Giáo án dạy thêm Ngữ văn 11 chân trời Bài 6 Văn bản 2: Muối của rừng

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, dựa vào kiến thức đã học, thực hiện yêu cầu:

+ Trình bày những hiểu biết của em về tác giả Nguyễn Huy Thiệp và văn bản Muối của rừng (xuất xứ, nhan đề, bố cục,…).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức bài học

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS chia thành 3 nhóm.

- GV yêu cầu HS đọc văn bản Muối của rừng và trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Nêu tình huống và nhận xét nghệ thuật trần thuật trong văn bản Muối của rừng. Nhận xét về không gian, thời gian cuộc đi săn của ông Diểu.

+ Nhóm 2: Nhận xét về hành trang đi săn của ông Diểu và cách ông Diểu nhìn nhận về gia đình nhà khỉ.

+ Nhóm 3: Nhận xét về cách hành xử của loài vật đã buộc ông Diểu phải thay đổi cách nhìn nhận về chúng.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS của từng nhóm lượt trình bày kết quả thảo luận.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 4: Tổng kết

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, thực hiện yêu cầu sau:

 Từ nội dung văn bản “Muỗi của rừng”, em hãy rút ra giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật bằng sơ đồ tư duy.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại 1 – 2 HS trình bày kết quả.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV gợi mở theo sơ đồ tư duy PHỤ LỤC 1.

1. Tìm hiểu chung về văn bản

a) Tác giả

- Nguyễn Huy Thiệp được nhận xét là một bông hoa nở muộn trên văn đàn văn học Việt Nam. Những truyện ngắn đầu tiên của ông xuất hiện trên báo Văn nghệ của Hội nhà văn Việt Nam năm 1986. Không lâu sau đó các tác phẩm của ông được bàn luận sôi nổi trong làng văn cả trong lẫn ngoài nước.

- Giọng văn lạnh lùng, không sắc thái biểu cảm. Qua giọng văn ấy, thế giới nhân vật, bức tranh cuộc sống luôn hiện ra một cách trung thực, khách quan trước mắt người đọc. Độc giả được tự do phán xét nhân vật theo chủ kiến của mình.

- Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp thường triển khai kết cấu theo dòng thời gian tuyến tính. Nhà văn thường dùng cách mở đầu mỗi truyện theo lối truyền thống – thường giới thiệu thông tin ngắn gọn, khái quát về nhân vật ở ngay mở đầu tác phẩm. Trái với cách mở đầu mang tính truyền thống, kết thúc của truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp thường kết thúc mở. 

b) Văn bản Muối của rừng

- Hoàn cảnh sáng tác: Thời kì đổi mới đất nước. Bước vào thời kì hòa bình, xây dựng đất nước, bên cạnh những thành tựu thì đời sống xã hội và nhân tâm vỡ ra nhiều bất ổn. Mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, cách ứng xử của con người với thế giới tự nhiên cũng đòi hỏi phải được nhìn nhận lại.

- Thể loại: truyện ngắn.

- Kết cấu: Truyện được kết cấu theo trình tự thời gian cuộc đi săn của ông Diểu từ lúc bắt đầu đến khi ông trở về. Truyện kết thúc theo lối mở với chi tiết đậm màu sắc huyền thoại đó là sự xuất hiện của loài hoa tử huyền. Cái kết này mang lại chất thơ cho tác phẩm và cũng góp phần khắc sâu chủ đề của tác phẩm.

2. Nhắc lại kiến thức bài học

a) Tình huống truyện và nghệ thuật trần thuật trong văn bản, không gian cuộc đi săn của ông Diểu.

* Tình huống truyện: Sự kiện ông Diểu đi săn và bắn được khỉ bố trong gia đình nhà khỉ. Hành trình đuổi theo để bắt lại con mồi cho ông chứng kiến tình nghĩa của thế giới loài vật. Chính điều đó đã làm ông thay đổi.

* Nghệ thuật trần thuật trong văn bản:

- Ngôi kể: Ngôi thứ ba – người kể chuyện đứng ngoài cuộc.

- Điểm nhìn trần thuật đặt vào chính nhân vật ông Diểu

- Giọng điệu trần thuật: khách quan, trung tính.

