BÀI 18 - LỰC CÓ THỂ LÀM QUAY VẬT

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Chúng ta đã biết, lực tác dụng vào vật có thể làm thay đổi tốc độ, hướng chuyển động hoặc làm biến dạng vật. Không những thế, lực còn có thể làm quay vật. Ví dụ, ở hình 18.1, khi đẩy hoặc kéo thì cánh cửa có thể quay quanh bản lề. Khi nào thì lực tác dụng lên vật sẽ làm quay vật?

Trả lời:

Lực tác dụng lên vật sẽ làm quay vật, khi lực đó không song song với trục quay và có giá không đi qua trục quay.

I. TÁC DỤNG LÀM QUAY CỦA LỰC

Câu hỏi 1: Vì sao cần phải kéo nhẹ lực kế trong khi thực hiện các thao tác thí nghiệm?

Trả lời:

Cần phải kéo nhẹ lực kế trong khi thực hiện các thao tác thí nghiệm để đảm bảo an toàn, vì kéo quá mạnh có tể làm lực kế văng ra ngoài.  

Câu hỏi 2: Nêu một số ví dụ trong thực tế về lực tác dụng làm quay vật.

Trả lời:

Ví dụ trong thực tế về lực tác dụng làm quay vật

• Dùng tay đẩy thì chong chóng quay 
• Bánh xe ô tô quay khi xe di chuyển.

II. MÔMEN LỰC

Luyện tập 1: Trong hình 18.1, tay người tác dụng lực như thế nào thì cánh cửa không quay?

Trả lời:

Tay người tác dụng lực làm cánh cửa không quay khi giá của lực đi qua trục quay, hoặc giá của lực song song với trục quay.

Câu hỏi 3: Nêu các ví dụ trong thực tế cần làm tăng mômen lực bằng cách:

1. a) Tăng độ lớn của lực.
   b) Tăng khoảng cách từ trục quay đến giá của lực.
   c) Tăng đồng thời cả độ lớn của lực và khoảng cách từ trục quay đến giá của lực.

Trả lời:

a, Tăng lực từ cánh tay lên chong chóng thì chong chóng sẽ quay nhanh hơn.

b, Cờ lê có chiều dài càng lớn thì khả năng mở các loại ốc vít siết chặt càng cao.

c, Khi để thùng hàng gần trục quay sẽ không nâng được, để thùng hàng ra xa thi sẽ nâng được.

Vận dụng 1: Khi tháo các đai ốc ở các máy móc, thiết bị, người thợ cần dùng dụng cụ gọi là cờ-lê (hình 18.5).

1. a) Chỉ ra vật chịu lực tác dụng làm quay và lực làm quay vật trong trường hợp này.
2. b) Nếu ốc quá chặt, người thợ thường phải dùng thêm một đoạn ống thép để nối dài thêm cán của chiếc cờ-lê. Giải thích cách làm này.

Trả lời:

1. a) Vật chịu lực tác dụng làm quay là cờ-lê và đai ốc và lực làm quay vật trong trường hợp này là momen xoắn. 
2. b)  Nếu ốc quá chặt, người thợ thường phải dùng thêm một đoạn ống thép để nối dài thêm cán của chiếc cờ-lê vì khi đó cánh tay đòn dài ra, lực tác động cũng sẽ tăng lên.

Vận dụng 2: Hình 18.6 là ảnh chiếc kìm cán dài dùng để cắt sắt (hình 18.6a) và dao xén giấy (hình 18.6b). Trong mỗi hình, nêu rõ bộ phận nào của dụng cụ sẽ quay được khi chịu lực tác dụng.

Trả lời:

Hình 18.6a: trục của cây kìm

Hình 18.6b: cán điều chỉnh của dao xén giấy.