác phẩm của ông cực kì nối bật và được các chuyên gia văn học Việt Nam đánh giá rất cao. 

- Một số tác phẩm: Tuyển tập thơ Văn Cao. (Nhà xuất bản Văn học, 1994), Khuôn mặt em (1974), Tại sao tôi viết “Tiến quân ca” (1976), Đêm xuân (1941), Gió núi (1941),… 

Câu hỏi 2: Đọc trước bài thơ Thời gian và ghi lại những cảm nhận đầu tiên của em về tác phẩm.

Hướng dẫn chi tiết:

Đây là một bài thơ xuất sắc, có cấu trúc độc đáo, khác biệt so với các bài thơ thông thường khác. Câu văn trong bài thơ chủ yếu không được viết hoa ở đầu dòng và không có sự ngắt nhịp truyền thống, tạo nên một sự độc đáo và sáng tạo.

Trong quá trình đọc bài thơ, ta nhận thấy những tri thức sâu sắc về mối liên kết giữa thời gian, cuộc sống và nghệ thuật.

Tác giả đã thể hiện tài năng xuất sắc trong việc sáng tác ra một bài thơ mang lại những thông điệp nhân sinh sâu sắc và ý nghĩa

Câu hỏi 3: Em nghĩ gì về ý nghĩa của những câu nói sau: 

- “Một giờ không phải một giờ, đó là một chiếc bình đầy hương vị, âm thanh, dự kiến và hoàn cảnh” 

- “Đừng đi qua thời gian mà không để lại dấu vết”.

Hướng dẫn chi tiết:

- Câu nói “Một giờ không phải một giờ, đó là một chiếc bình đầy hương vị, âm thanh, dự kiến và hoàn cảnh” có ý nghĩa là mỗi khoảnh khắc trong cuộc sống không chỉ đơn thuần là một khoảnh khắc trôi qua mà còn chứa đựng nhiều hương vị, âm thanh, kỷ niệm và tình huống khác nhau. Việc tận hưởng và trân trọng mỗi khoảnh khắc là điều quan trọng để nhìn nhận cuộc sống theo cách tích cực và trải nghiệm mọi điều một cách chân thực và ý nghĩa nhất. 

- Câu nói “Đừng đi qua thời gian mà không để lại dấu vết” thể hiện ý nghĩa quan trọng của việc tận dụng thời gian một cách có ý nghĩa và đáng giá,  không để thời gian trôi qua một cách vô nghĩa.

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Câu hỏi 1: Thời gian được hình dung như thế nào?

Hướng dẫn chi tiết:

- Thời gian là thứ quà tặng kì diệu mà tạo hóa ban cho con người, và chẳng có một ai nắm giữ được thời gian. Thời gian đi qua lấy đi vô số thứ, thanh xuân, tuổi trẻ, những tháng ngày hạnh phúc, những thứ chúng ta trân trọng và thương yêu nhất… và một khi qua đi sẽ không bao giờ trở lại. Đó là một quy luật tất yếu của thời gian. Theo thời gian những chiếc lá xanh tươi rồi cũng sẽ úa. Những được mất trong cuộc đời rồi cũng phai nhạt theo năm tháng. Có chăng, cái ở lại trong cuộc đời này chỉ là là những hồi ức nhớ hoài về kỷ niệm ngày xưa ấy.

Câu hỏi 2: Chú ý những hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng trong 6 dòng thơ cuối.

Hướng dẫn chi tiết:

- Những hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng ở 6 dòng thơ cuối:

+ “Những câu thơ”, “những bài hát” là biểu tượng cho sáng tạo nghệ thuật, sự rung động của trái tim con người.

+ “Còn xanh”: Sức sống trường tồn của nghệ thuật và tình yêu chân chính. 

+ “Và đôi mắt em”: Vẻ đẹp của con người, tình yêu.

+ “Như hai giếng nước”: Vẻ lấp lánh, trong lành, dạt dào sức sống.

SAU KHI ĐỌC

Câu hỏi 1: Dòng thơ đầu tiên cho  thấy tác giả có cảm nhận như thế nào về thời gian?