* Không gian cuộc đi săn của ông Diểu:

- Khu rừng mùa xuân thật đẹp đẽ và thơ mộng. “Cây cối đều nhú lộc non. Rừng xanh ngắt và ẩm ướt. Thiên nhiên vừa trang trọng vừa tình cảm.”

- Thiên nhiên thơ mộng đôi lúc còn trở lại trong hành trình săn bắn của ông Diểu: loài cây lá bạc phếch như lá nhót, có những bông hoa vàng như hoa tai rủ xuống tận đất. Thời tiết ấm hơn lên, không gian huyền ảo thêm lên bởi những làn mưa xuân mỏng và mịn dịu dàng buông xuống.

- Thế nhưng tất cả vẻ đẹp thơ mộng, sự tĩnh lặng bình thản cao cả của rừng hoàn toàn không có ý nghĩa gì, không gây một nỗi xúc động gì với ông Diểu khi ông bước vào khu rừng mùa xuân không phải với tâm thế của kẻ thưởng ngoạn tự nhiên mà chỉ bằng tâm thế của kẻ đi săn, của kẻ đi chinh phục, khai thác tự nhiên.

* Thời gian cuộc đi săn: sau Tết Nguyên đán một tháng – thời gian thích nhất/đẹp nhất ở rừng.

b) Hành trang đi săn của ông Diểu và cách ông Diểu nhìn nhận về gia đình nhà khỉ.

* Hành trang đi săn của ông Diểu:

- Vũ khí, trang phục:

+ Ông Diểu bước vào cuộc đi săn với tâm trạng đầy hứng khởi và tâm thế rất tự tin, có phần kiêu ngạo của kẻ đi chinh phục đã được trang bị đầy đủ. Vũ khí của ông là cây súng – khẩu súng hai nòng, “nhẹ bỗng, hệt như một thứ đồ chơi”, thằng con ông Diểu gửi từ nước ngoài về. Ông rất tự tin với thứ vũ khí ấy. Cây súng là biểu tượng cho sức mạnh của con người ở thời đại văn minh kĩ trị trong cuộc chiến với thiên nhiên. Với cây súng trong tay, con người xuất hiện ở tư cách là “kẻ tội đồ”, kẻ hủy diệt tự nhiên, kẻ thù đáng sợ nhất của giới tự nhiên.

+ Ngoài ra, ông còn nai nịt, mặc quần áo ấm, đội mũ lông và dận đôi giày cao cổ để chống lại cái rét và bảo vệ mình khỏi những mối nguy hiểm khác từ rừng. Cẩn thận hơn, ông mang theo cả nắm xôi nếp dự phòng cho cuộc đi săn kéo dài.

- Tri thức của ông Diểu về khu rừng:

+ Ông Diểu có vốn hiểu biết khá dày dặn về khu rừng và đặc tính của các loài vật. Ông men theo suối cạn ngược lên mó nước đầu nguồn, đi chừng một dặm nữa để đến hang động đá vôi. Nơi đây có nhiều sơn dương. Săn được một chú sơn dương thì “thật đã đời”. Nhưng ông cũng biết bắn được giống này hơi khó. Cuối cùng, ông quyết định men theo chân núi đá vôi sang rừng dâu da săn khỉ.

+ Ông cũng có kinh nghiệm nhất định trong nghề đi săn. Nhìn thấy đàn gà rừng sặc sỡ, ông định bắn, nhưng rồi sợ động rừng thì cuộc đi săn sáng nay của ông sẽ chẳng có kết quả gì. Bởi vậy, ông “ngồi bất động trong tư thế như vậy rất lâu”. Đến rừng dâu da, ông ngồi lặng lẽ quan sát. Ông hiểu tập tính của loài khỉ, chúng “khôn tựa như người, khi kiếm ăn bao giờ cũng có canh gác, con gác rất thính”, phải thấy nó thì cuộc săn mới thắng lợi. Ông ngồi im nửa giờ quan sát cho đến khi con khỉ đầu đàn xuất hiện.

* Cách ông nhìn nhận về gia đình khỉ:

- Nhìn gia đình nhà khỉ 3 “người” cứ quấn lấy nhau, ngay lập tức ông quyết định sẽ chọn khỉ bố làm con mồi, bởi ông căm ghét cái giống đực ấy: “Cái thằng bố ô trọc ấy! Đồ phong tình phóng đãng! Vị gia trưởng cộc cằn! Nhà lập pháp bẩn thỉu! Tên bạo chúa khốn nạn!”.

