Giáo án và PPT Lịch sử 12 cánh diều bài 2: Trật tự thế giới trong Chiến tranh lạnh

BÀI 2: TRẬT TỰ THẾ GIỚI TRONG CHIẾN TRANH LẠNH

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Trật tự thế giới hai cực I-an-ta tồn tại trong khoảng thời gian nào? Sự sụp đổ của trật tự thế giới hai cực I-an-ta có ảnh hưởng gì đối với tình hình thế giới?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. SỰ HÌNH THÀNH VÀ TỒN TẠI CỦA TRẬT TỰ THẾ GIỚI HAI CỰC I-AN-TA

Hoạt động 1: Sự hình thành Trật tự thế giới hai cực l-an-ta

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hãy nêu bối cảnh triệu tập Hội nghị Ianta? 
• Hội nghị Ianta đã đưa ra những quyết định quan trọng nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Bối cảnh triệu tập Hội nghị Ianta: Hội nghị I-an-ta diễn ra vào giai đoạn cuối của Chiến tranh thế giới thứ hai, từ ngày 4 đến ngày 11-2-1945, khi phe Đồng minh giành được những thắng lợi quan trọng trên các mặt trận.

- Những quyết định quan trọng của Hội nghị Ianta: Hội nghị đưa ra những quyết định về việc kết thúc chiến tranh, tiêu diệt tận gốc phát xít Đức, quân phiệt Nhật Bản và thoả thuận về việc đóng quân, phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á sau chiến tranh.

Hoạt động 2: Sự tồn tại của Trật tự thế giới hai cực l-an-ta

Gv yêu cầu HS trao đổi theo nhóm: 

• Hãy tóm tắt những nét chính về quá trình tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta? 
• Dựa vào tư liệu sưu tầm từ sách, báo, internet và vận dụng những kiến thức đã học, hãy giải thích vì sao sự tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta không phù hợp với lợi ích chung của cộng đồng quốc tế.

Sản phẩm dự kiến:

- Quá trình tồn tại:  Trật tự thế giới hai cực I-an-ta tồn tại từ năm 1945 đến năm 1991, chi phối toàn bộ đời sống chính trị thế giới trong nửa sau thế kỉ XX, trải qua 2 giai đoạn:

+ Giai đoạn từ năm 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX: Trật tự thế giới hai cực I-an-ta xác lập và phát triển với sự đối đầu về tư tưởng, chính trị, kinh tế, quân sự,... giữa một bên là cực Mỹ, đứng đầu hệ thống tư bản chủ nghĩa và một bên là cực Liên Xô, đứng đầu hệ thống xã hội chủ nghĩa.

+ Giai đoạn từ đầu những năm 70 của thế kỉ XX đến năm 1991: Trật tự thế giới hai cực I-an-ta xói mòn và đi đến sụp đổ.

• Nguyên tắc hoạt động: 

+ Bình đẳng về chủ quyền quốc gia.

+ Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị quốc gia.

+ Từ bỏ đe doạ bằng vũ lực hoặc sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.

+ Không can thiệp vào công việc nội bộ các nước.

+ Tôn trọng các nghĩa vụ quốc tế và luật pháp quốc tế.

+ Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hoà bình.

- Sự tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta không phù hợp với lợi ích chung của cộng đồng quốc tế, vì::

+ Đại hội đồng

+ Trật tự hai cực Ianta đã xác lập vai trò và vị thế rất lớn của hai siêu cường Liên Xô – Mỹ; hai cực này đã khống chế, kiểm soát và chi phối hầu hết các lĩnh vực phát triển của thế giới.

+ Trong thời gian tồn tại của trật tự hai cực Ianta, đặt biệt là giai đoạn từ 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX, quan hệ quốc tế trở nên căng thẳng.

+ Cuộc Chiến tranh lạnh diễn ra với việc Mỹ và Liên Xô tăng cường chạy đua vũ trang, thành lập các liên minh quân sự ở nhiều nơi trên thế giới…

+ Các cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột quân sự đã xảy ra ở nhiều khu vực khác nhau đều có sự hỗ trợ của 2 nước đứng đầu 2 cực. Ví dụ như: Ở châu Á, chiến tranh Triều Tiên (1950 - 1953); chiến tranh xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp (1945 - 1954) và chiến tranh xâm lược Việt Nam của để quốc Mỹ (1954 - 1975), ... là những cuộc chiến tranh cục bộ tiêu biểu. Ở khu vực Trung Đông, chiến tranh Trung Đông giữa I-xra-en và các nước A-rập bắt đầu từ năm 1948 và kéo dài trong nhiều năm.

2.  NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA SỰ SỤP ĐỔ TRẬT TỰ THẾ GIỚI HAI CỰC I-AN-TA

Hoạt động 1: Nguyên nhân

Gv yêu cầu HS trao đổi theo nhóm: 

• Em hãy trình bày nguyên nhân sụp đổ Trật tự thế giới hai cực l-an-ta. 
• Sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực l-an-ta đã tác động như thế nào tới tình hình thế giới?