Hướng dẫn chi tiết:

“Thời gian qua kẽ tay”

Dòng thơ đầu tiên của bài thơ mở ra một khung cảnh tưởng tượng sâu sắc về thời gian, cho người đọc nhận thức về sự ảnh hưởng của nó. Văn Cao cảm nhận thời gian thông qua cảm giác: “Thời gian qua kẽ tay”. Thời gian, như một lực lượng vô hình, tiếp xúc với chúng ta một cách im lặng và trôi đi vô cùng nhanh chóng. Mỗi khi cảm nhận thời gian “qua kẽ tay”, con người thường trầm ngâm và hối tiếc. Thời gian là một tài nguyên quý giá nhưng cũng vô cùng mong manh, khiến con người luôn khao khát nắm giữ.

Như một quy luật tự nhiên của sự tồn tại, thời gian luôn trôi đi vô tận và không bao giờ quay trở lại. Sự thực đau lòng này là bi kịch của số phận con người, khi họ không thể giữ lại thời gian. Chúng ta cần phải đảm bảo rằng mỗi khoảnh khắc trong cuộc đời là một khoảnh khắc của sự sống, mà không chỉ là sự tồn tại

Câu hỏi 2: Thời gian có ảnh hưởng như thế nào đến thế giới tự nhiên nói chung và nhân vật trữ tình nói riêng? Ảnh hưởng đó đem lại cảm xúc gì?

Hướng dẫn chi tiết:

Khi thời gian trôi qua, thiên nhiên, cảnh vật và tâm hồn không còn tràn đầy sức sống và sự nhẹ nhàng như thuở trước. Những chiếc lá đã bắt đầu úa héo, mất đi vẻ xanh tươi. Tiếng rơi của những kỷ niệm đau đớn nặng nề, như tiếng sỏi rơi trong lòng giếng cạn. Âm thanh của quá khứ rơi xuống hiện tại như những giọt chát đắng, làm tan nát bản nguyên của sự hiện diện cằn cỗi.

Khi nhận ra luật lệ vận động của thời gian, chúng ta càng nên trân trọng sự hiện hữu của bản thân trên hành tinh này. Chúng ta cần hành động và tận dụng thời gian một cách triệt để và có ích, để mỗi khoảnh khắc trong cuộc sống không chỉ là sự tồn tại mà còn là sự sống đích thực.

Thời gian vô cùng quý giá nhưng cũng vô cùng mong manh, khiến con người luôn khao khát nắm giữ. Trong cuộc đấu tranh để sống sót, sự lo sợ, buồn bã và thất vọng tràn ngập khi mọi thứ mà chúng ta yêu quý bỗng dưng trôi xa tầm tay. Bài thơ trở nên nặng nề hơn khi tiếp tục, với sự ngắt quãng đột ngột, phản ánh những cảm xúc tự nhiên của con người khi đối mặt với sự tàn bạo của thời gian

Câu hỏi 3: Hình ảnh “câu thơ”,”bài hát” tượng trưng cho điều gì? Việc lặp lại các từ “Riêng”, “còn xanh” cho thấy suy nghĩ của tác giả về mối tương quan giữa thời gian và ý nghĩa của những hình ảnh đó như thế nào?

Hướng dẫn chi tiết:

- Thơ ca là biểu tượng của sự sáng tạo nghệ thuật và những rung động của trái tim con người. Hình ảnh “câu thơ”, “bài hát” là hình ảnh ẩn dụ được sử dụng như những phương tiện nghệ thuật, là những sáng tạo không thể bị thời gian làm ảnh hưởng. Hình ảnh này thể hiện lòng bất ngờ, bất diệt của nghệ thuật trước thời gian.

- Tác giả tận dụng những từ ngữ mạnh mẽ và hình ảnh sắc nét để thể hiện thái độ bướng bỉnh, thách thức trước sức mạnh của thời gian. Từ "riêng" xuất hiện như một điểm nhấn, làm nổi bật ý nghĩa của từ "còn xanh". Việc lặp lại điệp ngữ này hai lần như một sự khẳng định mạnh mẽ, thể hiện tâm hồn bất khuất, không chấp nhận sự phai tàn của thời gian. "Còn xanh" ở đây không chỉ là một trạng thái vật lý mà còn là biểu tượng cho sự tươi mới, sức sống mãi mãi. 

- Hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” đều là những giá trị nghệ thuật và cái đẹp. Qua hình ảnh này ta có thể thấy được trong dòng chảy tàn khốc của thời gian, vạn vật, hiện tượng đều có thể héo tàn và tan biến vào hư vô nhưng có những giá trị không thể mất đi và sẽ “còn xanh” mãi mãi.  

Câu hỏi 4: Em hiểu dụng ý của nhà thơ trong hai dòng thơ cuối thế nào? Hãy giải thích cách hiểu của em.

