BÀI 19 - ĐÒN BẨY

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Để đưa một vật lên cao, người công nhân có thể trực tiếp tác dụng lên vật một lực hướng thẳng đứng lên trên (hình19.1). Tuy nhiên, trong một số trường hợp, do kích thước hay khối lượng của vật lớn sẽ khó nâng trực tiếp theo cách này. Có cách nào để nâng được vật lên mà không cần tác dụng lực theo phương thẳng đứng?

Trả lời:

Dùng một một thanh gỗ dài và một điểm tựa dùng lực đòn bảy để nang vật lên. 

I. ĐÒN BẢY CÓ THỂ LÀM ĐỔI HƯỚNG TÁC DỤNG CỦA LỰC 

Câu hỏi 1: Nêu một số ví dụ về dùng đòn bẩy làm đổi hướng của lực tác dụng.

Trả lời:

• Bập bênh
• Cái mỏ nắp chai 
• Kìm
• Xe nâng tay.

II. CÁC LOẠI ĐÒN BẨY

Câu hỏi 2: Dùng các dụng cụ học tập, thiết kế phương án và tiến hành thí nghiệm làm một đòn bẩy. Vẽ hình biểu diễn đòn bẩy, điểm tựa và lực trong thí nghiệm này.

Trả lời:

Dụng cụ: 

• Thước kẻ
• Cục tẩy
• Gọt bút.

Câu hỏi 3: Nêu một số ví dụ về mỗi loại đòn bẩy trong thực tiễn.

Trả lời:

• Xà beng bảy vật 
• Cái bập bênh
• Búa nhổ đinh
• Mái chèo thuyền.

III. SỬ DỤNG ĐÒN BÂY TRONG THỰC TIỄN

Câu hỏi 4: Mỗi hình trong hình 19.7a, b, c tương ứng với loại đòn bẩy nào?

Trả lời:

19.7a) Loại 3: Đòn bẩy có điểm tựa ở một đầu, vật ở đầu bên kia và lực tác dụng ở trong khoảng giữa

19.7b) Loại 1: Đòn bẩy có điểm tựa ở giữa  

19.7c) Loại 2: Đòn bẩy có điểm tựa ở một điểm đầu, vật ở a và lực tác dụng ở đàu bên kia.

Luyện tập: Quan sát hình 19.8 và cho biết đâu là đòn bẩy, đâu là điểm tựa và chỉ ra sự thay đổi hướng của lực trong hình.

Trả lời:

Phần tay cầm của kéo là đòn bẩy, điểm tựa là phần đinh tán ở giữa cây kéo. Dùng cây kéo tác động vào sợi chỉ một lực hướng từ trên xuống.

Câu hỏi 5: Trong hình 19.9, bộ phận nào có vai trò như một đòn bẩy?

Trả lời:

Bộ phận có vai trò như một đòn bẩy là thân chày.

Câu hỏi 6: Chỉ ra bộ phận đóng vai trò đòn bẩy ở hình 19.10.

Trả lời:

Bộ phận đóng vai trò đòn bẩy là tay cầm bơm nước.

Luyện tập 2:  Để nhổ một chiếc đinh ra khỏi tấm gỗ, người ta sử dụng một chiếc búa nhổ đinh hoặc một chiếc kim (hình 19.11). Em hãy:

1. a) Mô tả cách dùng hai dụng cụ này để nhổ đinh.
   b) Vận dụng kiến thức, kĩ năng về đòn bầy để giải thích cách làm.

Trả lời:

1. a) Dùng kìm kẹp chặt vào đầu đinh nhô lên phía trên búa. không cần kẹp chặt, đủ giữ đinh là được, giữ chặt kìm và bẩy đầu búa lên để nhổ đinh
2. b) Lực F⃗ đặt vào đuôi cán búa, kìm có vai trò như một điểm tựa như vậy nhổ đinh được dễ dàng. Khi đó cánh tay đòn (d) của lực lớn.

Vận dụng: Nêu một số công việc trong thực tiễn có sử dụng đòn bẩy. Dùng hình vẽ để mô tả rõ tác dụng của đòn bẩy trong công việc đó.

Trả lời:

Chèo thuyền chở khác mái chèo giúp thuyền di chuyển.