Giáo án và PPT Ngữ văn 10 chân trời Bài 8: Thực hành tiếng Việt

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Đọc câu văn sau và nhận biết biện pháp liệt kê trong câu.

“Con vẫn đinh ninh ghi khắc công ơn sinh thành dưỡng dục của gia tộc, ông bà, cha mẹ, tổ tiên, con như thấy từ trong tâm linh, huyết mạch sự sinh sôi nẩy nở, phúc thọ an khang của cháu con đời đời nối tiếp trong cộng đồng dân tộc yêu thương.”

          ( Mùa lá rụng trong vườn – Ma Văn Kháng)

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Lý thuyết

GV đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu: Chỉ ra khái niệm liệt kê và biện pháp chêm xen là gì? Cho ví dụ minh họa.

Sản phẩm dự kiến:

- Biện pháp chêm xen là biện pháp chêm vào câu một từ, một cụm từ, một câu, thậm chí một chuỗi câu để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. Thành phần chêm xen thường đứng sau dấu phẩy, dấu gạch ngang hoặc trong ngoặc đơn.

Ví dụ:

Cô bé nhà bên (có ai ngờ)

Cũng vào du kích!

Hôm tôi gặp vẫn cười khúc khích

Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)

- Biện pháp liệt kê là cách sắp xếp nối tiếp các từ, các cụm từ cùng loại để diễn tả những khía cạnh khác nhau của thực tế của tư tưởng, tình cảm đồng thời tạo ấn tượng mạnh về hình ảnh và cảm xúc cho người đọc.

Ví dụ:

Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy. (Hồ Chí Minh)

Hoạt động 2: Gợi ý giải bài tập SGK

Nhiệm vụ 1: Bài tập 1: SGK trang 77

Chỉ ra biện pháp tu từ chêm xen và nêu tác dụng của biện pháp ấy trong các trường hợp dưới đây:

a. “ Có một nàng Bạch Tuyết các bạn ơi

Với lại bảy chú lùn rất quấy!”

“- Mười chú chứ, nhìn xem, trong lớp ấy”

(Ôi những trận cười trong sáng đó lao xao).

(Hoàng Nhuận Cầm)

b. Đoạn ông mở gói giấy, lấy ra cục a nguỳ — cái thứ thuốc dẻo quánh, màu voàng xỉn mà tôi đã thấy dạo trước — véo một miếng gắn vào đầu một cọng sậy. (Đoàn Giỏi)

c. Tôi thì không bao giờ quên cô ấy, mặc dù thực ra là có gì đâu một tình cờ như thế, một gặp gỡ vẩn vơ, lưu luyến mơ hồ gần như không có thật mà năm tháng cuộc đời cứ mãi chồng chất lên muốn xoá nhoà. (Bảo Ninh)

Sản phẩm dự kiến:

a. Ở câu a biện pháp tu từ chêm xen là (Ôi những trận cười trong sáng đó lao xao). Dấu hiệu nhận biết là thành phần trong ngoặc đơn. Tác dụng vừa bổ sung vừa bộc lộ cảm xúc

b. Ở câu b biện pháp tu từ chêm xen là “cái thứ thuốc dẻo quánh, màu vàng xỉn mà tôi đã thấy dạo trước”. Dấu hiệu nhận biết là sau dấu gạch ngang. Tác dụng bổ sung thông tin

c. Ở câu c biện pháp tu từ chêm xen là “mặc dù thực ra là có gì đâu một tình cờ như thế”. Dấu hiệu nhận biết sau dấu phẩy. Có tác dụng bổ sung và bộc lộc cảm xúc.

