Giáo án và PPT Lịch sử 12 cánh diều bài 3: Trật tự thế giới sau Chiến tranh lạnh

BÀI 3: TRẬT TỰ THẾ GIỚI SAU CHIẾN TRANH LẠNH

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Em hãy nêu khái niệm đa cực? Trình bày xu thế đa cực trong mối quan hệ quốc tế sau Chiến tranh lạnh thể hiện như thế nào?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. XU THẾ PHÁT TRIỂN CHÍNH CỦA THẾ GIỚI SAU CHIẾN TRANH LẠNH

Hoạt động 1: Xu thế phát triển chính của thế giới sau chiến tranh lạnh

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hãy nêu bối cảnh triệu tập Hội nghị Ianta? 
• Hội nghị Ianta đã đưa ra những quyết định quan trọng nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Bối cảnh triệu tập Hội nghị Ianta: Hội nghị I-an-ta diễn ra vào giai đoạn cuối của Chiến tranh thế giới thứ hai, từ ngày 4 đến ngày 11-2-1945, khi phe Đồng minh giành được những thắng lợi quan trọng trên các mặt trận.

- Những quyết định quan trọng của Hội nghị Ianta: Hội nghị đưa ra những quyết định về việc kết thúc chiến tranh, tiêu diệt tận gốc phát xít Đức, quân phiệt Nhật Bản và thỏa thuận về việc đóng quân, phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á sau chiến tranh.

Hoạt động 2: Sự tồn tại của Trật tự thế giới hai cực l-an-ta

Gv yêu cầu HS trao đổi theo nhóm: 

• Hãy tóm tắt những nét chính về quá trình tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta?
• Dựa vào tư liệu sưu tầm từ sách, báo, internet và vận dụng những kiến thức đã học, hãy giải thích vì sao sự tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta không phù hợp với lợi ích chung của cộng đồng quốc tế.

Sản phẩm dự kiến:

- Quá trình tồn tại:  Trật tự thế giới hai cực I-an-ta tồn tại từ năm 1945 đến năm 1991, chi phối toàn bộ đời sống chính trị thế giới trong nửa sau thế kỉ XX, trải qua 2 giai đoạn:

+ Giai đoạn từ năm 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX: Trật tự thế giới hai cực I-an-ta xác lập và phát triển với sự đối đầu về tư tưởng, chính trị, kinh tế, quân sự,... giữa một bên là cực Mỹ, đứng đầu hệ thống tư bản chủ nghĩa và một bên là cực Liên Xô, đứng đầu hệ thống xã hội chủ nghĩa.

+ Giai đoạn từ đầu những năm 70 của thế kỉ XX đến năm 1991: Trật tự thế giới hai cực I-an-ta xói mòn và đi đến sụp đổ.

• Nguyên tắc hoạt động: 

+ Bình đẳng về chủ quyền quốc gia.

+ Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị quốc gia.

+ Từ bỏ đe doạ bằng vũ lực hoặc sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.

+ Không can thiệp vào công việc nội bộ các nước.

+ Tôn trọng các nghĩa vụ quốc tế và luật pháp quốc tế.

+ Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hoà bình.

- Sự tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta không phù hợp với lợi ích chung của cộng đồng quốc tế, vì::

+ Đại hội đồng

+ Trật tự hai cực Ianta đã xác lập vai trò và vị thế rất lớn của hai siêu cường Liên Xô – Mỹ; hai cực này đã khống chế, kiểm soát và chi phối hầu hết các lĩnh vực phát triển của thế giới.

+ Trong thời gian tồn tại của trật tự hai cực Ianta, đặt biệt là giai đoạn từ 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX, quan hệ quốc tế trở nên căng thẳng.

+ Cuộc Chiến tranh lạnh diễn ra với việc Mỹ và Liên Xô tăng cường chạy đua vũ trang, thành lập các liên minh quân sự ở nhiều nơi trên thế giới…

+ Các cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột quân sự đã xảy ra ở nhiều khu vực khác nhau đều có sự hỗ trợ của 2 nước đứng đầu 2 cực. Ví dụ như: Ở châu Á, chiến tranh Triều Tiên (1950 - 1953); chiến tranh xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp (1945 - 1954) và chiến tranh xâm lược Việt Nam của để quốc Mỹ (1954 - 1975), ... là những cuộc chiến tranh cục bộ tiêu biểu. Ở khu vực Trung Đông, chiến tranh Trung Đông giữa I-xra-en và các nước A-rập bắt đầu từ năm 1948 và kéo dài trong nhiều năm.

2. XU THẾ ĐA CỰC TRONG QUAN HỆ QUỐC TẾ

Hoạt động 1: Khái niệm đa cực

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Trình bày khái niệm đa cực.
• Em hãy phân biệt trật tự đơn cực với trật tự đa cực? Nêu điểm giống và khác nhau của hai trật tự đó?