Hướng dẫn chi tiết:

“Riêng những bài hát

còn xanh

Và đôi mắt em

như hai giếng nước”

Tình yêu, như được biểu hiện qua “đôi mắt em”, nghệ thuật được biểu hiện bằng những “bài hát”. Đó là nguồn động viên mạnh mẽ nhất để vượt qua thách thức của thời gian. Sự mến thương và tình cảm sâu sắc giữa con người có thể coi là một nguồn động viên lớn, là động lực để sáng tạo và tạo nên những điều kì diệu. Câu "như hai giếng nước" không chỉ là một hình ảnh mà còn là biểu tượng cho sự tươi mới và sức sống không ngừng của tình yêu. Thời gian có thể làm khô héo những chiếc lá đời người và làm rơi những ký ức trong lòng giếng cạn. Tuy nhiên, thời gian không thể làm khô đôi mắt của tình yêu. Điều này thể hiện lòng tin vào sức mạnh vĩnh cửu của tình yêu và nghệ thuật trước sự chấm dứt của thời gian. Hình ảnh của “những bài hát còn xanh” là biểu tượng cho sự bất tử của nghệ thuật, tình yêu và cái đẹp. Dù thời gian có trôi qua, những giá trị này vẫn giữ được sức sống và tươi mới, tạo nên những điều kì diệu trong cuộc sống.

Câu hỏi 5: Hãy chỉ ra các biểu hiện của thơ tượng trưng trong văn bản trên và nhận xét về tác dụng của các yếu tố ấy trong việc thể hiện nội dung tác phẩm

Hướng dẫn chi tiết:

- Biểu hiện của thơ tượng trưng trong văn bản trên: 

- Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, số câu trong mỗi đoạn không ổn định và theo hướng giảm dần

- Các chữ trong câu không bị giới hạn về mặt số lượng.

- Không có thể thức nhất định trong một câu.

- Không cần phải tuân theo quy tắc gieo vần liên tục như các thể thơ khác.

- Hệ thống hình ảnh trong bài Thời gian mang tính tượng trưng cao: những hình ảnh cụ thể, hữu hình (chiếc lá khô, tiếng sỏi trong lòng giếng cạn, hai giếng nước, ...) gợi những ý niệm trừu tượng (thời gian, nghệ thuật, tình yêu, ...) và triết lí sâu xa về bản chất của thế giới con người (sự huỷ diệt của thời gian, sự trường tồn của những giá trị tình thần, ...).

- Nhịp điệu của câu thơ cũng lạ thường và rất linh hoạt nhằm nhấn mạnh ý, tạo ra một nhạc điệu đặc biệt.

-> Giúp cho tác giả có cơ hội mở rộng, sáng tạo những ý tưởng của mình nhờ vào tính linh hoạt của thể loại thơ. Qua đó dễ dàng truyền đạt những tâm tư, ý nghĩ của tác giả trong bài đến với độc giả.

Câu hỏi 6: Bài thơ đem đến cho em những suy nghiệm gì về cuộc sống?

Hướng dẫn chi tiết:

Thời gian giống như một dòng sông không ngừng chảy, luôn biến đổi và mạnh mẽ. Nó nặng nề, mang trong mình một khối lượng có thể đo lường và cảm nhận được. Thời gian trôi qua nhanh chóng, từ ánh sáng ban mai đến bóng tối của buổi tối, và ta không ngừng lớn lên. Thời gian "gã" đi qua êm dịu, im lặng và không chờ đợi bất kỳ điều gì, nhưng lại có sức mạnh phá hủy đến tột cùng, làm tan biến mọi thứ xung quanh. Dù công trình kiến trúc có được xây dựng chặt chẽ đến đâu, thời gian vẫn khiến chúng mục nát, và những ước mơ, khát vọng của chúng ta cũng bị dập tắt.

Tuy nhiên, những giá trị tinh thần, sức sống của tình yêu mạnh mẽ vẫn tồn tại, vượt qua mọi trở ngại về không gian và thời gian để tồn tại vĩnh cửu. Mỗi câu chuyện cổ tích, mỗi sự kiện lịch sử hùng vĩ vẫn được truyền tai qua hàng ngàn năm, như những vần thơ lưu lại trong tâm hồn. Chúng ta cần trân trọng mọi khoảnh khắc, mỗi phút giây quý báu, để lưu giữ kí ức và những kỷ niệm, để chúng mãi mãi tồn tại