Nhiệm vụ 2: Bài tập 2 SGK trang 77

Chỉ ra biện pháp tu từ liệt kê và nêu tác dụng của biện pháp ấy trong các trường hợp sau:

a. Cái lành lạnh của hơi nước sông ngòi, mương rạch, của đất ẩm và dưỡng khí thảo mộc thở ra từ bình minh. (Đoàn Giỏi)

b. Mấy con kỳ nhông nằm vươn mình phơi lưng trên gốc cây mục, sắc da lưng luôn luôn biến đổi từ xanh hóa vàng, từ vàng hóa đỏ, từ đỏ hoá tím xanh... (Đoàn Giỏi)

c. Bà con xem, Đăm Săn uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán. (Trích sử thi Đăm Săn)

d. Tôi đã cầm cây chà gạc phát rẫy mới này, tôi rạch rừng, tôi giết tê giác trong thung, giết cọp beo trên múi, giết kền kền, quạ dữ trên ngọn câu, chém ma thiêng quỷ ác trên đường đi. (Trích sử thi Đăm Săn)

Sản phẩm dự kiến:

a. Biện pháp liệt kê là “sông ngòi, mương rạch, của đất ẩm và dưỡng khí thảo mộc”. Tác dụng của nó là miêu tả chi tiết những khía cạnh khác nhau của đối tượng đồng thời tạo ấn tượng mạnh về hình ảnh cho người đọc.

b. Biện pháp liệt kê là “sắc da lưng luôn luôn biến đổi từ xanh hoá vàng, từ vàng hoá đỏ, từ đỏ hoá tím xanh”. Tác dụng của nó là miêu tả chi tiết những khía cạnh khác nhau của đối tượng đồng thời tạo ấn tượng mạnh về hình ảnh cho người đọc.

c. Biện pháp liệt kê là “uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán” . Tác dụng của nó là miêu tả chi tiết những khía cạnh khác nhau của đối tượng đồng thời tạo ấn tượng mạnh về hình ảnh cho người đọc.

d. Biện pháp liệt kê là “tôi rạch rừng, tôi giết tê giác trong thung, giết cọp beo trên múi, giết kên kên, qụa dữ trên ngọn câu, chém ma thiêng quỷ ác trên đường đi”. Tác dụng của nó là miêu tả chi tiết những khía cạnh khác nhau của đối tượng đồng thời tạo ấn tượng mạnh về hình ảnh cho người đọc.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Đâu là định nghĩa ĐÚNG về phép chêm xen?

A. Là chêm vào câu một cụm từ có tác dụng bộc lộ cảm xúc cho câu. 

B. Là chêm vào câu một cụm từ không trực tiếp có quan hệ đến quan hệ ngữ pháp trong câu, nhưng có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

C. Là chêm vào câu một loại dấu câu có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

D. Là chêm vào câu một trạng ngữ có tác dụng rõ rệt để bổ sung thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc. 

Câu 2: Tác dụng của phép chêm xen là?

A. Nêu lên đề tài được nói đến trong câu

B. Thể hiện cảm xúc người viết

C. Giải thích rõ nghĩa cho thành phần câu

D. Đáp án B và C

Câu 3: Dấu hiệu nhận biết biện pháp chêm xen là gì?

A. Thường kết thúc bằng dấu cảm thán

B. Thường có từ "như" trong cụm từ

C. Thường đi kèm dấu ngoặc đơn, dấu phẩy, gạch ngang

D. Tất cả các phương án trên

Câu 4: Liệt kê là gì?

A. Là việc kể ra hàng loạt những sự vật, sự việc quan sát được trong thực tế.

B. Là việc sắp xếp các từ, cụm từ không theo một trình tự nào nhằm diễn tả sự phong phú của đời sống tư tưởng, tình cảm

C. Là sự sắp xếp nối tiếp các từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả được đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng, tình cảm

D. Là sự xen kẽ các từ hay cụm từ nhằm thể hiện ý đồ của người viết hoặc người nói.

Câu 5: Phép liệt kê có tác dụng gì?

A. Diễn tả sự phức tạp, rắc rối của các sự vật, hiện tượng

B. Diễn tả sự giống nhau của các sự vật, hiện tượng

C. Diễn tả sự tương phản của các sự vật, hiện tượng

D. Diễn tả đầy đủ hơn, sâu sắc hơn những khía cạnh khác nhau của sự vật, hiện tượng.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Viết 3 câu có sử dụng biện pháp liệt kê nội dung liên quan đến các văn bản đã học

Câu 2. Hãy viết một đoạn văn (khoảng 5 - 7 dòng) có sử dụng biện pháp tu từ chêm xen.