Sản phẩm dự kiến:

- Khái niệm đa cực: 

+ Trong quan hệ quốc tế, đa cực là khái niệm chỉ trạng thái địa - chính trị toàn cầu với nhiều trung tâm quyền lực chi phối. Trong trật tự đa cực, không có một trung tâm quyền lực thống trị, thay vào đó, nhiều quốc gia, khu vực tạo ra thế cân bằng về kinh tế, chính trị, quân sự toàn cầu.

+ Khái niệm đa cực được dùng chủ yếu để chỉ trật tự thế giới sau Chiến tranh lạnh. Trong trật tự mới này, các nước tăng cường sức mạnh tổng hợp để vươn lên khẳng định ảnh hưởng.

- Phân biệt trật tự đơn cực với trật tự đa cực:

+  Trật tự đơn cực thuật ngữ dùng để chỉ một trật tự thế giới mà ở đó chỉ có duy nhất một chủ thể có khả năng áp đảo cũng như chi phối sự phát triển của thế giới.

+ Trật tự đa cực là thuật ngữ dùng để chỉ một trật tự thế giới có sự tham gia của nhiều nước, nhiều trung tâm, trong đó không một chủ thể nào áp đảo cũng như chi phối sự phát triển của thế giới.

Hoạt động 2: Xu thế đa cực

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Theo em, các xu thế phát triển chính của thế giới sau Chiến tranh lạnh tạo ra thuận lợi gì cho sự phát triển của quan hệ quốc tế?
• Vì sao sau Chiến tranh lạnh, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều điều chỉnh chiến lược phát triển tập trung vào kinh tế?

Sản phẩm dự kiến:

• Các xu thế phát triển chính của thế giới sau Chiến tranh lạnh tạo ra nhiều thuận lợi cho sự phát triển của quan hệ quốc tế:

+ Mở ra cơ hội giải quyết những vấn đề mang tính chất quốc tế mà một quốc gia đơn lẻ không thể làm được. Ví dụ: vấn đề tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, an ninh, an toàn hàng hải, chủ nghĩa khủng bố, kiểm soát vũ khí,…

+ Tạo dựng được môi trường hòa bình, ổn định để các quốc gia phát triển đất nước.

+ Các quốc gia có cơ hội phát huy “sức mạnh mềm” của đất nước và gia tăng sức cạnh tranh về “sức mạnh mềm” trên trường quốc tế.

• Sau Chiến tranh lạnh, hầu hết các quốc gia đều điều chỉnh chiến lược phát triển, lấy phát triển kinh tế làm trọng điểm vì: Ngày nay kinh tế đã trở thành nội dung căn bản trong quan hệ quốc tế. Xây dựng sức mạnh tổng hợp của mỗi quốc gia thay thế cho chạy đua vũ trang đã trở thành hình thức chủ yếu trong cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc. Sức mạnh thực sự của mỗi quốc gia là dựa trên một nền sản xuất phồn vinh, một nền tài chính vững chắc, một nền công nghệ có trình độ cao cùng với một lực lượng quốc phòng hùng mạnh.

=> Kinh tế phát triển sẽ tạo nên sức mạnh thực sự của mỗi quốc gia.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Để tiêu diệt chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản và nhanh chóng kết thúc chiến tranh, hội nghị I-an-ta đã quyết định:

A. Anh, Pháp, Mỹ sẽ tham gia chiến tranh chống Nhật ở châu Âu.

B. Anh và Liên Xô tiêu diệt lực lượng quân Nhật tại Trung Quốc.

C. Liên Xô sẽ đánh Nhật ở Châu Á sau khi đánh bại phát xít Đức.

D. Liên Xô không đưa quân đội tham gia chống Nhật tại Châu Á.

Câu 2: Hội nghị I-an-ta diễn ra vào giai đoạn ?

A. từ ngày 2 đến ngày 11-2-1944.

B. từ ngày 4 đến ngày 11-2-1945.

C. từ ngày 4 đến ngày 11-4-1945.

D. từ ngày 4 đến ngày 11-2-1944.

Câu 3: Trật tự thế giới mới theo khuôn khổ quyết định Hội nghị I-an-ta gồm những nước nào?

A. Liên Xô, Anh, Pháp, Mỹ.

B. Liên Xô, Mỹ, Anh.

C. Liên Xô, Anh, Pháp, Mỹ, Trung Quốc.

D. Anh, Pháp, Mỹ.

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Làm sáng tỏ tác động của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đối với Việt Nam?

Câu 2: Lập sơ đồ tư duy (theo ý tưởng của em) về nguyên nhân và tác động của sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đối với tình hình thế giới.