- Ông nhìn thiên nhiên như cách ông đánh giá về con người trong xã hội mà ông đang sống, một cái nhìn đầy định kiến, một cách tiếp cận con người và cuộc sống từ phía tiêu cực chứ không phải từ phía cái đẹp. Bởi vậy ông đã gắn những suy nghĩ đầy cay đắng cho loài vật. Với giống cái, cái nhìn của ông cũng chẳng thiện cảm hơn. Nhận ra khỉ mẹ làm nhiệm vụ canh gác, ông yên tâm, “Bởi giống cái bao giờ cũng dễ phân tâm. Đấy, thấy chưa? Đang canh gác mà lại đi bắt rận ở người thì còn gì nữa?Với giống cái thì thân thể mình là quan trọng nhất.” Cho nên ông tin là dù mình có đi mạnh chân một chút, “gây nên một sự bất cẩn nhố nhăng nào đó cũng chẳng hề gì”.

ð Cái nhìn đầy định kiến, hay cũng là kiểu tư tưởng biện minh cho hành động tội ác của con người, còn tiếp tục khi ông Diểu đánh giá hành động của khỉ bố bứt quả trên cây ném xuống cho hai mẹ con “trước khi ném, bao giờ nó cũng chọn quả ngon chén trước. Hành động ấy thật là đê tiện.” Ngay lập tức, ông hạ gục con mồi bằng một tiếng nổ dữ dội.

c) Cách hành xử của loài vật đã buộc ông Diểu phải thay đổi cách nhìn nhận về chúng.

- Thoạt tiên, ông Diểu căm ghét và tức giận khi thấy cách hành xử của các thành viên trong gia đình nhà khỉ trong “cơn gia biến”, nó như một sự đối chọi gay gắt với những suy nghĩ áp đặt và sai lạc của ông về chúng, đồng thời như một sự mỉa mai đối với đạo đức con người. Từ lâu, sống trong xã hội đầy giả dối, xảo trá, lọc lừa, ông Diểu đang bị mất niềm tin vào các giá trị, và dần trở nên vô cảm. Bất cứ một hành vi nào khoác áo đạo đức cũng khiến ông hoài nghi. Bởi thế, ông chỉ thấy hành động “liều thí mạng” của khỉ cái khi bất chấp nguy hiểm để tiến lại gần cứu khỉ bố là hành động đạo đức giả, điều ấy khiến ông căm ghét và nguyền rủa.

- Nhìn thấy nòng súng đang chĩa về phía mình, khỉ cái sợ hãi kinh hoàng, vứt phịch khỉ đực xuống đất rồi bỏ chạy. Phản ứng của khỉ cái khiến ông Diểu hả hê bật cười bởi nó củng cố trong ông niềm tin rằng đạo đức không có thật trên đời. Ông tự tin nhô người ra khỏi chỗ nấp, tiến về thu lượm “chiến lợi phẩm” nhưng cũng ngay sau đó ông phải hối hận bởi hành động chủ quan vội vàng ấy khi thấy khỉ cái, sau phút hoảng sợ, đã liều mạng quay trở lại. Nó kịp định thần và nhận ra kẻ thù nguy hiểm trước mắt chính là con người. Trong mắt tự nhiên, con người đã lộ mặt là “tên ám sát”, là kẻ thù số một! Khỉ cái ghì khỉ đực vào lòng lăn tròn trên đất, rất nhanh.