Sản phẩm dự kiến:

• Sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực l-an-ta do:

+ Cuộc chạy đua vũ trang kéo dài hơn bốn thập kỉ làm suy giảm thế mạnh của cả Mỹ và Liên Xô, buộc hai bên phải từng bước hạn chế căng thẳng.

+ Phong trào giải phóng dân tộc phát triển thắng lợi, các nước thuộc thế giới thứ ba vươn lên, góp phần phá vỡ khuôn khổ trật tự hai cực.

+ Sự vươn lên mạnh mẽ của các nước Tây Âu, Nhật Bản,... làm thay đổi cán cân kinh tế thế giới, tạo ra sự cạnh tranh quyết liệt với Mỹ.

+ Sự khủng hoảng và những sai lầm trong công cuộc cải tổ đã làm suy giảm sức mạnh, dẫn tới sự sụp đổ về mặt nhà nước của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô.

+ Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba diễn ra mạnh mẽ, đòi hỏi các nước phải tập trung sức mạnh để chiếm lĩnh, phát triển kinh tế.

- Sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã tác động lớn đến tình hình thế giới, đưa đến xu thế phát triển mới trong quan hệ quốc tế: 

+ Một trật tự thế giới mới dần được hình thành theo xu thế đa cực.

+ Sự tan rã của Liên Xô đã làm thay đổi so sánh tương quan lực lượng trên thế giới với Ưu thế tạm thời thuộc về Mỹ. Tuy nhiên, vai trò của các cường quốc khác, các trung tâm kinh tế, các tổ chức quốc tế, khu vực,... ngày càng gia tăng.

+ Trật tự thế giới hai cực l-an-ta sụp đổ đã mở ra chiều hướng và điều kiện để giải quyết hoà bình các vụ tranh chấp, xung đột khu vực như ở Áp-ga-ni-xtan, Cam-pu-chia, Na-mi-bi-a,...

Hoạt động 2: Tác động

Gv yêu cầu HS trao đổi theo nhóm: 

• Phân tích tác động của sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta với tình hình thế giới.
• Trình bày ảnh hưởng của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta với thế giới (1945- 1991).

Sản phẩm dự kiến:

- Tác động của sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta với tình hình thế giới:

+  Sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã mở ra một thời kì phát triển mới trong quan hệ quốc tế, thúc đẩy những xu hướng phát triển mới, đảm bảo lợi ích của các quốc gia, các dân tộc trong quan hệ quốc tế.

+ Sự tan rã của Liên Xô đã làm thay đổi so sánh lực lượng với ưu thế tạm thời thuộc về Mỹ. Tuy nhiên, vai trò của các cường quốc khác, các trung tâm kinh tế, các tổ chức quốc tế, khu vực,... ngày càng gia tăng, trong khi sức mạnh của Mỹ cũng suy giảm tương đối.

+ Sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta dẫn đến sự hình thành một trật tự thế giới mới.

• Ảnh hưởng của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta với thế giới (1945- 1991):

+ Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, trật tự thế giới hai cực Ianta được xác lập với đặc trưng nổi bật là thế giới bị chia thành hai phe - tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa, do hai siêu cường Mĩ và Liên Xô đứng đầu mỗi phe. Đặc trưng hai cực - hai phe đó là nhân tố hàng đầu chi phối nền chính trị thế giới và các quan hệ quốc tế trong phần lớn thời gian nửa sau thế kỉ XX.

+ Trong thời gian tồn tại của trật tự hai cực Ianta, đặt biệt là giai đoạn từ 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX, quan hệ quốc tế trở nên căng thẳng.

+ Cuộc Chiến tranh lạnh diễn ra với việc Mỹ và Liên Xô tăng cường chạy đua vũ trang, thành lập các liên minh quân sự ở nhiều nơi trên thế giới…

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Để tiêu diệt chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản và nhanh chóng kết thúc chiến tranh, hội nghị I-an-ta đã quyết định:

A. Anh, Pháp, Mỹ sẽ tham gia chiến tranh chống Nhật ở châu Âu.

B. Anh và Liên Xô tiêu diệt lực lượng quân Nhật tại Trung Quốc.

C. Liên Xô sẽ đánh Nhật ở Châu Á sau khi đánh bại phát xít Đức.

D. Liên Xô không đưa quân đội tham gia chống Nhật tại Châu Á.

Câu 2: Hội nghị I-an-ta diễn ra vào giai đoạn ?

A. từ ngày 2 đến ngày 11-2-1944.

B. từ ngày 4 đến ngày 11-2-1945.

C. từ ngày 4 đến ngày 11-4-1945.

D. từ ngày 4 đến ngày 11-2-1944.

Câu 3: Trật tự thế giới mới theo khuôn khổ quyết định Hội nghị I-an-ta gồm những nước nào?

A. Liên Xô, Anh, Pháp, Mỹ.

B. Liên Xô, Mỹ, Anh.

C. Liên Xô, Anh, Pháp, Mỹ, Trung Quốc.

D. Anh, Pháp, Mỹ.

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Làm sáng tỏ tác động của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đối với Việt Nam?

Câu 2: Lập sơ đồ tư duy (theo ý tưởng của em) về nguyên nhân và tác động của sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đối với tình hình thế giới.