- Ông Diểu vẫn kiên trì mục tiêu chiếm đoạt con mồi khi phát hiện khỉ đực đang ở một mình. Ôm con khỉ, ông giật mình rút phắt tay lại khi chạm vào vết thương trên cơ thể nó, do ông gây ra. Con khỉ “đưa đôi mắt đờ dại nhìn ông cầu khẩn”. Ông bỗng thấy thương hại, lấy nắm cỏ dịt vào vết thương để cầm máu cho nó. Nhưng cách hành xử của loài vật, hết lần này đến lần khác khiến ông bất ngờ. Mọi ý nghĩ, quan niệm về thế giới loài vật trong ông dần bị đảo lộn. Trước hành động (ngỡ là nhân đạo) của ông, khỉ đực “co rúm người lại và nghiêng đôi mắt ươn ướt nhìn ông”, rồi một lát, nó rúc hẳn vào hai lòng tay ông, miệng lắp bắp như tiếng trẻ con. Lần đầu tiên, ông hiểu nó đang van xin ở ông một sự giúp rập. Ông Diểu tránh nhìn vào đôi mắt nó, “Ông rất khó chịu”! Bởi sự bao dung của khỉ, niềm tin cậy của loài vật vào con người đã ép ông vào thế phải làm người tốt, phải đóng vai thiện trong khi ông đã là kẻ ác và vẫn không hề có ý định từ bỏ mục tiêu tóm lấy con mồi. Hành động tránh nhìn vào đôi mắt van lơn tội nghiệp của khỉ báo hiệu sự chuyển biến nội tâm trong nhân vật ông Diểu. Ông sợ sẽ mủi lòng, và như vậy mục đích của chuyến đi săn có thể sẽ thất bại. Cuộc đấu tranh và xung đột thiện – ác, giữa tình thương và tham vọng, giữa bản năng sinh vật thấp hèn và phẩm chất người cao quý trong ông bắt đầu nảy sinh.

- Sự thay đổi của ông Diểu trong sự nhìn nhận, đánh giá về khỉ đực, khỉ cái ở cuối tác phẩm: Lòng bao dung của khỉ đực, lòng tận tụy, thủy chung và tình yêu của khỉ cái đã khiến ông Diểu nhận ra rằng thế giới loài vật cũng có sinh mệnh thật sự với số phận, tính cách, tâm hồn và đời sống tình cảm như con người. Hơn thế nữa, bản tính tự nhiên của loài vật là bản tính thiện, vô tư, hồn nhiên, trong sáng. Thế giới tình cảm của giới tự nhiên là một đối trọng, một sự phản biện lại thế giới con người vốn đầy xảo trá, lọc lừa. Đối sánh với tự nhiên, con người thấy mình thật xấu xa, hèn hạ và tồi tệ, đầy những khiếm khuyết. Tự nhiên cho con người thức nhận giá trị của tình yêu thương. Sự xuất hiện của cái đẹp, cái thiện đã cứu rỗi và nâng đỡ tâm hồn con người trong thế giới mà cái ác đang bủa vây.

4. Tổng kết

a. Nội dung

- Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên: Giữa con người với thiên nhiên không còn khoảng cách, con người trở về với bản thể của mình. Người đọc cảm nhận được điều đó, và tự nhìn lại những hành động của mình với thiên nhiên, tự vấn xem phải chăng bản thân ta đang ngộ nhận về giá trị của chính mình?

- Cuộc đấu tranh giữa thiện và ác: Đọc truyện “Muối của rừng”, tôi có cảm giác như bản thân đang ở giữa một thế giới tràn đầy tình thương, một thế giới mà nơi cái thiện đã chiến thắng cái ác. Thế giới tâm hồn con người thanh sạch và đẹp đẽ hơn nhờ “làn mưa xuân” ấy – làn mưa xuân của tâm tưởng, làn mưa xuân đem đến sự thư thái trong tâm hồn. Con người hoàn thành hành trình trở về với bản chất tốt đẹp nhất, trở về nguồn cội.

=> Theo một cách hiểu khác, “Muối của rừng” còn đem đến cho ta một suy nghĩ về tình người, tình cảm trong đời sống. Tác phẩm thể hiện niềm tin của nhà văn, tin vào thiên lương, tin vào con người bản nguyên thuần phác.

b. Nghệ thuật

- Thể loại: truyện ngắn.

- Nhiều những hình ảnh ước lệ mang triết lý sâu sắc trong một giọng văn lạnh lùng, kiêu bạc thấm đẫm con chữ.

- Lối viết cực ngắn trong một cốt truyện đơn giản.

- Cách xây dựng nhân vật và tình huống truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đã được “lạ hóa”, chẳng giống bất kỳ ai.

- Nhân vật được xây dựng qua hành động, cử chỉ, diễn biến tâm trạng với cuộc đấu tranh giữa thiện và ác trong chính con người ông Diểu để rồi cái thiện đã chiến thắng.